واکاوی رویکردها و ملاحظات توسعه شهری

به گزارش گروه پژوهش خبرگزاری علم و فناوری آنا، یکی از چالش‌های مهم در زمینه توسعه شهری و بنیان کوی‌های مسکونی، انتخاب الگویی متناسب و کارآمد برای گسترش کالبدی شهرهاست. در اغلب کشور‌های در حال توسعه که با رشد فزاینده شهرنشینی روبرو هستند، وجود ابعاد، لایه‌ها و جنبه‌های مختلف رسیدن به یک الگوی بهینه توسعه شهری، متناسب با شرایط مختلف محیطی و کمترین ناسازگاری با وضعیت اقتصادی و عوامل محیطی و اجتماعی- فرهنگی، منجر به تکوین یک مسئله چندوجهی و چند مؤلفه‌ای شده است.

مرکز در گزارشی با عنوان «واکاوی رویکردها و ملاحظات توسعه شهری» آورده است که با توجه به اینکه رشد روزافزون شهرنشینی با گسترش کالبدی شهرها پیوستگی استواری را برقرار کرده است، از این‌رو یکی از مقولات چالش‌برانگیز در زمینه پایایی و مانایی سکونتگاه‌های شهری به نحوه توسعه فیزیکی آن برمی‌گردد. هرچند سطح پیشرفت‌های اقتصادی – اجتماعی را می‌توان مهم‌ترین عامل در ارزیابی رویکردهای توسعه شهری دانست؛ اما به‌طور یقین عوامل بوم‌شناختی و مؤلفه‌های فرهنگی، بر میزان و نحوه توده‌گذاری ساختمان‌ها و متعاقب آن سمت‌وسو فرم و قالب شهر تأثیرگذاری به سزایی دارند. 

این گزارش بیان می‌کند که از سوی دیگر در کشورهای گوناگون و در نواحی مختلف به سبب تفاوت در ساختار و کارکرد و سیر تکوین و تطور، الگوهای متفاوتی ایجاد شده و مورد پذیرش قرار می‌گیرد. 

*عوامل محیطی

این گزارش مطرح می‌کند که در کشور ما عوامل محیطی ازجمله محدودیت منابع آب و قابلیت، تناسب و کاربری اراضی، آب و هوا (و خرده اقلیم)، مخاطرات و عوامل و محدودیت‌های انسانی، همواره دارای جایگاه بارزی بوده‌اند که بر فشردگی یا فراخی شهرها اثرگذار بوده‌اند و به همین روی در طی دهه‌های اخیر، بخشی از توسعه‌های شهری در نواحی با کمترین تاب‌آوری شهری و به‌شدت پرمخاطره و فاقد جوهره لازم برای پویایی و شکل‌گیری هویت و سرزندگی جانمایی شده‌اند و در پاره‌ای از موارد به سبب بیم از هزینه‌های هنگفت آماده‌سازی اراضی و ایجاد و نگهداری تأسیسات و تجهیزات شهری، با فشردگی محض و مصائب و مشکلات ناشی از بیشینه تراکم جمعیتی روبه‌رو شده‌اند.

* برخورد منفعلانه با رویکردهای حاکم بر توسعه شهری

در این گزارش آمده است که برخورد منفعلانه با رویکردهای حاکم بر توسعه شهری و جانب‌داری صرف از یک‌روند و ایده می‌تواند به وخیم‌تر شدن شرایط اسکان جمعیت و استقرار فعالیت در سکونتگاه‌های شهری منجر شود و ازاین‌رو باید در اتخاذ خط‌مشی‌های هدایت و راهبری الگوهای توسعه شهری، ضمن در پیش گرفتن لزوم ارتقای توانایی‌های ساکنان، برقراری عدالت فضایی و تقویت مدیریت شهری، نیل به زیست‌پذیری و ارتقای کیفیت زندگی شهرها را فراهم آورد.

* سیر تطور کانون‌های عمده زیستی

این گزارش توضیح می‌دهد که بررسی سیر تطور کانون‌های عمده زیستی حاکی است، توسعه شهری نیازمند هماهنگی در تصمیم‌سازی‌ها و تصمیم‌گیری‌ها و اجرای موزون و متوازن اراده‌ها و اندیشه‌هاست. ازاین‌رو توسعه شهری تنها در حد سازماندهی کالبدی خلاصه نمی‌شود و به همین دلیل در بسیاری از موارد به‌عنوان برنامه‌ریزی فضایی یاد می‌شود، چراکه با وجود متفاوت بودن مسبب‌های ایجاد و تکوین شهرها (دلایل تدافعی، ارتباطی، سیاسی، مذهبی، بازرگانی و...)، امروزه نیروهای اقتصادی و میزان بهره‌مندی از فناوری، محرک اصلی رشد شهرها هستند. در این راستا واکاوی رویکردهای موجود توسعه شهری و در نظر گرفتن ملاحظات و انگاره‌های بهینه به‌دلیل تأثیر آن بر سیاست‌ها و مدیریت اراضی شهری از اهمیت به سزایی برخوردار است.

این گزارش ادامه می‌دهد که اگر برنامه‌های متعددی که در راستای بهبود وضعیت دسترسی به مسکن در پیش گرفته‌می‌شود، فاقد اتخاذ رویکرد مطلوب توسعه شهری با در نظر گرفتن خصوصیات و تنگناهای تأمین اشتغال، آب و انرژی، شیوه‌های حمل‌ونقل، دسترسی به خدمات بهداشتی – درمانی، آموزشی و فراغتی باشد، رشد کالبدی نابسامان، تکوین هسته‌های شهری فاقد مدنیت و حیات شهری و به‌طورکلی کاهش کیفیت زندگی را در پی خواهد داشت. 

*رهیافت‌هایی برای توسعه شهری

این گزارش توضیح می‌دهد که در اغلب رهیافت‌هایی که برای توسعه شهری با هدف گشایش معضلات سکونتگاه‌های شهری مطرح و به‌کار گرفته‌می‌شود، کاهش محرومیت و نابرابری‌های رفاهی و سلامت، تقویت پیوندهای قومی و مذهبی، اختلاط کاربری‌ها، گسترش تعاملات اجتماعی و فرهنگی، نزدیک شدن محل کار به سکونت، تقلیل جریان‌های آمد و شد خودروهای شخصی و گسترش آمد و شد حمل‌ونقل همگانی و پیاده و دوچرخه، جلوگیری از زوال محلات و بافت‌های میانی و احیای مراکز شهری، در دستور کار قرار دارد.

این گزارش بیان می‌کند که نظر به اینکه نظام کاربری اراضی شهری باید علاوه‌بر رسالت کالبدی، اهداف محیطی، اجتماعی و اقتصادی را مدنظر داشته‌باشد،‌ ازاین‌رو در روند توسعه شهری نمی‌توان الگوی مشخص و واحدی را برای تمام قلمروهای کشور تجویز کرد. شایسته است به‌منظور تحصیل میزان تراکم بهینه، حد مطلوب اختلاط کاربری‌ها، درجه درهم‌آمیختگی تعاملات اجتماعی و شیوه حمل‌ونقل کارآمد و...، ضمن تغییر در چارچوب، محتوا و شرح خدمات تهیه طرح‌های جامع شهری، رویکرد‌های مختلف توسعه شهری با تأکید بر بیشینه بهره‌گیری از فناوری‌های نوین و افزایش تاب‌آوری در برابر حوادث، بحران‌ها و تغییرات آب و هوایی، در اسناد خروجی طرح جامع شهر مورد مداقه قرار گیرد.

این گزارش خاطرنشان می‌کند که از سوی دیگر در راستای تدقیق اهداف مقرر شده برای طرح‌های توسعه و عمران ناحیه‌ای و طرح‌های مجموعه شهری، لازم است تا در روند تهیه و تصویب طرح‌های مزبور، توجه وافر به راهبردهای ارائه شده در زمینه هدایت، کنترل توسعه و استقرار جمعیت و فعالیت صورت پذیرد تا علاوه‌بر انطباق با ویژگی‌های محیطی، واجد جنبه ملموس و عینی‌تری بوده و دارای ارتباطات مؤثر با درس‌آموزه‌های اسناد فرادست و برنامه‌های اجرایی طرح‌های کالبدی باشد.

متن کامل گزارش را اینجا بخوانید.