سم‌زدایی روان در ماه مبارک رمضان

روزه داشتن شامل زیباترین نمادها از رفتار انسانی است که همراه با پرهیز از خوردن و آشامیدن در واقع یک موهبت الهی است. یک هدیه و یک فرصت دوباره. یک روز می‌تواند عظمتی باشد به وسعت یک صعود از سیر تکاملی درونی ما.

اگر یک باغچه کوچک را در روزهای متوالی زیر نظر بگیریم. مشاهده می‌کنیم هر روز چه دگرگونی‌هایی در این محدوده کوچک که رخ نمی‌دهد. هر روز شاهد حیاتی نو هستیم. اگر خوب دقت کنیم متوجه می‌شویم هیچ پدیده‌ای در این محدوده کوچک تکراری نیست. حتی در فصل زمستان که به ظاهر خفته به نظر می‌رسد در حال آماده شدن برای احیایی باشکوه‌تر است.

ماه مبارک رمضان ماهی است که به شکل خاص‌تر توجه ما را به شکوهی که هر روز می‌تواند داشته باشد، دعوت کرده است. ماهی که به میهمانی خدا معروف است. پرهیز از خوردن و آشامیدن مقدمه‌ای است از به تاخیر انداختن خواسته‌های اولیه. خود این امر می‌تواند تمرینی باشد برای فراگیری صبر که یکی از صفاتی است که به دفعات در احادیث و قرآن به آن اشاره شده است. خیلی از مسائل و مشکلات در زندگی به دلیل نبود صبر به‌موقع است.

در این ماه، پرهیز از خوردن و آشامیدن بخشی از جریان روزه‌داری است. شخص روزه‌دار دوری می‌کند از هر آنچه که با زبان باعث آزردگی می‌شود. مثل دروغ، غیبت، تهمت، صحبت‌های ناپسند؛ این صفات جزو رذائل اخلاقی هستند. هر کدام به نوعی تاثیر منفی بر روان ما دارند. ما می‌دانیم که صفات نامطلوب نام برده شده ابتدا روان خودمان را خدشه‌دار کرده و سپس باعث رنجش دیگری می‌شود. چه زیباست که در ایام روزه‌داری بنا به توصیه‌های دینی به شکل خاص‌تر ما را از این صفات ناپسند برحذر داشته‌اند.

علم پزشکی در راستای تعادل در خوردن توصیه‌های فراوانی دارد. در نهایت اینکه رعایت درست اصول غذا خوردن در ماه مبارک رمضان کمک به سم‌زدایی بدن می‌کند. به همین ترتیب با دوری از عادات منفی زبانی ذکر شده، سم‌زدایی در روان ما رخ می‌دهد. یعنی این ماه رمضان است که علاوه بر سم‌زدایی بدنی، امکان سم‌زدایی روانی را هم برای ما به وجود می‌آورد.

بر کسی پوشیده نیست که برای تغییر عادت، تکرار و تمرین یکی از اصول مهم است. ماه مبارک رمضان سی روز است. در این روزها ما تمرینی را آغاز می‌کنیم که روزانه در کنار صبر، از صفات ناپسند دوری کنیم که واقعا هم این امر تاثیر مثبت قابل توجهی در رفتار ما خواهد داشت. در علوم رفتاری ما معمولا در کنار حذف عامل ناخوشایند، یک جایگزین مناسب داریم و چه زیباست که در کنار پرهیز زبانی از صفات نازیبا، سفارش به خواندن قرآن و ادعیه مختلف را داریم.

قرآن کتاب مقدس جامع در بعد جسمانی و روحانی ماست و همین طور خواندن ادعیه بسیار دلنشین که دعای معروف سحر یکی از آنهاست. در دعای سحر بعد از نام خدا نیازهای خود را با ذکر عظمت‌های بی نهایت از خداوند داریم و چقدر این دعا مایه امیدواری است. جایی که احساس می‌کنیم درخواست‌های ما از پروردگاری است با این اوصاف بس عظیم. عظمتی که در درکش عاجز هستیم.

احساس عجز این چنینی تواضع ما را بیش‌تر می‌کند. تواضعی که نقطه اوجش را در رفتار امیرمومنان حضرت علی (ع) می‌بینیم. از لحظه ضربت خوردن در سجده که خود سجده در اصل نمادی از فروتنی است. از رفتار این بزرگوار با یتیمان و از رفتار تواضعمندانه این مرد خدا با قاتل خویش. پس تواضع در واقع یکی دیگر از موهبت‌هایی است که در این ماه توجه ما به آن جلب می‌شود.

ماه مبارک رمضان ماهی است که در آن قرآن به پیامبر بزرگوار ما نازل شده است. در شبی به نام شب قدر. شب که یکی از مظاهر سکوت است و در این سکوت غوغایی به بزرگی نزول معجزه آسمانی پیامبر رخ داده است. شب قدر می‌تواند یادآور این امر باشد که پیامبری چنان مراتب کمال انسانی را طی کرد که وجودش ماوای نزول برکت الهی شد. در واقع به نوعی ما هم سعی می‌کنیم در حد گنجایش وجودی خود با پاک‌سازی جسم و روح از پلیدی‌ها به جایی برسیم که نزدیک شویم به شان و قدر انسانی. تا جایی که وجود ما واسطه خیر و برکت باشد. با قدم گذاشتن در مسیر رهنمون شده از جانب پیامبر الهی خود.

به ما سفارش شده در مورد افطاری دادن به افراد روزه‌دار؛ با این عمل حس همدلی در ما بیدار می‌شود. وقتی از طلوع آفتاب چیزی نخورده و ننوشیده‌ایم، حالا به اصطلاح در کنار هم و با کسانی که مشترک هستیم در درک تجربه گرسنگی و تشنگی، افطار می‌کنیم. قبل از افطار دعا می‌خوانیم برای دیگران و خود. در تمام این حالت‌ها ما به نوعی از منیت‌های خود جدا می‌شویم و یاد می‌گیریم که احساس‌های مشترک با دیگران داریم. چه در بعد جسمانی (تحمل گرسنگی و تشنگی) چه در بعد روحانی (پرهیز از رذائل و حرکت به سوی فضیلت‌های اخلاقی.

در مسیری قدم برمی داریم که به ما یادآور است در عین نابرابری ما با هم یکسانیم و به نقل از پیامبرمان تنها عامل برتری تقواست.

در ماه مبارک رمضان سحرخیزی داریم. سحرخیزی یکی از عادت‌های پسندیده است که مناسب است بتوانیم در خود پرورش دهیم. در این بین ما روز خود را با ادعیه زیبا آغاز می‌کنیم. مخصوصا دعای سحر که ذکرش آورده شد، مملو از کلمات آرام‌بخش و امیدوارکننده است.

روز خود را آغاز می‌کنیم در حالتی که با دعا وجودمان را گره می‌زنیم به تکیه‌گاه مطمئنی که هیچ خللی در دامنه امنش راه ندارد. پرواضح است که آغاز یک روز با نیروی مثبت معنوی پیامد دلنشینی قطعا به همراه خواهد داشت. دعا در این ساعات از روز بعد از بیداری جسم و روان ما از خواب شبانه به منزله افزایش توان و پتانسیل ما طی روز است. در کل ماه مبارک رمضان تمرینی برای بیداری و آگاهی روانی ماست. شاید پرهیز از خوردن و آشامیدن مقدمه‌ای باشد برای قوی کردن اراده در برابر به تعدیل رساندن خواسته‌ها.

از دیگر فواید گرفتن روزه صفای دل است. زیرا سیری باعث می‌شود که بخار مغز زیاد شده و حالتی شبیه حالت مستی در انسان وجود بیاید و همین امر سبب می‌شود که مغز نتواند به‌خوبی فکر کند و سرعت انتقالش کم می‌شود. سیری باعث کوردلی می‌شود، اما گرسنگی باعث می‌شود که انسان صفای قلب پیدا کرده و دل نازک شود. گرسنگی دل را برای تفکری پیوسته که به شناخت و معرفت منجر می‌شود، آماده می‌سازد و دل، صاحب نوری آشکار و نمایان می‌شود.

رسول خدا صلی الله علیه و آله و سلم فرمودند: هر کس شکم خویش را گرسنه نگاه دارد، اندیشه و فکر او، بزرگ‌تر می‌شود. گرسنگی و روزه، باعث ایجاد صفت تواضع و فروتنی در انسان شده و سبب می‌شود که روح سرمستی و ناسپاسی که سرمنشأ سرکشی و طغیان است در انسان از بین برود.

کلام آخر اینکه ماه رمضان، ماهی است که در آن ریتم زندگی به سمت همنوایی با زیبایی‌های درونی انسان پیش می‌رود و امید است این رویه با تکرار مستمر در همه روزهای ما ایجاد شود. همه ما امیدواریم نزدیک شویم به آنچه که از برکات این ماه برای ما عنوان شده. خواب ما در این ایام به منزله بیداری باغچه وجودمان باشد. سپس جدایی از خزان منیت‌ها. در این فرصت بیشتر بیندیشیم و بیشتر در مسیر انسان کامل قدم برداریم. باشد که شان انسانی خود را در فرصت‌های پیش رو و در ماه رمضان بهتر درک کنیم.
*فارغ‌التحصیل مشاوره دانشگاه آزاد اسلامی واحد رودهن