گام محققان کشور برای تدوین استاندارد خشک کردن گیاهان دارویی با بالاترین ماده موثره

به گزارش گروه علم و فناوری آنا به نقل از ایسنا، دکتر حسین حسینی، مجری طرح و عضو هیات علمی دانشگاه کاشان، با بیان این که بیش از 300 گونه از گیاه دارویی چای ترش در مناطق گرمسیری و نیمه گرمسیر دنیا یافت می‌شود، گفت: «موطن اصلی این گیاه غرب آفریقا است ولی امروزه شاهد کشت این گیاه در سطح وسیعی از غرب آفریقا، آسیا، استرالیا، از هند تا مالزی، آمریکای مرکزی و بسیاری از کشورهای گرمسیری هستیم».

وی با تاکید بر این که این گیاه بومی ایران نیست، خاطرنشان کرد: «کشت و کار گیاه چای ترش در ایران تنها در استان سیستان و بلوچستان و در شهرستان ایرانشهر گزارش شده است».

به گفته این محقق، استان سیستان و بلوچستان به دلیل برخورداری از تنوع اقلیمی محل رویشگاه طبیعی تعداد زیادی از گیاهان دارویی است؛ به گونه‌ای که از بین 295 گونه گیاهان دارویی که از سطح این استان جمع‌آوری شده است، 190 گونه از لحاظ نیاز اکولوژیکی با کشور هند مشترک هستند که این نشان از دامنه سازگاری بالای این گونه‌های باارزش با شرایط محیطی مختلف است.

حسینی سطح زیر کشت گیاه چای ترش در استان سیستان و بلوچستان را بیش از 300 هکتار ذکر کرد و ادامه داد: «در این پروه تحقیقاتی روش‌های خشک کردن گیاه چای ترش به شیوه‌های خشک کردن در سایه، آفتاب و به روش «آون» مورد بررسی قرار گرفت».

مجری طرح با تاکید بر این که در این بررسی به دنبال پاسخ این سوال بودیم که آیا تفاوت معنی‌داری میان این سه روش خشک کردن وجود دارد یا خیر، اضافه کرد: «برای این منظور نمونه‌های مورد آزمایش از سه منطقه شهرستان ایرانشهر برداشت شد».

عضو هیات علمی دانشگاه کاشان با اشاره به مراحل خشک کردن طبیعی گیاه چای ترش توضیح داد: «در روش طبیعی، کاسبرگ‌ها پس از جداسازی از کپسول‌ها روی صفحات مشبکی که هوا دو طرف آن جریان دارند، قرار داده می‌شوند. این صفحات در سایه و یا زیر آفتاب به منظور خشک کردن کاسبرگ‎های گیاه چای ترش گذاشته می‌شوند».

حسینی با تاکید بر این که در روش خشک کردن مصنوعی نیز از دما و جریان هوای مصنوعی استفاده می‌شود، اضافه کرد: «برای این منظور از دمای 40 درجه سانتی‌گراد و جریان هوای بالا و شدید در مراحل اولیه خشک سازی استفاده خواهد شد».

وی با اشاره به نتایج تحقیقات انجام شده روی روش‌های خشک کردن گیاهان دارویی گفت: «نتایج به دست آمده در این مطالعات نشان داده است که شرایط خشک کردن سایه نسبت به شرایط آفتاب بهتر است؛ چراکه در شرایط آفتاب ماده موثره این گیاه دارویی به دلیل بالا بودن میزان دما، کاهش می‌یابد».

مجری طرح در شرایط صنعتی استفاده از روش «آون» را راهکار مناسبی نسبت به شرایط سایه برای خشک کردن گیاهان دارویی دانست ولی در عین حال تاکید کرد که تفاوت معنی‌داری میان شرایط خشک کردن در سایه و خشک کردن به روش «آون» ازلحاظ میزان ماده موثره وجود ندارد.

وی با تاکید بر ضرورت توجه به زمان برداشت و خشک کردن گیاهان دارویی اظهار کرد: «برای جلوگیری از کاهش میزان ماده موثره گیاهان دارویی علاوه بر شرایط خشک کردن آن، باید به زمان برداشت آنها نیز توجه شود».

حسینی همچنین گفت: «در چای ترش از کاسبرگ آن استفاده می‌شود و زمانی که کاسبرگ‌ها از میوه گیاه جدا شده باشند و قبل از آن که حالت فیبری پیدا کنند، برداشت می‌شوند؛ به عبارت دیگر برداشت چای ترش بعد از افتادن گل و قبل از خشک شدن و باز شدن غلاف دانه صورت می‌گیرد».

وی زمان برداشت گیاه چای ترش را حائز اهمیت دانست و یادآور شد: «معمولا چای ترش برداشت شده بعد از ساعت نه صبح، ارزان‌تر خریداری می‌شود چراکه دمای آفتاب موجب کاهش ماده موثره آن خواهد شد».

به گفته وی، این امر نیز در مورد گل محمدی صدق می‌کند، به گونه‌ای که قیمت خرید گل‌های چیده شده پس از طلوع‌ آفتاب ارزان‌تر خواهد بود.

وی با بیان این که روش‌های خشک کردن در گیاه علف طلایی (Solidago canadensis) نیز مورد بررسی قرار داده شده است، گفت: «نتایج این مطالعات همچنین نشان داد که خشک کردن گیاه رزماری و بادرنجبویه در شرایط آفتاب موجب کاهش 24 درصدی ماده موثره آنها خواهد شد».

عضو هیات علمی دانشگاه کاشان با بیان این که در حال حاضر چای ترش موجود در بازار به روش خشک کردن در آفتاب عرضه می‌شود، گفت: «در این روش به مدت دو روز گیاه در معرض نور خورشید باقی می‌ماند که موجب کاهش ماده موثره آن خواهد شد».

این محقق با اشاره به اهمیت داده‌های به دست آمده از این مطالعات یادآور شد: «نتایج این مطالعات ما را در تدوین استانداردهایی برای خشک کردن گیاهان دارویی با بیشترین ماده موثره یاری خواهد کرد».

چای ترش گیاهی یکساله، شاخه‌دار و رنگ آن سبز تیره مایل به قرمز است. ترشی آن به خاطر وجود اسید سیتریک و ویتامین C موجود در آن است. این گیاه دارویی دارای آنتی اکسیدان‌های ضد چربی خون است.

عقیده بر این است که وجود مقادیر زیاد آنتوسیانین Anthocyanins در کاسبرگ‌های گیاه نقش مهمی در کاهش فشارخون و خواص ضد سرطانی آن دارد. بعضی از بررسی‌های علمی نیز در ایران انجام شده و مؤثر بودن آن در کاهش فشارخون بیماران دیابتی را نشان داده‌ است.