از کشاورزی تا بهداشت در دستان فناوری/ لزوم تعیین استراتژی ملی در حوزه اینترنت اشیاء

خبرگزاری علم و فناوری آنا؛ با پررنگ‌تر شدن نقش اینترنت در زندگی انسان‌ها اینترنت اشیاء جایگاه ویژه‌ای میان مردم باز کرده است و با کاربردی شدن هرچه بیشتر آن در حال تغییر زندگی روزمره انسان‌هاست، اتومبیل‌های هوشمند، خانه‌های هوشمند، شهر‌های هوشمند و هرآنچه که اطراف ما وجود دارد، می‌تواند توسط اینترنت اشیاء به یک دستگاه هوشمند تبدیل شده باشد. هر فناوری علاوه بر مزایایی که دارد، معایب و خطراتی هم به دنبال دارد که اینترنت اشیاء از این قانون مستنثنا نیست؛ زیرا ممکن است داده و اطلاعات افراد را به خطر بیندازد.

باتوجه به اهمیت این موضوع با نیلوفر کریمی آذر، معاون فناوری سازمان مردم نهاد ترویج اینترنت اشیاء و علوم داده و دبیر کمیسیون اینترنت اشیاء گفت‌و‌گو کردیم که در ادامه می‌خوانید:

راحت‌تر شدن زندگی روزمره با اینترنت اشیاء

آنا: کاربرد اینترنت اشیاء چیست؟

کریمی آذر: اینترنت اشیاء می‌تواند با استفاده کارآمدتر از منابع، پایداری را ارتقا دهد به عنوان مثال، سنسور‌های اینترنت اشیاء برای نظارت بر مصرف انرژی، ردیابی زباله‌ها و مدیریت منابع آب استفاده و داده‌ها می‌تواند برای صرفه‌جویی در انرژی، کاهش ضایعات و حفاظت از محیط زیست کاربرد داشته باشد.

از آنجایی که این فناوری ظرفیت ایجاد فرصت‌های جدید در اکثر صنایع را دارد، در مراقبت‌های بهداشتی برای توسعه دارو‌ها و درمان‌های جدید، ارائه مراقبت‌های از راه دور به بیماران و بهبود مدیریت مراقبت‌های بهداشتی کاربردی و در حمل و نقل برای ایجاد وسایل نقلیه خودران، بهینه سازی مدیریت ترافیک کمک دهنده است.

علاوه بر این به واسطه داده‌هایی که دستگاه‌های اینترنت اشیاء از دنیای اطراف خود جمع آوری می‌کنند، می‌توانند برای بهبود آگاهی و تصمیم گیری استفاده به و نظارت بر شرایط محیطی، ردیابی دارایی‌ها یا نظارت بر سلامت بیماران استفاده شوند. اینترنت اشیاء می‌تواند زندگی ما را با خودکارسازی وظایف روزمره و ارائه خدمات، راحت‌تر کند. مثلاً ترموستات‌های هوشمند می‌توانند دمای خانه را به طور خودکار تنظیم کنند.

رشد اینترنت اشیاء به دلیل افزایش پذیرش دستگاه‌های متصل، سرمایه گذاری‌های بالا در نوآوری و مزایای قابل توجهی است که برای مشاغل و مصرف کنندگان دارد

آنا: چرا باید استفاده از این فناوری بین مردم رواج پیدا کند؟

کریمی آذر: با توجه به مزایای زیادی که اینترنت اشیاء برای افراد و کسب و کار‌ها دارد، به صورت کلی این فناوری ظرفیت بهبود زندگی ما را با افزایش کارایی، بهبود آگاهی، افزایش راحتی، ایجاد فرصت‌های جدید و ارتقای پایداری دارد و جایی برای تعجب نمی‌گذارد که استفاده از اینترنت اشیاء همواره در حال افزایش است.

در گزارش‌های جهانی، پیش بینی می‌شود بازار جهانی اینترنت اشیاء تا سال ۲۰۳۳ با نرخ رشد سالانه ۲۲.۶۸ درصد به ۳۱۵۲ میلیارد دلار برسد. این رشد به دلیل افزایش پذیرش دستگاه‌های متصل، سرمایه‌گذاری‌های بالا در نوآوری اینترنت اشیاء و مزایای قابل توجهی است که برای مشاغل و مصرف کنندگان ارائه می‌دهد.

لزوم تعیین چارچوب و استراتژی ملی اینترنت اشیاء

آنا: در راستای ترویج استفاده از این فناوری چه اقداماتی صورت گرفته است؟

کریمی آذر: در برخی از کشور‌های جهان مانند ایالات متحده استراتژی ملی اینترنت اشیاء منتشر شده است که چارچوبی را برای توسعه و استقرار اینترنت اشیاء  ارائه می‌دهد. این استراتژی در زمینه‌هایی مانند تحقیق و توسعه، استانداردسازی، امنیت و حریم خصوصی و آموزش تمرکز دارد. یا در اتحادیه اروپا طرح شهرهوشمند راه اندازی شده است و به دنبال ترویج استفاده از اینترنت اشیاء برای توسعه شهر‌های هوشمندتر و پایدارتر است، این طرح تعدادی پروژه را تامین مالی می‌کند که از فناوری اینترنت اشیاء برای بهبود خدمات شهری مانند حمل و نقل، انرژی و مدیریت پسماند استفاده می‌کنند، یا کارگروه‌های اینترنت اشیاء به دنبال ترویج استفاده از این فناوری در صنایع نفت و گاز است.

آنا: چالش‌های موجود بر سر راه ترویج اینترنت اشیاء چیست؟

کریمی آذر: در حالی که اینترنت اشیاء مزایای بالقوه زیادی را ارائه می‌دهد، چالش‌هایی به همراه دارد که با شناخت آنها می‌توان اقدام‌هایی جهت مقابله با آنها به کار گرفته شود. دستگاه‌های اینترنت اشیاء اغلب به داده‌های زیادی دسترسی دارند که می‌توانند هدف هکر‌ها قرار گیرند.

علاوه بر این، می‌توانند برای ردیابی حرکات افراد و فعالیت‌های آنها استفاده شوند که نگرانی‌های مربوط به حریم خصوصی را ایجاد می‌کند استقرار راه حل‌های اینترنت اشیاء می‌تواند پیچیده و پرهزینه باشد. به این دلیل است که اغلب نیاز به یکپارچه سازی دستگاه‌ها و سیستم‌های مختلف دارد و می‌تواند نیاز به تخصص فنی قابل توجهی داشته باشد.

دستگاه‌های اینترنت اشیاء باید قابل اعتماد باشند

آنا: نگرانی‌هایی که اینترنت اشیاء به وجود آورده چیست؟

کریمی آذر: دستگاه‌ها و پلتفرم‌های اینترنت اشیاء مختلف اغلب با یکدیگر سازگار نیستند و یکپارچه سازی آنها دشوار است و منجر به جزیره‌هایی از داده شود، جایی که داده‌ها نمی‌توانند به طور آزادانه بین دستگاه‌ها و سیستم‌های مختلف جریان یابند. هزینه دستگاه‌ها، نرم افزار و خدمات اینترنت اشیاء می‌تواند بالا باشد و آنها را برای برخی از مشاغل و مصرف کنندگان غیرقابل دسترس کند.

دستگاه‌های اینترنت اشیاء باید قابل اعتماد باشند و به صورت مداوم کار کنند، به خصوص اگر در برنامه‌های حیاتی استفاده شوند. با این حال، می‌توانند مستعد خرابی باشند و منجر به اختلالات عملیاتی و از دست دادن داده شود. استفاده از اینترنت اشیاء برخی از نگرانی‌های اخلاقی را ایجاد می‌کند، مانند ظرفیت استفاده از آن برای کنترل مردم و ایجاد شکاف دیجیتال، این‌ها تنها چند نمونه از چالش‌هایی هستند که باید قبل از اینکه اینترنت اشیاء بتواند به طور کامل پیاده سازی شود برای آنها راهکار اقدام داشت.

آنا: آیا با به‌روز شدن فناوری چالش‌ها کمرنگ‌تر نخواهد شد؟

استفاده از اینترنت اشیاء برخی از نگرانی‌های اخلاقی مانند ظرفیت استفاده از آن برای کنترل مردم و ایجاد شکاف دیجیتال را به وجود آورده است

کریمی آذر: با این حال، با ادامه پیشرفت فناوری، به احتمال زیاد بسیاری از این چالش‌ها برطرف خواهند شد. در کنار این چالش‌ها، با پیچیده‌تر شدن تهدیدات سایبری، محافظت از دستگاه‌ها و داده‌های اینترنت اشیاء در برابر حملات، دشوارتر می‌شود؛ و برخی از مشاغل و مصرف کنندگان را از استقرار راهکار‌های اینترنت اشیاء باز دارد. نگرانی‌های مربوط به حریم خصوصی در مورد جمع آوری و استفاده از داده‌های اینترنت اشیاء هم رو به افزایش است و می‌تواند منجر به مقاومت در برابر استفاده از فناوری اینترنت اشیاء توسط مردم شود.

هزینه بالای دستگاه‌ها و خدمات اینترنت اشیاء می‌تواند منجر به شکاف دیجیتال شود، جایی که افراد و مشاغل با درآمد کم به این فناوری دسترسی ندارند و می‌تواند شکاف‌های موجود اقتصادی و اجتماعی را تشدید کند. با وجود این چالش‌ها ، ظرفیت مزایای اینترنت اشیاء آنقدر زیاد است که به احتمال زیاد به رشد و تکامل خود ادامه خواهد داد. با ادامه پیشرفت فناوری و اقدام مقابله با چالش ها، اینترنت اشیاء احتمالاً به یک بخش ضروری از زندگی و کار ما تبدیل خواهد شد.

آنا: امنیت داده‌ها در اینترنت اشیاء چطور تامین می‌شود؟

کریمی آذر: برای امنیت داده‌ها اقدام‌های امنیتی در چند بخش مورد تاکید استاندارد‌های مرجع هست، شامل امن سازی دستگاه‌های اینترنت اشیاء مانند استفاده از رمز‌های عبور قوی و منحصر به فرد برای همه دستگاه‌ها و به‌روزرسانی مرتب نرم افزارها، استفاده از راهکار‌های امن سازی شبکه ارتباطی، مدیریت و اعمال سیاست‌های کنترل دسترسی و راهکار‌های رمزگذاری داده‌های موجود و در حال انتقال، تهیه نسخه پشتیبان به صورت منظم و بهره گیری از یک ارائه دهنده خدمات امن سازی داده یکی دیگر از اقدامات تامین امنیت در حوزه اینترنت اشیاء است.

ارائه دهندگان و فروشندگان امنیت باید یک برنامه امنیت برای دستگاه‌ها و شبکه‌های خود داشته باشند و نسبت به به‌روزرسانی ماژول‌های مورد استفاده در محصول خود در برابر آخرین تهدیدات و آسیب پذیری‌های حوزه اینترنت اشیاء آگاهی رسانی و اقدام کند و همکاران و مشتریان خود را آموزش بدهد. 

شفافیت، هدفمندی و امنیت از الزامات حکمرانی اینترنت اشیاء

آنا: حکمرانی داده‌ها در عصر اینترنت اشیاء باید چگونه باشد؟

کریمی آذر: شفافیت، هدفمندی، امنیت، حق انتخاب، پاسخگویی و حریم خصوصی، سازگاری، مشارکت ذی‌نفعان، نوآوری و تطبیق پذیری، اصولی هستند که برای اطمینان از استفاده منصفانه و مسئولانه از داده‌های اینترنت اشیاء باید در نظر گرفت. سازمان‌ها باید خط‌ مشی‌های داده‌های واضح و قابل دسترس داشته باشند و در مورد شیوه‌های جمع‌آوری و استفاده از داده‌ها شفاف باشند. داده‌های اینترنت اشیاء باید فقط برای اهدافی که برای آنها جمع‌آوری شده‌اند استفاده شوند.

سازمان‌ها نباید از داده‌های اینترنت اشیاء برای اهداف ثانویه بدون رضایت صریح استفاده کنند. داده‌های اینترنت اشیاء باید در برابر دسترسی غیرمجاز، استفاده، افشا، تغییر یا تخریب محافظت شوند. سازمان‌ها باید اقدامات امنیتی مناسبی را برای محافظت از داده‌های اینترنت اشیاء در برابر خطرات سایبری و سایر تهدیدات به کار گیرند. افراد باید در مورد نحوه جمع‌آوری، استفاده و به اشتراک‌گذاری داده‌هایشان حق انتخاب داشته باشند

باید به افراد گزینه‌هایی برای کنترل داده‌هایشان، مانند توانایی امتناع از جمع‌آوری یا استفاده از داده‌هایشان یا درخواست حذف داده‌هایشان، ارائه دهند. سازمان‌ها باید در قبال نحوه جمع‌آوری، استفاده و به اشتراک‌گذاری داده‌های اینترنت اشیاء پاسخگو باشند.

این شامل ایجاد مکانیسم‌هایی برای رسیدگی به شکایات و اعمال مجازات برای نقض قوانین می‌شود. سازمان‌ها باید اقداماتی را برای گمنام سازی یا حذف اطلاعات شخصی از داده‌های اینترنت اشیاء انجام دهند و از به اشتراک‌گذاری داده‌ها با اشخاص ثالث بدون رضایت صریح خودداری کنند. باید چارچوب‌های نظارتی و سیاست‌های داده‌ای سازگار برای حکمرانی داده‌های اینترنت اشیاء در سطح ملی، منطقه‌ای و بین‌المللی وجود داشته باشد. این امر به ترویج تجارت، نوآوری و محافظت از حقوق افراد در سراسر جهان کمک می‌کند. ذی‌نفعان مختلف، از جمله افراد، مشاغل، دولت و جامعه مدنی، باید در توسعه و اجرای چارچوب‌های حکمرانی داده برای اینترنت اشیاء مشارکت داشته باشند.

سازمان‌ها باید خط‌ مشی‌های داده‌ ای واضح و قابل دسترس داشته باشند و در مورد شیوه‌های جمع‌آوری و استفاده از آنها شفاف باشند

این امر به اطمینان از اینکه این چارچوب‌ها متناسب با نیاز‌ها و نگرانی‌های همه ذی‌نفعان است، کمک می‌کند. چارچوب‌های حکمرانی داده برای اینترنت اشیاء باید انعطاف‌پذیر باشند تا با پیشرفت فناوری و نحوه استفاده از داده‌های اینترنت اشیاء سازگار شوند. باید نوآوری را تشویق کند و مانع از آن نشود. این امر به اطمینان از اینکه رشد اینترنت اشیاء به نفع جامعه است کمک می‌کند.

تصمیمات هوشمندانه اینترنت اشیاء با هوش مصنوعی

آنا: با رشد هوش مصنوعی آینده اینترنت اشیاء چطور پیش بینی می‌شود؟

کریمی آذر: با همگرایی اینترنت اشیاء و هوش مصنوعی (AI)، شاهد تحولات چشمگیری در نحوه زندگی، کار و تعامل با دنیای اطرافمان خواهیم بود. هوش مصنوعی به دستگاه‌های متصل اینترنت اشیاء قدرت پردازش و تحلیل داده‌ها را به صورت آنی می‌دهد تا یاد بگیرند، سازگار شوند و تصمیمات هوشمندانه‌تری بگیرند.

این امر ظرفیت ایجاد برنامه‌های کاربردی جدید و نوآورانه‌ای را دارد که در طیف گسترده‌ای از صنایع، از جمله مراقبت‌های بهداشتی، حمل و نقل، تولید و کشاورزی، انقلابی ایجاد می‌کند. دستگاه‌های پوشیدنی و سایر دستگاه‌های متصل مجهز به هوش مصنوعی می‌توانند برای ارائه مراقبت‌های بهداشتی شخصی‌تر و پیشگیرانه‌تر استفاده شوند.

لزوم سرمایه‌گذاری برای توسعه اینترنت اشیاء در کشور

آنا: وضعیت ایران در حوزه اینترنت اشیاء چگونه است؟ چگونه می‌توان جایگاه کشور را در این حوزه ارتقا داد؟

کریمی آذر: ایران در حال حاضر در مراحل اولیه توسعه اینترنت اشیاء است با این حال، اقداماتی برای ترویج استفاده از اینترنت اشیاء در بخش‌های مختلف از جمله کشاورزی، صنعت، حمل و نقل و مراقبت‌های بهداشتی انجام شده است. در بخش آموزش و پرورش نیروی مهارت محور مجموعه‌هایی هستند که خدمات آموزشی ارائه می‌کنند و سعی می‌کنند نسبت به پرورش مهارت دانشجویان اقدام موثری داشته باشند.

لازم است دولت و بخش خصوصی در آموزش و پرورش متخصصان بیشتری در زمینه اینترنت اشیاء سرمایه گذاری کند تا نتیجه مطلوب و بهتری حاصل شود. یکی از اقدامات انجمن ترویج اینترنت اشیاء و علوم داده در کشور پرداختن به مسائل ترویجی، فرهنگ سازی و آگاهی رسانی این حوزه است و سعی دارد با معرفی مزایای این فناوری برای بهبود اقتصاد و کیفیت زندگی مردم گامی مثبت و تاثیرگذار بردارد.