رهنمود‌های امام جواد(ع) برای اصلاح سبک زندگی و رفع مشکلات

مدیر گروه تاریخ و سیره مرکز مطالعات و پاسخگویی به شبهات حوزه‌های علمیه در گفت‌و‌گو با خبرنگار گروه فرهنگ و جامعه خبرگزاری علم و فناوری آنا عنوان کرد: پیشوایان دینی ما برای تمام ابعاد زندگی فرمایش‌های بسیار گرانقیمت دارند که ما از آنها غافل هستیم. با تأمل در روایات و آثار و سیره حضرات بسیاری از مشکلات زندگی قابل حل است. به‌ویژه امام جواد علیه السلام با وجود اینکه بسیار محصور و زندگی کاملاً تحت نظر و مراقبت جاسوسان و گماشته‌های خلافت عباسی بر زندگی حضرت سیطره داشت و ارتباط حضرت با مردم محدود و از طرفی در جوانی به شهادت رسید، اما با همه این مشکلات رهنمود‌های زیبایی دارند که می‌تواند بهترین مشاوره برای عبور از مشکلات زندگی و اصلاح آسیب‌ها و نابسامانی‌ها باشد. پس بهتر است به مردم این رهنمود‌ها تبیین و تحلیل شود و به عنوان مشاوره به اطلاع مردم رسانده و ابلاغ شود.

حجت‌الاسلام امیرعلی حسنلو افزود:  قبل از هر چیزی توسل و ارتباط معنوی با خود حضرت در حل بسیاری از معضلات ومشکلات موثر بوده است. این به تجربه رسیده است وبرای همگان عملا مجرب است. لذا در مصائب وسختی‌ها زندگی ومشکلات ضمن اینکه انسان باید تدبیر داشته باشد و با مشورت دنبال راه حل منطقی و عرفی باشد، توسل و برقراری ارتباط روحی با اولیا‌ی الهی نیز در حل مشکلات وراهنمایی وراهیابی انسان موثر است. از این رو علما و براساس برخی مستندات روایی توسل به امام جواد که یک ارتباط وپیوند روحی است بعنوان قدم اول مورد تءکید است.

توسل به امام جواد (ع) درحل مشکلات

وی گفت: جود و بخشندگی یکی از مهمترین و زیباترین صفات انسانی است، چرا که در میان ادعیه و معارف و متون اسلامی در اکثر مواردی که در آن سخن از استجابت دعا به میان آمده است، این نام خداوند در آن ذکر شده و هر جا شرطی برای اجابت دعا آمده خواندن خدا با این اسم توصیه شده است.

این استاد حوزه عنوان کرد: این مطلب بیانگر آن است که جود و سخاوت، مطلوب خداوند است و پیامبر اعظم نیز در این رابطه فرمود:« خدا خود جواد و بخشنده است و بخشش و جود را نیز دوست دارد» بنابراین اگر فردی که چنین صفتی دارد واسطه ما برای طلب حاجت از خداوند باشد، پروردگار می‌پذیرد پس حضرت جواد (علیه السلام) «مستجاب الدعوه» است و هر کس ایشان را واسطه میان خود و خدا قرار دهد دعایش مستجاب می‌شود.

حسنلو گفت: براساس روایت پیامبر (ص) که خداوند بخشنده است و بخشش را دوست می‌دارد امام جواد (علیه السلام) از این حیث نیز مورد توجه پروردگار است و می‌توان ایشان را باب الجواد (در بخشندگی‌های خدا) دانست هر کس نیاز مادی دارد با امید به تامین آن، به باب کرامت امام جواد (علیه السلام) مراجعه کند چرا که خداوند بزرگتر از آن است که بنده‌ای را از باب محبوب خود یعنی امام جواد (علیه السلام) بدون برآوردن نیاز وی بازگرداند از این رو توصیه شده در تامین مسائل مادی به حضرت جواد متوسل شوید.

وی افزود: در روایات نیز اگرچه تصریحی بر این معنا نشده، اما از مضمون روایات و همچنین از سیره اجتماعی حضرت چنین برمی آید که ایشان هیچ مراجعه و درخواست کننده‌ای را بدون حل مشکل و دادن جواب مناسب بازنگردانده و سابقه ندارد که کسی را از خود رانده باشند.

این استاد حوزه عنوان کرد: در روایتی نقل است که یکی از اصحاب مراجعه کرد و در دل حاجتی داشت که به امام عرض کند، اما شرم و حیا و احترام امام او را از ذکر نیاز ومشکل بازداشت. پس از خارج شدن وی از منزل امام، حضرت مبلغی را که در نظر وی بود برایش فرستاد. امام جواد (علیه السلام) حتی پیش از اظهار حاجت، می‌بخشید و رفع نیاز می‌کرد و به تمام معنا بخشنده بود. لذا به یقین اگر مشکل ناگفته را اینگونه حل می‌نماید مشکل و نیاز خواسته شده را نیز رهنمود و حل خواهد کرد

وی افزود: آنچنان که گفته شده، «جواد» یعنی بخشایشی که مانند رود جاری همیشه و همواره در جریان و لاینقطع است و متعلق به فرد خاصی نیست بلکه همگان می‌توانند از آن بهره‌مند شوند. حکمت دیگری که در رابطه با توصیه به این توسل با تامل در روایات به نظر می‌رسد آن است که در زبان عرب واژه «سمح» به معنای بخشنده و مترادف جود است به معنای بخشنده‌ای که به سرعت می‌بخشد و برای بخشش شرایط و شروط ندارد و شاید سر توصیه نسبت به مراجعه به امام جواد علیه السلام آنست که امام «سریع الاجابه» هستند.  بنابراین در سبک زندگی پیروان اهل بیت (ع) بعد از تدبیر و مشورت و اقدام مناسب یا قبل از آن ارتباط روحی و معنوی و حتی برقراری ارتعاشات صوتی یک راه حل است.

مدیر گروه تاریخ وسیره مرکز مطالعات  حوزه‌های علمیه امام جواد (ع) گفت: در حل مشکلات رهنمود‌های خوبی دارند که به چند نمونه اشاره می‌شود: «مُلاقاةُ الاْخوانِ نَشْرَةٌ، وَتَلْقیحٌ لِلْعَقْلِ وَإنْ کانَ نَزْراً قَلیلاً» ملاقات و دیدار با دوستان و برادران، موجب صفای دل و نورانیّت آن می‌گردد و سبب شکوفایی عقل و درایت خواهد گشت، گرچه در مدّت زمانی کوتاه انجام پذیرد. یکی از راه حل‌ها دیدار با دوستان و خویشاوندان وهمفکری با آنان و برگزاری جلسات مشورتی وگعده‌های مختلف است.

جوانان را ملامت و سرزنش نکنید

وی عنوان کرد: گاهی جوانان را به خاطر خطا‌ها ملامت و  تنبیه می‌کنند و ممکن است برخورد‌های تندی نیز با او بشود .این رفتار سبب سر خوردگی جوان وترد روحی او از خانواده شده وممکن است به سوی انحرافات اخلاقی کشیده شده و جذب مراکز انحرافی و افکار باطل شود. لذا در این امور باید دقت ورفتار مناسب با جوانان نمود. تندی در نصیحت واندرز هرگز جواب ندارد. فرامین دین وملازمت به آن را باید در کمال نرمش ومهربانی به انسان آموخت وتذکر داد. تندی وخشونت بویژه با جوانان هرگز راه برد درست برای نجات آنان از راه نادرست وخطا‌ها و لغزش‌ها نیست. لذا در این زمینه‌ها بهترین مشاوره مراجعه به سیره اهل بیت وپیشوایان راستین دین است.

حسنلو گفت: امام جواد (ع) در این زمینه فرموده است: «سرزنش کردن دیگران سبب ناراحتی و خشم خواهد گشت، در حالی که رضایت آنان نیز کسب نخواهد کرد. پس از سرزنش وملامت بخصوص در جمع باید پرهیز شود» بنابراین سرزنش وتندی هرگز راه حل درست از بازدارندگی جوانان از خطا‌ها نیست. لذا روش درست باز داری و پیشگیری از خطاها را درباره جوانان باید از مکتب تربیتی امام جواد (ع) آموخت که از سرزنش نهی فرموده است.

رهنمود‌های امام جواد (ع) جهت پیشگیری از مشکلات و سختی‌ها

۱- ازدواج و تشکیل خانواده

مشکلات مختلفی در جامعه خصوصاً برای قشر جوان وجود دارد ویکی از معضلات وآسیب‌های بزرگ جامعه کنونی ما سختی ازدواج و تشکیل خانواده و گذر از زندگی مجردی است که دامنه زندگی مجردی و پیامد‌های آن بسیار نگران کننده و آسیب زا می‌باشد. برای حل این مشکلات اساسی وبنیادی باید فکر و تدبیر هم از طرف مسئولین باشد وهم از طرف خانواده‌ها.

گاهی خانواده‌ها سخت گیری‌های بی‌موردی دارند و خا ستگاران را قبول نمی‌کنند. دراین باره رهنمودی از امام جواد (ع) هست: «َمنْ خَطَبَ إلَیْکُمْ فَرَضیتُمْ دینَهُ وَأمانَتَهُ فَزَوِّجُوهُ، إِلاَّ تَفْعَلُوهُ تَکُن فِتْنَةٌ فِی الأَرْضِ وَفَسَادٌ کَبِیرٌ.»

«هر که به خواستگاری دختر شما آید و به تقوا و تدیّن و امانتداری او مطمئن می‌باشید با او موافقت کنید و گرنه شما سبب فتنه و فساد بزرگی در روی زمین خواهید شد.» امام جواد علیه السلام در اینجا معیار‌های معقول اولیه را بیان فرمود که سخت گیری خانواده‌ها منطقی و مشروع نیست. از طرفی پیامد خطرناک این جواب رد دادن وسخت گیری را گوشزد فرموده است که جامعه ما اکنون گرفتار این مفاسد شده و زندگی مجردی آسیب‌ها وآفت‌های پر خطری در پی دارد که اولین آسیب آن مفاسد اخلاقی است که انسان‌ها در تامین غرایز طبیعی ونیاز‌های جنسی اگر راه‌های مشروع وقانوی بسته شود به راه‌های نامشروع ومفاسد کشیده خواهند شد، چراکه غرایز هرگز شوخی بردار نیست. لذا امام می‌فرماید در خواستگاری سخت گیر نباشید و مرحله اول تشکیل زندگی را سخت نگیرید تا بقیه مراحل به تدریج فراهم شود.

وی افزود: بسیاری از خانواده‌ها گرفتار این معضل هستند و مانع ایجاد می‌نمایند در انجام خاستگاری و زمینه ازدواج جوانان که از نظر عقلی و عرفی و شرعی این درست نیست. آسیب دوم و پیامد خطر ناک دیگر تهدید نسل و جمعیت هست که اگر این روند ادامه داشته باشد خطرات ناشی از کاهش جمعیت بد‌تر این از مصالح فردی است. آسیب دیگر این است که عدم ازدواج دختران وپسران که با سخت گیری‌های بی مورد در خواستگاری ممکن است پدید آید.

مدیر گروه تاریخ وسیره مرکز مطالعات وپاسخ گویی به شبهات حوزه‌های علمیه اظهار کرد: افسردگی دختران و تاخیر سن ازدواج وازبین رفتن روحیه شاداب و زمینه‌های تلاش وامید در زندگی است. چرا که خداوند خود فرموده است ما شمارا زوج آفریدیم. یکی از اساسی‌ترین نیاز روحی وغریزی انسان داشتن زوج است واین فرموده قرآن هست. لذا امام جواد (ع) مفاسد ممانعت از از ازدواج را اینگونه تبیین فرموده است تا خانواده‌ها مانع آمدن خاستگار برای دختران نشوند. ایجاد مانع تباعات ومفاسد بزرگی خواهد داشت که گناه ومعصیت آنها سبب انحطاط اخلاقی در جامعه شده و همه این گناهان به نام کسانی نوشته می‌شود که در خاستگاری وایجاد پیوند بین دختران جوان وپسران جوان موانعی بوجود می‌آورند به هر دلیل و بهانه‌ای که ممکن است.

۲- جدیت در تحصیل علم

وی افزود: از جمله مشکلاتی که امروز در زندگی گروهی جوانان بوجود آمده دلزده شدن از تحصیل وادامه تحصیل هست به جهت شرایط خاص معیشت واقتصاد. امام جواد (ع) دراین باره نیز رهنمود و سفارشاتی دارند که به یک نمونه اشاره می‌شود:

عَلَیْکُمْ بِطَلَبِ الْعِلْمِ، فَإنَّ طَلَبَهُ فَریضَةٌ وَالْبَحْثَ عَنْهُ نافِلَةٌ، وَ هُوَ صِلَةُ بَیْنَ الاْخْوانِ، وَ دَلیلٌ عَلَی الْمُرُوَّةِ، وَ تُحْفَةٌ فِی الْمَجالِسِ، وَ صاحِبٌ فِی السَّفَرِ، وَ أُنْسٌ فِی الْغُرْبَةِ. بر شما باد به تحصیل علم و معرفت، چون فراگیری آن واجب و بحث پیرامون آن مستحبّ و پرفائده است. علم وسیله کمک به دوستان و برادران است، دلیل و نشانه مروّت و جوانمردی است، هدیه و سرگرمی در مجالس است، همدم و رفیق انسان در مسافرت است. و اَنیس و مونس انسان در تنهایی می‌باشد.

حسنلو گفت: از این رهنمود استفاده می‌شود که جوانان برای دوری از آسیب‌های مختلف از جمله آسیب‌های رسانه‌ای وفضا‌های مجازی به تشکیل جلسات علمی وگعده‌های علمی همت نمایند و تبادل نظر علمی را جدی بگیرند. این جلسات فایده‌های عمومی و فردی فراوان و آثار ونتایج مفیدی برای مردم خواهد داشت. این توصیه ورهنمود امام عمومی است. لذا می‌توانند در شاخه‌ها و رشته‌ها وگرایشات علمی جوانان به تشکیل گعده‌ها و گروه‌های علمی اقدام نمودذه واز این جلسات نتایج پر باری در سایه تبادل افکار به دست بیاورند. ضمن اینکه دراین گعده ها‌ی علمی وانجمن‌ها ممکن است مشکلات دیگر نیز رفع شود و اینطور هم بوده است.

وی افزود: دانشمندان معاصر بزرگ ومعروف از گعده‌ها زیاد داشته اند از جمله می‌توان به گعد‌های علمی مرحوم پرفسور حسابی و علامه جعفری اشاره کرد یا گعده‌های علمی بین هانری کرن و علامه طباطبائی و برخی از شاگردانش که آثار وبرکات فراوانی از این گعده‌ها وجلسات علمی حاصل شده است. بنابراین رهنمود‌های امام جواد (ع) دراین زمینه مورد عمل بوده و برخی از گروه‌های علمی از رشته‌ها وگرایشات علمی و فنی نیز قابل تعمیم والگو دهی است. فرضا دانش جویان رشته‌های تجربی وفنی از ریاضی تا علوم دیگر می‌توانند گعده‌های علمی در دانشگاه‌ها وبیرون ومحل فعالیت تشکیل داده و در رونق علوم وبالا رفتن آگاهی‌ها وتخصص‌ها در رشته‌های مختلف موثر باشند در ضمن در کنار این جلسات دست آورد‌های دیگری نیز قطعا خواهد بود.

۳- مدارا کردن

حسنلو گفت: سخن معروف هست که مدارا نصف دین است. چراکه مدارا یک نوع پیشگیری از خط‌ها ومفاسد خطر ناک وآسیب‌های جدی است. لذا از دیگر دستور‌های اخلاقی آن حضرت (علیه السلام) مدارا کردن با مردم است. این فرمان و سفارش حضرت نسبت به مسئولین بسیار صادق وبرای آنان لازم است. لذا نباید نسبت به دیگران سختگیر نبود و اگر خطا واشتباه قابل بخششی انجام دادند، آن را پوشاند و بخشید. پس هرگونه سختگیری حتی موجه، امر خوبی نیست هرچند که از نظر عقلی مجاز باشد. انسان می‌بایست با دیگران از در احسان وارد شود و ملاحظه حال مردم را بیش از حال خودش بکند و این گونه نباشد که با سختگیری مردم را برنجاند و ایشان را در زحمت افکند.

وی افزود: انسان باید نسبت به دیگران همواره مهربان باشد و اگر کسی دوست دارد که با او معامله خوب شود خودش نیز با دیگران معامله خوبی داشته باشد. اگر دوست دارد که درحق او با مهربانی برخورد شود خود نیز مهربانی کند، چنانکه پیامبر (ص) فرمود: ارحم ترحم، رحم کن تا بر تو رحم شود. اما اگر آدمی این گونه نبود و مدارا را به کناری گذارد ونسبت به دیگران سخت گیری کند، باید متوجه باشد که دنیا نیز بر او سخت می‌گیرد و مشکلات و ناگواری‌ها را با این کارش به سوی خودش می‌کشاند. حضرت امام جواد (علیه السلام) می‌فرماید: من هجر المداراه قاربه المکروه. آن که سازش و مدارا را ترک کند، ناگواری به او روی آورد.

۴-دوری از شهوت‏‌ها

این  استاد حوزه عنوان کرد: «شهوت» در لغت به معنای رغبت و میل و خواستن مفرط و پرادختن زیاد به امری بویژه متابعت از غرایز بیش از اندازه که به تعدی وتجاوز منجر شود، و به همین معانی در تعابیر مختلف ۱۳ بار در قرآن به کار رفته است. البته فرامین دینی هیچ گاه به سرکوب کامل شهوت را بدستور نداده است، از این رو مقصود شهواتی است که رنگ بوی نفسانی و غیر الهی به خود گرفته و انسان را در دام شیطان و حیات مادی گرفتار می‌کند، شهوت معمولا به افراط در امور گفته می‌شود که از حد بگذرد وبه خطا و گرفتاری منجر شود.

حسنلو افزود: گاهی اوقات شهوت خوابیدن، شهوت خوردن، شهوت پست و مقام و زر اندوزی، و همچنین شهوت قدرت اگر در چارچوب و قاعده و قانون دینی و الهی قرار نداشته باشد انسان را در سراشیبی هلاکت و نیستی قرار می‌دهد، خدای متعال برای ارتقای بینش و معرفت انسان در خصوص نحوه برخورد با شهوات می‌فرماید: «زُیِّنَ لِلنَّاسِ حُبُّ الشَّهَواتِ مِنَ النِّساءِ وَ الْبَنینَ وَ الْقَناطیرِ الْمُقَنْطَرَةِ مِنَ الذَّهَبِ وَ الْفِضَّةِ وَ الْخَیْلِ الْمُسَوَّمَةِ وَ الْأَنْعامِ وَ الْحَرْثِ ذلِکَ مَتاعُ الْحَیاةِ الدُّنْیا وَ اللَّهُ عِنْدَهُ حُسْنُ الْمَآبِ» محبّت امور مادى، از زنان و فرزندان و اموال هنگفت از طلا و نقره و اسبهاى ممتاز و چهارپایان و زراعت، در نظر مردم جلوه داده شده است. (تا در پرتو آن، آزمایش و تربیت شوند. ولى) اینها (در صورتى که هدف نهایى آدمى را تشکیل دهند) سرمایه زندگى پست (مادى) است. و سرانجام نیک (و زندگىِ والا و جاویدان)، نزد خداست‏.» امام جواد (ع) در سخنی کوتاه فرمود (وَ ارْفَضِ الشَّهَوَات‏) شهوات و امیال نفانی را از خود دور ساز.

۵- صبر در سختی‌ها

وی گفت: یکی از مشکلات بسیار مهم و فراگیر دنیای مدرن امروزی فاصله گرفتن از آموزه‌های اخلاقی بخصوص صبر و بردباری است. زندگی ماشینی و پرشتاب، عنان صبر و تحمل را از همگان ربوده است. لذا درگیری‌ها و منازعات از خانواده تا جامعه به وفور دیده می‌شود همه اینها به جهت دوری از صبر و تعقل وبردباری است. چرا که افراد برای انجام کار‌های عادی و روزمره‌ی خود بسیار پرشتاب و عجول و کم طاقت عمل می‌کنند، به طوری که تحمل مواجه شدن با کمترین مشکل را ندارند. لذا گاهی همین نا بردباری‌ها به دعوا‌ها و اختلافات خطرناک یا گرفتاری‌های دیگر منجر شده است.

این استاد حوزه گفت: بنابراین یکی از مشکلات بسیار مهم و فراگیر دنیای مدرن امروزی فاصله گرفتن از آموزه‌های اخلاقی بخصوص صبر و بردباری است. زندگی ماشینی و پرشتاب، عنان صبر و تحمل را از همگان ربوده است. چرا که افراد برای انجام کار‌های عادی و روز مره‌ی خود بسیار پرشتاب و عجول و کم طاقت عمل می‌کنند، به طوری که تحمل مواجه شدن با کمترین مشکل را ندارند و زود عناب صبر خود را از دست می‌دهند، و همین امر موجب می‌شود که در گرفتاری‌های سخت و پیچیده‌ای گرفتار شوند. قرآن کریم واژه صبر و مشتقات آن را بیش از صد بار به کار برده است که خود گویای اهمیت این موضوع در سبک زندگی اسلامی و قرآنی است.

وی افزود: دنیا محل آزمایش الهی به بلایا، نواقص و نداری هاست و در این میدان تنها انسان‌های صبور و هوشیار هستند که می‌توانند با موفقیت از میدان آزمایش الهی خارج شوند. خداونددر باره آزمایش‌ها می‌فرماید: «وَ لَنَبْلُوَنَّکُمْ بِشَیْ‏ءٍ مِنَ الْخَوْفِ وَ الْجُوعِ وَ نَقْصٍ مِنَ الْأَمْوالِ وَ الْأَنْفُسِ وَ الثَّمَراتِ وَ بَشِّرِ الصَّابِرینَ. قطعاً همه شما را با چیزى از ترس، گرسنگى، و کاهش در مال‌ها و جان‌ها و میوه‏ها، آزمایش مى‏کنیم. و بشارت ده به استقامت ‏کنندگان!» امام جواد (ع) نیز در کلامی زیبا فرمود (تَوَسَّدِ الصَّبْر) صبر را پیشه خود ساز در همه امور زندگی واز شتاب در تصمیم پرهیز کن.

۶- ارتباط با مردم وحل مشکلات آنان

حسنلو عنوان کرد: امام جواد (ع) به سفارش پدر بزرگوارش که به او فرمود فرزندم با مردم در ارتباط باش و در حل گرفتاری آنان بکوش و هرگز اجازه نده که غلامان و محافظان تورا از دری بیاورند وببرند که با مردم ارتباط تو قطع شود وآنان به جهت مراجعه مردم تورا از آنان دور کنند بلکه از دری رفت آمد کن که مردم برای دیدن ومطرح کردن مشکلات با تو در آن اجتماع می‌کنند. این دقیقا مشکلی از مشکلات جامعه ماست که برخی از مسئولین از مردم دوری نموده واز در‌های خاص رفت و آمد کرده ودر خانه‌های خاص محصور وحفاظت شده زندگی می‌کنند تا از دسترس مردم دور باشند. امام جواد (ع) به توصیه پدر اینگونه زندگی می‌نمود با وجود محدویت‌هایی که حاکمان برای حضرت ایجاد کرده بودند در حل مشکلات و بر طرف نمودن حوائج مردم بسیار جدیت داشت.

وی تأکید کرد: لذا مسئولان برای حل مشکلات به این سفارش وسیره حضرات عمل نمایند وخود را از مردم پنهان و دور نکنند که سبب رویش آفت‌ها و آسیب‌ها است. در کلام حضرت امیرالمومنین (ع) آمده است که دوری‌گزینی مسئولان و حاکمان وکار گزاران از مردم،  سبب شورش و طغیان جامعه است. لذا باید بین مردم باشند وبامردم زیست و با آنان مهربان باشند.