در نشست علمی «تاریخ تاریخ نگاری ادبیات کودک و نوجوان» چه گذشت؟

به گزارش خبرنگار گروه پژوهش خبرگزاری آنا در این نشست که به همت انجمن ایرانی تاریخ و با همکاری خانه اندیشمندان علوم انسانی برگزار شد، کاشفی، مرحله کودک و نوجوان را به یک از برهه از سن بشر مربوط دانست که تقریبا تا سن زیر ۱۸ سال به آن مربوط می‌شود و با اشاره به این موضوع گفت: برای این رده سنی تاکنون فعالیت‌های ادبی بسیاری توسط ناشران، نویسندگان و شاعران مختلف صورت گرفته است که خیلی از این کار‌ها جزو آثار فاخری هستند، اما برای این که بدانیم در حوزه تاریخ نگاری ادبیات کودک و نوجوان چه فعالیت‌هایی انجام شده است باید به بررسی چند مرحله از تاریخ آن بپردازیم.

وی ادامه داد: تاریخ یعنی داستان گذشته و روایت از اتفاقاتی که در دوران پیشین افتاده است و این موضوع را ما حتی در مکاتب مختلف علمی که تاریخ چیست و تاریخ نگاری کدام است نیز داریم. اگر کسی از رویداد‌های گذشته نقل کرد و شبیه داستان از نقطه‌ای به نقطه‌ی دیگر رسید در مسیر تاریخ گویی قرار گرفتیم. در این مسیر تاریخ نگارانی آمدند و به تبیین این موضوع پرداختند که ادبیات کودک و نوجوان از کجا آمده است. نقاط عطف آن چیست و این سیر و مسیر و نقاط اوج وفرود آن چه بوده است و چه اتفاقاتی برای آن افتاده است. تعیین چهره‌های مهم، کتاب‌های مهم و تعامل ادبیات کودک و نوجوان با فرهنگ اقتصاد سیاست و. چه بوده است.

کاشفی خوانساری خاطر نشان کرد: در نوشته‌ای که به طور مفصل به آن پرداختم سعی کردم که از چهار منظر روانشناسی، جامعه شناسی، تاریخ و ادبیات به بحث تاریخ ادبیات کودک و نوجوان بپردازم. چرایی اهمیت این موضوع برای پژوهشگر در حرفه‌ای شدن و ساختارمند شدن هر موضوعی مهم است و از این نظر پرداختن به تاریخ ادبیات این حوزه می‌تواند خط و مسیر را به فعالان علمی نشان دهد. به واقع ادبیات کودک و نوجوان برای تبدیل شدن به یک نهاد اجتماعی و رشد و تعالی در این حوزه نیازمند تاریخ دار شدن است. در این مسیر مرور فعالیت‌های افرادی که به نگارش تاریخ ادبیات کودک و نوجوان پرداختند و تلاش کردند که این اتفاقات را در دوران‌های مختلف مرور کنند بسیار مهم است.

وی به مخالفت خیلی از صاحب نظران با عنوان گذاری تاریخ نگاری به هر رویداد تاریخی که ثبت شده است اشاره کرد و گفت: خیلی از افراد ممکن است که نسبت به این مسایل با عنوان خاطره نویسی یاد کنند که نباید به آن‌ها خرده گرفت بلکه وقایع نگاری هم جزوی از تاریخ نگاری است. تاریخ پژوهی با دور از دسترس بودن پیوند خورده است و مزیت تاریخ نگار آن است که آن چیزی که در دسترس همگان نیست و یا دیگران در خاطرشان نیست را به رشته تحریر در آورد.

کاشفی خوانساری به چاپ کتاب ژوکوفسکی در ۱۹۰۲ میلادی به زبان روسی اشاره کرد که در آن به تاریخ ادبیات کودک و نوجوان پرداخته است و بیان داشت: در این کتاب به این موضوع پرداخته شده است که کودکان این کتاب‌ها را مطالعه می‌کردند و یا به این گرایش‌های موضوعی علاقه نشان می‌دادند. اتفاق دیگری که ۱۳۰۲ شمسی در حکومت قاجار اتفاق افتاد تالیف کتابی توسط مرحوم رشید یاسمی بود که در نشریه ایرانشهر نقدی بر کتاب احمد طالبوف که ۳۰ سال قبل از آن نوشته شده است اشاره کرده است و این نقد نمونه‌ای از تاریخ نگاری را در دوران قاجار نشان می‌دهد که در آن سعی شده تا جایگاه طالبوف را نشان دهد. در دوران پهلوی و در سال ۱۳۳۲ نیز یک کتاب قاجاری به اسم نصایح قدسی فارسی توسط مرحوم حسین احمدی پور که دبیر ادبیات مدرسه فردوسی تبریز است باز نشر می‌شود که با یک ادبیات متفاوت و تغییر اسم آن و با عنوان مشعل فروزان برای بچه‌های آن دوران تصحیح و منتشر می‌کند. یک اتفاق بزنگاه مهم دیگری که در سال ۱۳۳۶ اتفاق افتاده است و ادبیات کودک را وارد مرحله خاصی می‌کند می‌توان به انتشار ویژه نامه ادبیات کودک و نوجوان با عنوان سپیده فردا اشاره کرد که در آن مرحوم ابوالقاسم جنتی عطایی به تاریخ ادبیات کودک می‌پردازد که تا پیش از آن در حوزه تیاتر فعالیت داشته است. همچنین اولین کتابی که یک فصل را به تاریخ کودکان اختصاص داده است کتاب گذری در ادبیات کودکان است که توسط شورای کتاب کودک و توسط خانم‌ها دولت آبادی، میرهادی و ایمن نوشته شده است.

سردبیر سابق فصلنامه نقد کتاب کودک و نوجوان خاطر نشان کرد: به طور کلی ادبیات کودک در دوره پهلوی اول خیلی مد نیست و در ساختار حکومت پهلوی اول عمدتا به جریان موسیقی، پیشاهنگی و سرود پرداخته می‌شود و خیلی به حوزه نوشتاری و ادبیات نمی‌پردازند. بعد از این دوران حکومت توجه خاصی را به ادبیات کودک نشان می‌دهد و مجله حمایت کودک و برگزاری اولین روز جهان کودک را در این دوران شاهد هستیم.

کاشفی خواسناری در پاسخ به این سوال که نقش جریان‌های چپ در مسئله ادبیات کودک و نوجوان دوران قبل از انقلاب به چه صورت است خاطر نشان کرد: جریان چپ در ایران نقش بسیار مهمی را در حوزه ادبیات کودک و نوجوان داشته است، اما آن‌ها بیشتر به دنبال اتفاق‌هایی در زمان حال هستند بطوریکه فرخ صادقی مقاله‌ای را در روزنامه جمعه با عنوان ضروروت تدوین تاریخ ادبیات کودک و نوجوان منتشر می‌کند. به واقع باید گفت که در این برهه، تاریخ نگاری خیلی متمایز نشده است و اولویت بندی‌های زیبایی شناسی، سرگرمی و ... در آن شکل نگرفته است.

وی با اشاره به اینکه اولین ترجمه تاریخ نگاری را در بعد از انقلاب و در سال ۱۳۶۳ داشتیم، گفت: در این سال مرحوم منصور حسین زاده اقدام به نوشتن مقالاتی در روزنامه‌های کیهان، کیهان بچه‌ها و روزنامه سال می‌کند و حتی اولین کتاب مستقل تاریخ نگاری ادبیات را می‌نویسد بطوریکه این کتاب چند ماه پس از فوت وی و در سال ۱۳۷۰ منتشر می‌شود و از وی به عنوان اولین تاریخ نگار حرفه‌ای بعد از انقلاب یاد می‌شود. این در حالی است که در این برهه از زمان ما از افراد معروفی مثل مرحوم سرامی و طاق باز تنها ۲ مقاله داشتیم.