«دحوالارض» و لطف الهی برای گسترش زمین از مکانی مقدس

به گزارش گروه فرهنگ و جامعه خبرگزاری علم و فناوری آنا، ماه ذی‌القعده، ماه امام رضا (علیه‌السلام) است و به نوعی در تمامی مناسبت‌های آن عطر و بو و یاد امام رضا (ع) به مشام می‌رسد. از آغاز دهه کرامت و میلاد کریمه اهل بیت تا ۱۱ ذی‌القعده و سالروز ولادت حضرت. در بیست و سوم همین ماه ذی‌القعده و درست ۲ روز پس از روز زیارت مخصوص حضرت که در برخی روایات آن را روز شهادت حضرت هم ذکر کرده‌اند، روز بزرگی قرار دارد که در روایات فراوانی درباره عظمت آن ذکر شده است.

۲۵ ذی‌القعده روز «دَحوالارض» است، یعنی روزی که برای نخستین بار و از زیر خانه کعبه، زمین بر روی آب گسترانیده شد و به کره خاکی تبدیل شد. گستردگی خشکی بستر خلقت انسان و زندگی او را فراهم کرد و به این ترتیب جهان بشریت شکل گرفت.

«دَحو» [بر وزن محو] به معنای گسترش است، در این روز زمین از چهار نقطه‌ای که خانه کعبه در آن قرار دارد گسترش یافت. «دحوالارض» روزی است که خداوند متعال به زمین خاکی، زندگی بخشید، در آن زمان زمین سراسر آب بود. اولین نقاطی که به اذن خداوند سر آب بیرون آورد و جزو خشکی زمین شد، چهار نقطه مکانی است که کعبه در آن قرار دارد.

در این روز بود که خداوند به جهان خاکی حیات بخشید و بخش‌هایی از کره زمین بعد از کعبه، شروع به خشک شدن کرد. طبق آیات قرآن، اولین نقاطی که از زیر آب سر برآورد، چهار نقطه کعبه بود. دحوالارض آداب خاص و نماز دارد، در این روز بندگان خدا و زائران بیت‌الله‌الحرام با اعمال خاصی به دعا و ثنای خداوند می‌پردازند و شکر خداوند را به جای می‌آورند.

به خانه کعبه «بیت‌العتیق» می‌گویند که نشان‌دهنده قدمت طولانی و ارزش بی‌حد این خانه است. خداوند در قرآن کریم می‌فرماید کعبه بنا شده تا مردم در مقابل خدا قیام کنند. در طول تاریخ، خانه خدا بار‌ها توسط سیل تخریب شده و دوباره بنا شده است. بنای خانه کعبه توسط حضرت ابراهیم (ع) و حضرت اسماعیل (ع) پایه‌ریزی و بنا شده است. خانه خدا به این شکلی که در حال حاضر موجود است و مردم از تمام نقاط برای بندگی و عبودیت دور آن جمع می‌شوند، دارای منافع و فوائد زیادی برای بندگی و عبودیت انسان در مقابل ذات باری‌تعالی است.

به گفته مفسّران قرآن کریم، در آیه ۳۰ سوره نازعات به دحوالارض اشاره شده است. در این آیه شریفه آمده است «وَالْاَرْضَ بَعْدَ ذلِکَ دَحی‌ها» (ترجمه: زمین را بعد از آن با غلتانیدن گسترش داد). در آغاز، تمام سطح زمین را آب‌های حاصل از باران‌های سیلابی نخستین فراگرفته بود. این آب‌ها به تدریج در گودال‌های زمین جای گرفتند و خشکی‌ها از زیر آب سر برآوردند و روز به روز گسترده‌تر شدند که به وضع فعلی درآمدند. نخستین برآمدگی کعبه بود. در این باره خداوند در آیه سوره رعد می‌فرمایند، «وَ هُوَ الَّذی مَدَّ الْاَرْضَ و اوست کسی که زمین را گسترش داد».

در تفسیر این آیه نیز آمده است: «خداوند زمین را به گونه‌ای گسترد که برای زندگی انسان و پرورش گیاهان و جانداران آماده باشد؛ گودال‌ها و سراشیبی‌های تند و خطرناک را به وسیله فرسایش کوه‌ها و تبدیل سنگ‌ها به خاک پر کرد و آنها را مسطح و قابل سکونت ساخت درحالی که چین خوردگی‌های نخستین آن، به گونه‌ای بودند که اجازه زندگی به انسان را نمی‌دادند»

ولادت حضرت ابراهیم (ع) و حضرت عیسی (ع)

بیست و پنجمین روز از ماه ذی‌القعده علاوه بر اینکه سالروز ولادت زمین و گسترده شدن آن است، مطابق با روایتی از امام هشتم (علیه‌السلام) که در کتاب «اقبال» آمده است، روز ولادت دو تن از پیامبران بزرگ نیز هست، طبق این روایت میلاد حضرت ابراهیم و حضرت عیسی (علیهماالسلام) هم در این روز واقع شده است.

روز قیام حضرت مهدی موعود (عج)

از دیگر روایاتی که برای روز دحوالارض ذکر شده است باید به این مورد اشاره کرد که این روز را روز قیام حضرت مهدی موعود نیز ذکر کرده‌اند. این موضوع هم در کتاب «اقبال» سید ابن طاووس ذکر شده است.

یکی از ۴ روز بزرگ سال برای روزه‌داری

روز دحوالارض در کنار عید سعید غدیر خم، روز مبعث پیامبر اکرم و همچنین روز هفدهم ماه ربیع‌الاول که مصادف است ولادت با سعادت پیامبر اکرم اسلام (صلی الله علیه و آله) و امام صادق (علیه‌السلام)، چهار روزی از سال هستند که روز در آنها بسیار سفارش شده است؛ تا جایی که ثواب روزه این روز به اندازه پاداش و ثواب هفتاد سال روزه است.

«دحوالارض» در آیینه قرآن کریم

آیت‌الله ناصر مکارم شیرازی از مراجع عظام تقلید در کتاب تفسیر نمونه درباره دحوالارض چنین نوشته است: «آغاز، تمام سطح زمین را آب‌های حاصل از باران‌های سیلابیِ نخستین فرا گرفته بود، این آب‌ها تدریجاً در گودال‌های زمین جای گرفتند و خشکی‌ها از زیر آب سر بر آوردند و روز به روز گسترده‌تر شدند.

از طرف دیگر زمین در آغاز به صورت پستی‌ها و بلندی‌ها یا شیب‌های تند و غیر قابل سکونت بود، باران‌های سیلابی مداوم باریدند، ارتفاعات زمین را شستند و دره‌ها گستردند، و تدریجا زمین‌های مسطّح و قابل استفاده برای زندگی انسان و کشت و زرع به وجود آمد. مجموع این گسترده شدن‌ها به «دَحو الارض» تعبیر می‌شود.

به «دحو الارض» در آیاتی در سوره‌های نازعات و شمس هم اشاره شده است. «وَالاَرْضَ بَعْدَ ذلِکَ دَحیها»؛ (نازعات /۳۰) «و زمین را بعد از آن (آفرینش زمین و آسمان) گسترش داد.» مراد از «دَحیها» که از مادّه «دَحْو» است، همان «دحو الارض» است.

در آیه دیگری نیز می‌خوانیم: «وَالاَرْضِ وَماطَحیها»؛ (شمس /۶) «و قسم به زمین و کسی که آن را گسترانید.» کلمه «طَحیها» از مادّه «طَحْوْ» بر وزن «سَهْوْ» هم به معنای انبساط و گستردگی و هم به معنای راندن و دور کردن و از میان بردن است و در این‌جا به معنای گستردن است.

«دحوالارض» در احادیث

یاران امام صادق (ع) از آن حضرت درباره خانه کعبه سؤالات فراوانی می‌پرسیدند که آن حضرت تماماََ سوالات را پاسخ می‌فرمود، تا روزی که یکی از یاران امام علیه‌السلام گفت؛ حدود ۴۰ سال است که ما از شما درباره خانه خدا سؤال می‌پرسیم و شما هم پاسخ می‌فرمایید ولی هنوز این سؤالات ما و پاسخ‌های شما تمام نشده است. امام صادق (ع) فرمودند؛ چه می‌گویید درباره خانه‌ای که ۲ هزار سال قبل از خلقت آدم ابوالبشر خداوند این خانه را بنا کرد.

روز بیست و پنجم ماه ذی‌القعده به دفعات مختلف و زیادی و در روایات فراوانی مورد اشاره معصومین (علیهم السلام) بوده است. اما به پاس «آب دریا را اگر نتوان کشید/ پس به قدر معرفت باید چشید» به یکی از این روایات که حضرت عالم آل محمد، علی بن موسی الرضا (علیه آلاف تهیة و الثنا) ذکر شده اشاره می‌شود.

امام هشتم علیه السلام فرمود: «صُومُوا فَاِنَّنی اَصْبَحْتُ صائِما؛ روزه بگیرید، من امروز روزه‌دار هستم.» عرض کردند: «جُعِلْنا فِداکَ اَیُّ یَوْمٍ هُوَ؟»؛ «فدایت شویم، امروز چه روزی است؟» فرمودند: «یَوْمٌ نُشِرَتْ فیه الرَّحْمَةُ وَدُحِیَتْ فیهِ الاَرْضُ وَنُصِبَتْ فیهِ الْکَعْبَةُ وَهَبَطَ فیهِ آدَمُ؛ (۵) روزی است که در آن رحمت خداوند فراگیر شده است، زمین گسترش یافته است، کعبه نصب شده است و حضرت آدم علیه‌السلام به زمین فرود آمده است.»

از دیگر اعمال این روز هم خواندن دعایی است که اینچنین آغاز می‌شود، «اَللّهُمَّ داحِیَ الْکَعْبَةِ وَفالِقَ الْحَبَّةِ وَصارِفَ اللَّزْبَةِ وَکاشِفَ کُلِّ کُرْبَةٍ اَسْئَلُکَ فی هذَا الْیَوْمِ مِنْ اَیّامِکَ الَّتی اَعْظَمْتَ حَقَّها وَاَقْدَمْتَ سَبْقَها وَجَعَلْتَها عِنْدَ الْمُؤْمِنینَ وَدیعَةً...». متن کامل این دعا در کتاب «مفاتیح الجنان» موجود است و مشتاقان می‌توانند با رجوع به این اثر شیخ عباس قمی آن را مورد مطالعه قرار دهند.

ذکر و دعا خواندن و همچنین انجام غسل به نیت روز دحوالارض نیز از جمله اعمال ذکر شده برای این روز است. زیارت حضرت علی ابن موسی الرضا علیه السلام نیز از جمله اعمال این روز است و ثواب فراوانی دارد. در روز‌هایی که به مناسبت شهادت خادم‌الرضا (ع) رئیس جمهور محبوب شهید آیت‌الله رئیسی، عطر شهادت و ولایت ترکیبی شامه نواز را به وجودآورده، این گزارش را با سلام بر آستان مبارک آن حضرت به پایان می‌بریم. باشد که نام ما در زمره زائران حضرتش قرار گیرد.

اللَّهُمَّ صَلِّ عَلَی عَلِیِّ بْنِ مُوسَی الرِّضَا الْمُرْتَضَی


الْإِمَامِ التَّقِیِّ النَّقِیِ وَ حُجَّتِکَ عَلَی مَنْ فَوْقَ الْأَرْضِ


وَ مَنْ تَحْتَ الثَّرَی الصِّدِّیقِ الشَّهِیدِ


صَلاَةً کَثِیرَةً تَامَّةً زَاکِیَةً مُتَوَاصِلَةً مُتَوَاتِرَةً مُتَرَادِفَةً


کَأَفْضَلِ مَا صَلَّیْتَ عَلَی أَحَدٍ مِنْ أَوْلِیَائِکَ