درک «مطالعات مقطعی»؛ تحقیقی در یک برهه خاص

گروه پژوهش خبرگزاری علم و فناوری آنا- سیدمهدی میرزاپور رضایی؛ روش‌های تحقیق به ابزار‌های یک جعبه‌ابزار شبیه هستند. همانطور که برای چرخاندن هر پیچ به پیچ‌گوشتی خاصی نیاز دارید، برای پاسخ به سؤالات گوناگون نیز به روش‌های تحقیق متفاوتی نیاز دارید.

اهمیت این روش‌ها در این است که می‌توانیم به سؤالات به روشی علمی و قابل اعتماد پاسخ دهیم. فرض کنید صورت مسئله این است که چرا برخی از مردم غذا‌های تند را دوست دارند در حالی که برخی دیگر حتی نمی‌توانند این دسته خوراکی‌ها را تحمل کنند. اگر از یک روش تحقیق مناسب استفاده نکنید، فقط می‌توانید در رابطه با این سؤال گمانه‌زنی کنید و با خود حدس بزنید.

با این حال با استفاده از روش‌های تحقیق می‌توانید یک مطالعه طراحی کنید، داده‌ها را جمع‌آوری کنید، نتایج را تجزیه‌وتحلیل کنید و درنهایت به یک پاسخ محکم (که فقط بر اساس حدس و گمان نیست) برسید. دانشمندان و محققان با پیروی از این روش‌ها می‌توانند از صحت یافته‌های خود اطمینان بیشتری پیدا کنند، مسئله‌ای که برای درک از دنیای اطرافمان بسیار مهم است.

تصور کنید می‌خواهید در مورد گروه بزرگی از افراد مطلبی را بفهمید. برای مثال می‌خواهید بدانید آنها چه چیزهایی دوست دارند یا قدشان چقدر است. برای این کار به جای دنبال کردن این افراد در طول یک دوره زمانی، یک بررسی کلی در یک برهه خاص انجام می‌دهید. این کار مانند این است یک تصویر لانگ‌شات از کل جمعیت بگیریم. در ادبیات علمی به این روش مطالعه مقطعی (Cross-sectional study) گفته می‌شود. محققان در یک مطالعه مقطعی، یک نقطه زمانی خاص را انتخاب می‌کنند و سپس اطلاعات را از افراد مختلف به طور همزمان جمع‌آوری می‌کنند.  

چرا مطالعات مقطعی اهمیت دارند؟

این مطالعات به دانشمندان کمک می‌کند تا در مورد افراد زیادی اطلاعات کسب کنند بدون اینکه زمان زیادی برای پیگیری هر فرد به صورت جداگانه صرف شود. آن‌ها می‌توانند از اطلاعات استفاده کنند تا ببینند آیا شاخص‌ها به هم مرتبط هستند یا نه. مثلاً از چنین تحقیقی می‌توان فهمید افرادی که زیاد ورزش می‌کنند تمایل به رژیم غذایی سالم‌تری دارند. دانشمندان با این تصویر بزرگ می‌توانند متوجه الگوها شوند و در مورد عناصر مختلف دنیای اطراف بیاموزند.

فرض کنید می‌خواهیم تمایل به بستنی در میان بچه‌ها تحقیق کنید. جنس این نوع تحقیق به صورتی نیست که نیاز باشد فرضاً به مدت یک سال علایق آنها را پیگیری کنیم. در مطالعه مقطعی به جای اینکه به‌مدت یک سال هر روز از یک بچه در این مورد سوال بپرسیم، می‌توانیم به یک‌باره از کل بچه‌ها (یا گروهی از بچه‌ها) بپرسیم. آنگاه به طور بدیهی می‌توانیم مقایسه کنیم که چند نفر بستنی دوست دارند و چند نفر دوست ندارند. به این ترتیب ما می‌توانیم در مدت زمان کوتاهی در مورد بچه‌های اطلاعات زیادی کسب کنیم.

 مزایا و محدودیت‌های مطالعات مقطعی

یک چیز جالب در مورد مطالعات مقطعی این است که این روش بسیار سریع جواب می‌دهند و می‌توان به ما بینش خوبی در مورد گروه بزرگی از افراد در آنِ واحد بدهد. با این حال نکاتی وجود دارد که این نوع تحقیق نمی‌تواند به ما بگوید. مطالعات مقطعی نمی‌تواند به ما نشان دهد که چگونه چیزی در طول زمان تغییر می‌کند زیرا فقط یک عکس فوری از فضازمان به ما داده است. برای مثال اگر سوژه تحقیق این باشد که بخواهیم بدانیم که آیا عادات غذایی افراد با افزایش سن تغییر کرده است یا نه، آنگاه دیگر مطالعات مقطعی پاسخگوی ما نیست یا دست کم نتایج آن خیلی دقیق نیست. برای انجام تحقیقی از این دست باید اعضای جمعیت را طی چندین سال دنبال کنیم و اینجاست که نوع دیگری از مطالعه به نام «مطالعه طولی» مطرح می‌شود.

وقتی پژوهش‌هایی را بررسی می‌کنید که از روش مقطعی استفاده کرده‌اند، باید حتماً به یاد داشته باشید که نتایج تحقیق فقط یک نقطه زمانی به خصوص را نشان داده است. این بدان معناست که ما باید هنگام تحلیل این تحقیق، حواس‌مان به روابط علت و معلولی باشد. فقط چون دو چیز در یک لحظه به هم مرتبط هستند حتماً به این معنی نیست که یکی باعث دیگری شده است. به عنوان مثال، فقط به این دلیل که افراد قد بلند در یک مطالعه مقطعی همزمان وزن زیادی هم دارند نباید از آن اینطور نتیجه گرفت که قد بلندی باعث افزایش وزن افراد شده است. به عبارت دیگر ممکن است پارامترهای دیگری در میان باشد که محققان به آنها توجه نکرده‌اند (یا دلیلی برای توجه به آن وجود نداشته است).

با این حال کمتر نوع تحقیقی است که مانند این روش بتواند به یکباره در مورد افراد زیادی، دانش زیادی ارائه کند. مطالعه مقطعی راه و روش بسیار خوبی را در اختیار ما قرار می‌دهد تا بدون صرف زمان زیاد بتوانیم در مورد آنچه در یک جمعیت یا گروه بزرگ اتفاق می‌افتد اطلاعات ارزشمندی کسب کنیم. فقط به یاد داشته باشید در حالی که نتایج این تحقیقات می‌توانند دانش زیادی به ما بدهد، نمی‌تواند به ما نشان دهد که چگونه متغیرها در طول زمان تغییر کرده‌اند.  

یک نمونه مثال

چنانه شرح داده شد مطالعه مقطعی نوعی تحقیق مشاهده‌ای است که داده‌های جمع‌آوری‌شده از یک جمعیت را در یک مقطع زمانی خاص تجزیه‌وتحلیل می‌کند. هدف این روش تحقیقاتی درک رابطه بین متغیرهای مختلف در یک نقطه زمانی واحد است. مطالعه مقطعی می‌تواند بینش‌های ارزشمندی را در مورد شیوع برخی ویژگی یا  رفتارها در یک جمعیت خاص ارائه دهد.

فرض کنید می‌خواهیم رابطه بین فعالیت بدنی و سطوح استرس را در بین دانشجویان تحلیل کنیم.

مرحله 1: تعریف جمعیت  

ابتدا باید جامعه مورد مطالعه خود را تعریف کنیم. در این تحقیق جمعیت ما دانشجویان دانشگاه خواهند بود. بنابراین هدف ما این است که میزان فعالیت بدنی و سطوح استرس در بین دانشجویان در این مقطع خاص را ثبت کنیم.

مرحله 2: نمونه برداری

در مرحله بعد ما باید یک نمونه از جامعه انتخاب کنیم. از آنجایی که امکان نظرسنجی از تمام دانشجویان وجود ندارد، ما نمونه ای را انتخاب می‌کنیم که تنوع جمعیت دانشجویان را منعکس کند. این کار را می‌توان با انتخاب تصادفی دانشجویان از بخش‌های مختلف دانشگاه یا استفاده از روش نمونه‌گیری دیگر برای اطمینان از تنوع نمونه انجام داد.

مرحله 3: جمع آوری داده‌ها

در این مرحله باید داده‌هایی را در مورد میزان فعالیت بدنی و سطح استرس دانشجویان منتخب جمع‌آوری ‌کنیم. این کار می‌تواند از طریق نظرسنجی یا پرسشنامه صورت بگیرد. هدف جمع آوری اطلاعات درباره عادات ورزشی و سطح استرس این افراد است بنابراین نظرسنجی و پرسشنامه باید براین اساس تدوین شود.  همچنین ممکن است داده‌های عینی، مانند میزان ساعات صرف‌شده در فعالیت بدنی در هفته و معیارهای فیزیولوژیکی استرس را جمع‌آوری کنیم.

مرحله 4: تجزیه و تحلیل داده‌ها

هنگامی که داده‌ها را جمع آوری کردیم، رابطه بین فعالیت بدنی و سطوح استرس را تجزیه و تحلیل خواهیم کرد. ما ممکن است از روش‌های آماری برای شناسایی هر گونه همبستگی یا ارتباط بین این متغیرها در نمونه‌های خود استفاده کنیم. برای مثال می‌توانیم از تحلیل رگرسیون استفاده کنیم تا ببینیم آیا رابطه‌ای بین میزان فعالیت بدنی و سطوح استرس گزارش‌شده وجود دارد یا خیر.

مرحله 5: نتیجه‌گیری

ما سپس بر اساس تجزیه‌وتحلیل خود از داده‌ها در مورد رابطه بین فعالیت بدنی و سطوح استرس بین دانشجویان نتیجه‌گیری خواهیم کرد. یادآوری این نکته مهم است که در حالی که مطالعات مقطعی می‌تواند ارتباط را نشان دهد، اما نمی‌تواند علیت را ثابت کنند. در این مورد نمی‌توان گفت که فعالیت بدنی به طور مستقیم باعث کاهش سطح استرس می‌شود، اما می‌توانیم رابطه بالقوه بین این دو متغیر را در تحقیق خود برجسته کنیم.

به طور کلی یک مطالعه مقطعی در مورد سطح فعالیت بدنی و استرس در میان دانشجویان می‌تواند بینش‌های ارزشمندی در مورد شرایط سلامت این جمعیت ارائه دهد. این تحقیق می‌تواند به ما در درک عوامل بالقوه‌ای که ممکن است بر سطوح استرس تأثیر بگذارد کمک کند.