بازگردانی ۸۰ درصد آب به چرخه با «بازیافت فاضلاب»/ چرا صنعت و دانشگاه دست به دامان هم شده‌اند؟
خبرگزاری علم و فناوری آنا؛ تولید نقش حیاتی در یک کشور دارد، چراکه اقتصاد و اعتماد به نفس عمومی به این موضوع گره خورده است و هزینه در حوزه تولید نوعی سرمایه‌گذاری است که آیندگان می‌توانند از این سرمایه‌‌ها بهره ببرند.
دانشگاه آزاد اسلامی یکی از نهادهایی است که اقدامات متعددی را در زمینه رونق تولید انجام داده و با تلفیق تئوری (نظریه) و عمل موفقیت‌های بسیاری را رقم زده و بار زیادی را از روی دوش کشور و دولت‌های مختلف برداشته است.
یکی از این ایده‌ها، طرح پویش است که دانشجویان در قالب این طرح در صنعت به کار گرفته می‌شوند و با تلفیق تئوری و عمل بر تجربیات خود می‌افزایند و موجب پیشرفت صنعت می‌شوند.
دانشگاه آزاد اسلامی اصفهان یکی از این واحدهاست که نخستین مرکز رشد را که از مراکز اقماری شهرک علمی، تحقیقاتی بود راه‌اندازی و نیازهای کشور را با تولید محصولان فناور برآورده کرد.
خبرنگار آنا پیرو گفت‌وگو با موضوع شعار سال 1403، دستاوردهای دانشگاه آزاد اسلامی استان اصفهان را در حوزه تولید، کسب و کار، نقش کشاورزی در رونق تولید، وضعیت آب و موضوع حکمرانی آب را با پیام نجفی در میان گذاشته است.
مشروح بخش دوم گفت‌و‌گوی آنا با نجفی در پی می‌آید: بخش نخست گفت‌وگو را اینجا بخوانید.
راه‌اندازی نخستین مرکز رشد کشور در دانشگاه آزاد اصفهان
آنا: یک سوال شخصی؛ خودتان در حوزه تولید یا صنعت فعالیتی داشته‌اید؟
نجفی: خیر؛ بگویم متأسفانه یا ...؛ چراکه همواره درگیر فعالیت اجرایی دانشگاه بوده‌ام و از صبح تا شب در دانشگاه مشغول به کار هستم، به‌خصوص از وقتی دانشجوی دکتری بوده‌ام تا امروز تمام‌وقت در دانشگاه فعالیت می‌کنم و تجربه زیادی در این زمینه نداشته‌ام، اما به‌خاطر دانشجویانی که اینجا بوده‌اند؛ ارتباطم را حفظ کردم، شاید در این حوزه مدیر خوبی بوده‌ام، شاید هم نبوده‌ام(خنده)؛ اما در حوزه دانشگاه، به‌خصوص دانشگاهی که با نگاه فناوری فعالیت دارد و تصور می‌کنم دانشگاه آزاد اسلامی استان اصفهان از نخستین دانشگاه‌هایی بود(حداقل در مجموعه دانشگاه آزاد اسلامی) که در حوزه فناوری، فعالیت‌های خوبی را آغاز کرد.
آنا: فعالیت‌های فناوری در کشور؟
نجفی: بله؛ نخستین مرکز رشد کشور را در دانشگاه آزاد اسلامی واحد اصفهان با حمایت رئیس وقت دانشگاه یعنی دکتر فروغی تأسیس کردیم و تجربه آغاز کار را با همان مرکز رشد که ابتدا از مراکز اقماری شهرک علمی، تحقیقاتی بود و بعد مستقل شد رقم زدیم و سال‌های اخیر هم به‌دلیل استراتژی و برنامه‌های دکتر طهرانچی که بر حوزه فناوری تأکید داشت؛ اتفاقات خوبی هم افتاد؛ به‌خصوص در دوره دکتر دهقانی فیروزآبادی در زمان حضور در دانشگاه آزاد، به نظرم شاهد تحولاتی در این حوزه بودیم و در دانشگاه آزاد، قوانین خوبی مصوب شد و باید این روند تداوم پیدا کند.
دانشگاه آزاد اسلامی واحد اصفهان در تلاش است و در کشور هم روند خوبی در حال اجراست؛ یعنی وضعیت سامانه‌ها و ظرفیت‌هایی که در کشور پیاده‌سازی می‌شود، نویدبخش روز‌های خوب است و اخیراً دانشگاه آزاد با محور دانشگاه آزاد اسلامی واحد تبریز، سامانه‌ای به نام «سامانه ست» را راه‌اندازی کرده و اکنون فراخوان داده که صنعت، نیازهای خود را اعلام کند.
از سوی دیگر در دانشگاه فراخوان خواهد زد که صنعت، این نیاز‌ها را دارد؛ بهعنوان مثال قطعه x را می‌خواهد، محصول y را می‌خواهد، اگر ممکن است و می‌توانید در دانشگاه‌ها تولید کنید؛ امیدواریم این ارتباط بین محیط آکادمیک و صنعت را برقرار کنند، اکنون براساس گزارشی ۳۰ درخواست از صنعت در سامانه ثبت شده که باید دانشگاهیان اعلام آمادگی کنند که بهعنوان مثال فلان قطعه را برای فلان صنعت تولید می‌کنیم که به این صورت نیاز‌ها برطرف شود.
از سویی تحریم‌ها نیز به این موضوع کمک زیادی کرده و وقتی که صنعت می‌توانست از یک کشور با ارز خیلی ارزان‌تر از امروز نیازهای خود را وارد کند، هیچ‌وقت سراغ دانشگاه‌ها نمی‌آمد؛ اکنون این کمبود و محدودیت‌ها موجب شده که صنعت و دانشگاه دست به دامان یکدیگر شوند و به هم کمک کنند و این مطلب موجب رشد می‌شود.
آنا: رشته شما آب است؟
نجفی: بله.
آنا: می‌توانم دقیقاً بپرسم عنوان مدرک‌تان چیست؟
نجفی: تحقیق، مقالات و تخصص من بیشتر در دو زمینه است؛ نخست «تبخیر و تعرق»، چراکه روی بحث نیاز آبی به‌خصوص در حوزه کشاورزی یک مقطعی کار کردم؛ موضوع بعدی استفاده از فاضلاب بود.
در حقیقت Recycle (بازیافت) کردن فاضلاب برای امور مختلف ازجمله کشاورزی که رساله دکتری من در این زمینه بود، اهمیت دارد، روی مدل‌سازی کار کردم و مقالاتم هم در این راستا قرار گرفت، قبل از اینکه درگیر کار اجرا شوم، مقالات خوبی در این حوزه داشتم و مقالاتم را به جا‌های مختلف ارائه کردم (مجلات و کنفرانس‌های بین‌المللی داخلی و خارجی).
برخی از مقالاتم ارجاعات بدی ندارد (میزان ارجاعات به آن زیاد است)؛ یک مجله خیلی خوب هم اینجا داریم و برای زمانی است که معاون پژوهشی بودم و با کمک دوستان راه‌اندازی کردیم که اکنون Q۱ (رتبه‌ای است که به مجلاتی داده می‌شود که از نظر اعتبار علمی در میان ۲۵ درصد نخست کل مجلات در یک حوزه تخصصی است) را در حوزه Recycling of Organic Waste in Agriculture (بازیافت پسماند‌های آلی در کشاورزی) که یکی از موضوعات جدی دنیا -نه‌فقط ایران- است دارد.
حال یک مملکتی مانند ایران منابع آبی محدودی هم دارد و درحقیقت در زمینه بازیافت و استفاده از منابع غیرمتعارف، آب اهمیت زیادی دارد و خیلی جدی می‌توان روی آن کار کرد و در حال کار هستیم، اما بازیافت فاضلاب بسیاری از نیازهای ما را جبران می‌کند.
اصفهان نیاز به صنعت با نیاز آبی کم دارد
آنا: همین را می‌خواستم بپرسم؛ به نظر شما نقش آب در تولید چیست؟
نجفی: خیلی مهم است؛ یعنی آب در توسعه، تولید و در توسعه خدمات نقش بی‌بدیل و انکارناپذیری دارد.
آنا: اکنون شرایط آبی ما برای تولید چگونه است؟
نجفی: بالاخره باید در این زمینه مدیریت می‌کردیم که ...
آنا: خوب است یا بد، رضایت‌بخش است یا ناامیدکننده؟
نجفی: در کشوری زندگی می‌کنیم که از نظر مدیریت آب ضعف دارد و کمبود منابع آب در آن یک مسئله جدی و حیاتی است؛ کشوری هستیم که در نقطه‌ای (شرایطی) حساس از منظر منابع آب قرار داریم و کمبود منابع آب جدی است.
در مقاطعی هم به نظرم خوب مدیریت نکردیم؛ به‌خصوص از منابع آب زیرزمینی و اکنون لازم است صنعت یا کشاورزی متناسب با محصولاتی باشد که در مصرف آب با الگوی مدیریت مطلوب آب حرکت کنیم.
بهعنوان مثال اصفهان نیاز به صنعتی دارد که نیاز به آب کمی داشته باشد؛ صنایعی که نیاز به آب زیاد دارند برای شهری مانند اصفهان قابل توصیه نیست؛ نه فقط شهر اصفهان، بلکه حوضه آبریز زاینده‌رود؛ از سراب تا پایاب؛ منظورم از اصفهان، استان‌هایی است که به‌نوعی درگیر حوضه آبریز زاینده‌رود هستند، بنابراین حق نداریم باری را حداقل به جریان طبیعی حوضه آبریز زاینده‌رود اضافه کنیم؛ اما می‌توانیم همین منبع را مدیریت کنیم؛ یکی از راه‌های مدیریت این است که سطح تبخیر را کاهش دهیم؛ یعنی سطوح زمین‌هایی که در معرض تبخیر زیاد هستند را کم کنیم تا حجم تبخیر و تعرق در منطقه کاهش پیدا کند و اینگونه مقداری از آب را بهتر مدیریت خواهیم کرد.
آنا: این نقش را دولت برعهده دارد؟
نجفی: طبیعتاً. در برنامه‌ها باید این جایگاه را تعریف کنیم، حال بخش خصوصی یا دولتی؛ بهعنوان مثال در حوزه کشاورزی باید سراغ محصولی برویم که سطح تبخیر کمتری دارد، یعنی نباید آب را در معرض تبخیر زیاد قرار دهیم، بهعنوان مثال گلخانه‌ها یکی از روش‌هایی است که می‌تواند به کاهش سطح تبخیر کمک کند تا محصول با حجم بیشتر در یک محیط محدودتر و قابل کنترل شده‌تر تولید شود؛ البته آن هم باید براساس یک مدل منطقی توسعه پیدا کند؛ اما باید صنعت پرمصرف آب را جایی ببریم که آب به اندازه کافی وجود دارد.
کشوری هستیم که سواحل دریایی زیادی داریم و در شمال و جنوب کشور دارای دریا و نقطه پر بارش زیاد هستیم و باید این موارد را مدیریت کرد؛ به ازای یک محصول، باید مصرف آب را (مانند کشاورزی که می‌گوییم به ازای هر کیلوگرم یا هر تُن محصول چقدر باید آب مصرف شود) کاهش دهیم، باید دید که از بین محصولات مختلف با ارزش‌های اقتصادی مختلف، کدام‌یک از این محصولات آب کمتری را مصرف می‌کنند تا بیشتر به آن سمت برویم؛ بهعنوان مثال برای شرق اصفهان، چهارمحال و بختیاری یا برای غرب اصفهان باید دنبال گیاهانی برویم که مصارف آب کمتر با ارزش اقتصادی بالاتر دارند.
آنا: کشاورزی برای اصفهان مفید است یا باید کشاورزی را به استان‌های پرآب ببریم؟
نجفی: نمی‌شود بگوییم کشاورزی را مطلق نمی‌خواهیم؛ بالاخره کشاورزی می‌تواند به اکوسیستم محیطی (اگر درست برنامه‌ریزی شود) کمک کند؛ نمی‌توانیم اراضی‌مان را رها کنیم، اما می‌توانیم مدیریت کنیم؛ به گونه‌ای که مصرف آب کاهش پیدا کند.
به کشاورزان توصیه می‌کنیم یا برای آنان توجیه اقتصادی می‌آوریم محصولی را کشت کنند که همان ارزش اقتصادی محصول پرمصرف آب را داشته باشد.
بهعنوان مثال اگر گیاهان مختلف مانند قارچ (معمولی با مصرف آب بالا و ارزش اقتصادی پایین و گونه‌های نادر که ارزش دارویی و اقتصادی بالا دارند) بکاریم؛ در زمینه پروتئین قادر خواهیم بود گندم (با مصرف آب بالا نسبت به گیاهان مشابه) کاشته و از گیاهان دیگری استفاده کنیم و حتی گلخانه را برای تولید خیار و گوجه (با مصرف آب بالا و توجیه اقتصادی پایین) مورد استفاده قرار دهیم.
همچنین می‌توانیم هم برای تولید بذر اقدام کنیم و ارزش اقتصادی بذر با ارزش اقتصادی گوجه و خیار متفاوت است؛ سبزی، صیفی‌جات و علوفه را هم به شیوه‌های مختلفی می‌توانیم کشت و بهره‌برداری کنیم یا گونه‌هایی را کشت کنیم که مقاوم به خشکی هستند یا مصرف آب کمتری دارند؛ از محصولاتی استفاده کنیم که در زمان شدت تبخیر مانند تابستان و ایام گرم سال ناگزیر نباشیم آب زیادی را در معرض تبخیر قرار دهیم و بتوانیم از زمان بارش و زمان‌هایی که دمای هوا و شدت تبخیر پایین‌تر است، استفاده کنیم.
یکی دیگر از راه‌ها فاضلاب و استفاده از منابع غیرمتعارف آب است؛ مانند فاضلابی که مصرف می‌شود؛ حال این فاضلاب می‌تواند در صنعت مورد استفاده قرار بگیرد و مطابق استاندارد‌ها بازیافت و در کشاورزی با روش‌های نوین و در بستر رودخانه استفاده شود؛ به شرط آنکه استاندارد‌های محیط‌زیست را در نظر بگیریم؛ دراینصورت تالاب‌ها احیاء خواهد شد و باید بخشی از این منابع را به این سمت ببریم، شاید اینگونه توجیه کنند بازیافتی که در استان‌های مجاور یا اصفهان برای آب آشامیدنی استفاده می‌کنیم، قابلیت بازیافت ندارد، ایرادی ندارد؛ اگر آبی بهعنوان آب آشامیدنی مصرف می‌شود، ۸۰ درصد آن می‌تواند بازگردد؛ یعنی وقتی آبی را بهعنوان آب آشامیدنی (از یک منبعی که دچار کمبود است، مانند رودخانه زاینده‌رود) مصرف می‌کنیم؛ می‌توانیم پس از تصفیه و اصلاح، ۸۰ درصد این منبع را بازگردانیم و یک درصد بالایی از این منبع آب دوباره به چرخه بازگردد و اگر واقعاً هدف آب آشامیدنی و مصارف شهری باشد، آن آب قابل بازیافت و بازگردانی به منبع اصلی خود خواهد بود؛ ضمن اینکه آن هم حد و حدودی دارد.
انتهای پیام/