تأثیر کاهش نرخ باروری بر اقتصاد و اجتماع/ «شوق مادری» بازوی افزایش جمعیت در کشور

خبرگزاری علم و فناوری آنا - لادن لنگری؛ پنجم ماه می‌ به‌عنوان روز جهانی ماما نامگذاری شده است. این روز برای نخستین بار سال ۱۹۸۰ به‌عنوان روز جهانی ماما پیشنهاد و پس از آن از سال ۱۹۹۲ به صورت رسمی این تاریخ در همه جای دنیا روز جهانی ماما اعلام شد.

مامایی به عنوان حرفه‌ای مقدس و توأم با ظرافت و دشواری، مراقبت ماهرانه، شایسته و محبت‌آمیز از زنان باردار، نوزادان تازه متولد شده در طول بارداری، تولد، پس از زایمان و هفته‌های اولیه زندگی کودک تعریف می‌شود. این رشته حیاتی نیازمند دانش، مهارت، صبر و ایثار فراوان است؛ زیرا ماما‌ها در حساس‌ترین لحظات زندگی مادران، نقش بسزایی در سلامت و آرامش مادر و نوزاد ایفا می‌کنند.

خبرنگار خبرگزاری آنا به همین مناسبت به سراغ میترا مهدویان عضو هیئت علمی تمام وقت رشته مامایی دانشگاه آزاد اسلامی واحد بجنورد رفته و درباره مؤلفه‌های مؤثر در کاهش و افزایش جمعیت، تأثیرگذاری کاهش جمعیت در مسائل اقتصادی و اجتماعی، عوامل مؤثر در فرزندآوری و اجرای طرح مدرسه پیش از بارداری تا تولد در این واحد دانشگاهی به گفت‌وگو نشسته است. 

مهدویان درباره این مؤلفه‌ها اظهار کرد: ﻓﺮزﻧﺪآوری یکی از ﻣؤﻟﻔﻪ‌ﻫﺎی ﻣﻬﻢ جمعیتی و موضوعی است که در ﺣﻮزه ﻣﺴﺎﺋلی اﺟﺘﻤﺎعی اﻫﻤﯿﺖ زیادی را به خود اختصاص داده است.

ﺑﺎروری ﻣﻬﻢﺗﺮﯾﻦ پدﯾﺪه ﺗﻌﯿﯿﻦ‌کننده ﻧﻮﺳﺎﻧﺎت ﺟﻤﻌﯿﺖ

عضو هیئت علمی دانشگاه آزاد اسلامی بجنورد بیان کرد: ازدواج و تشکیل ﺧﺎﻧﻮاده شروع ﺑﺎروری و ﻣﻨﺸﺄ ﺗﻮﻟﺪ و از دﯾﺪگاه ﺟﻤﻌﯿﺖﺷﻨﺎسی، ﺑﺎروری ﻣﻬﻢﺗﺮﯾﻦ پدﯾﺪه ﺗﻌﯿﯿﻦ کننده ﻧﻮﺳﺎﻧﺎت ﺟﻤﻌﯿﺖ ﺷﻨﺎﺧﺘﻪ ﺷـﺪه ومطالعات ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ آن ﻧﺴﺒﺖ ﺑـﻪﺳـﺎﯾﺮ پدیده‌های ﺟﻤﻌﯿﺘـی از اﻫﻤﯿﺖ ﺑﯿﺸﺘﺮی ﺑﺮﺧﻮردار اﺳـﺖ؛ بر همین اساس ﺳﯿﺎﺳﺖﻫﺎی جمعیتی در بیشتر کشور‌ها ﺣﻮل ﻣﺤﻮر کاﻫﺶ ﯾﺎ اﻓﺰاﯾﺶ ﺑﺎروری اﻋﻤﺎل میﺷﻮد. 

وی با اشاره به نبود تعادل جمعیت در کشور‌های مختلف گفت: اکثر کشورﻫﺎی ﺟﻬﺎن ﺑﻪ ﻧﻮعی با نبود ﺗﻌﺎدل ﺟﻤﻌﯿیتی روبه‌رو هستند و ﺑﺎ ﻣﺴﺎﺋﻞ ﻧﺎشی از آن دست و پنجه نرم می‌کنند به‌طوری‌که ﺑﺮخی ﺟﻮاﻣﻊ از کاﻫﺶ رﺷﺪ ﺟﻤﻌﯿﺖ رﻧﺞ می‌ﺑﺮﻧﺪ و ﺑﺮخی کشور‌ها نیز ﺑﺎ مشکلات و مسائل رﺷﺪ بی روﯾﻪ ﺟﻤﻌﯿﺖ روبه‌رو هستند.

مهدویان تصریح کرد: در ﻃﻮل ﺳﻪ دﻫﻪ گذشته ﺑﻪ وﯾژه دوره ۱۳۷۵-۱۳۶۵ ﺑﺎروری در اﯾﺮان ﺑﻪ گونه‌ای بی ﺳﺎﺑﻘﻪ کاﻫﺶ ﯾﺎﻓﺖ و طی ﺳﺎل‌ﻫﺎی ۱۳۸۵-۱۳۸۲ نیز ﺑﻪ کشورﻫﺎی دارای ﺑﺎروری در ﺳﻄﺢ ﯾﺎ زﯾﺮ ﺳﻄﺢ جایگزینی پیوست که اﻣﺮوزه کاﻫﺶ گراﯾﺶ ﺑﻪ ﻓﺮزﻧﺪآوری ﺑﻪ ﻓﻬﺮﺳﺖ ﻣﺴﺎﺋﻞ جمعیتی و اﺟﺘﻤﺎعی پیوﺳﺘﻪ که ﺑﺎﯾﺪ ﻣﻮرد ﺑﺮرسی و بازبینی دقیق تری ﻗﺮار گیرد و راه حلی ﺑﺮای آن جست‌وجو کرد.

عواقب کاهش جمعیت در کشور

عضو هیئت علمی دانشگاه با اشاره به عواقب کاهش جمعیت در کشور گفت: با توجه به ﺗﻐﯿﯿﺮات گسترده جمعیتی درطی ﺳﻪ دﻫﻪ گذﺷﺘﻪ و ﻣﺴﺎﺋﻞ و چاﻟﺶﻫﺎی جمعیتی ناشی از آن، کاﻫﺶ ﺳﻄﺢ ﺑﺎروری ﺗﺄﺛﯿﺮ ﻗﺎطعی ﺑﺮﻣﯿﺰان رﺷﺪ، ترکیب و ﺳﺎﺧﺘﺎر جمعیتی و ﺗﻌﺪﯾﻞ ﺷﺘﺎب اﻓﺰاﯾﺶ ﺗﻌﺪاد ﺟﻤﻌﯿﺖ ﺧﻮاﻫﺪ داﺷﺖ.

وی افزود: طی ﺳﻪ دﻫﻪ گذﺷﺘﻪ ﻣﯿﺰان ﺑﺎروری در اﯾﺮان ﺑﻪ ﻃﺮز ﺣﯿﺮت آوری کاﻫﺶ ﯾﺎﻓﺘﻪ اﺳﺖ. ﺑﺎروری کل (ﺗﻌﺪاد ﻓﺮزﻧﺪان زﻧﺪه‌ای که ﻫﺮ زن در ﻃﻮل دوران ﺑﺎروری ﺧﻮد ﺑﻪ دﻧﯿﺎ می‌آورد) از ﺣﺪود 6.3  در ﺳﺎل ۱۳۶۵ ﺑﻪ 2.6 در ﺳﺎل ۱۳۷۵ رﺳﯿﺪ که ﻧﺸﺎن دﻫﻨﺪه ﺑﯿﺶ از ۵۰ درﺻﺪ کاﻫﺶ اﺳﺖ. ﺳﺎل ۱۳۹۰ ﻧﺮخ رﺷﺪ ﺟﻤﻌﯿﺖ از 6.2 در ﺳﺎل ۱۳۸۵، ﺑﻪ 1.29 در ﺳﺎل ۱۳۹۰ رﺳﯿﺪ. در واﻗﻊ از ﺳﺎل ۱۳۸۵ﺑﻪ ﺑﻌﺪ، ﻣﯿﺰان ﺑﺎروری کل ﺑﻪ زﯾﺮ ﺳﻄﺢ ﺟﺎیگزینی ﻧﺴﻞ ﻧﺰول ﯾﺎﻓﺖ. 

مهدویان بیان کرد: ﺟﻤﻌﯿﺖ اﯾﺮان در ﺳﺎل ۱۳۴۶ﺑﻪ ﺑﯿﺶ از ۲۵ ﻣﯿﻠﯿﻮن ﻧﻔﺮ رﺳﯿﺪ و اﯾﻦ وﺿﻌﯿﺖ ﻣﻨﺠﺮ ﺑﻪ آﻏﺎز ﻓﻌﺎﻟﯿﺖ رسمی و اﺟﺮای ﺳﯿﺎﺳﺖﻫﺎی ﺗﻨﻈﯿﻢ ﺧﺎﻧﻮاده در ﺳﺎل ۱۳۴۶ شد به‌طوری‌که اﯾﺮان ﺑﻪ ﻫﻤﺮاه ۲۹ کشور دیگر ﺑﯿﺎﻧﯿﻪای در زﻣﯿﻨﻪ کنترل ﺟﻤﻌﯿﺖ اﻣﻀﺎ کرد و ﺑﻪ دﺑﯿﺮ کل ﺳﺎزﻣﺎن ﻣﻠﻞ ﻣﺘﺤﺪ ﺗﺴﻠﯿﻢ کردﻧﺪ.

عضو هیئت علمی دانشگاه آزاد با اشاره به رشد نزولی جمعیت ایران افزود: روﻧﺪ رﺷﺪ ﻧﺰولی آنچنان ﺗﺎ ﺳﺎل ۱۳۹۰ اداﻣﻪ داﺷﺖ به‌طوری‌که ﻧﺮخ رﺷﺪ ﺟﻤﻌﯿﺖ ﺑﻪ 1.3 درﺻﺪ رﺳﯿﺪ و اکنون ﻃﺒﻖ آﻣﺎرﻫﺎی ﻣﻮﺟﻮد، ﺗﻌﺪاد ﻣﺘﻮﺳﻂ ﻓﺮزﻧﺪان ﻫﺮﺧﺎﻧﻮاده اﯾﺮانی ﺑﻪ 1.8 رﺳﯿﺪه اﺳﺖ و در ﺳﺮﺷﻤﺎری ۱۳۹۰ﺟﻤﻌﯿﺖ اﯾﺮان، ﻧﺮخ ﺑﺎروری کل ﺑﻪ 1.7 رﺳﯿﺪ که ﺑﻪ اﯾﻦ وﺿﻌﯿﺖ، ﻧﺮخ ﺑﺎروری پاﯾﯿﻦﺗﺮ از ﺣﺪ ﺟﺎیگزین گفته میﺷﻮد.

وی با بیان اینکه کاهش جمعیت می‌تواند بر مسائل اقتصادی و اجتماعی تأثیرگذار باشد، اظهار کرد: در دوران کنونی ﺑﺎ کاﻫﺶ ﺗﻤﺎﯾﻞ ﺑﻪ ﻓﺮزﻧﺪآوری روﺑﻪرو ﻫﺴﺘﯿﻢ و اﯾﻦ ﻣﯿﺰان ﺑﺎروری فعلی، ﺳﻄﺢﻻزم ﺑﺮای ﺟﺎیگزینی ﻣﻨﺎﺳﺐ ﻧﺴﻞﻫﺎ را ﻧﺪارد. کاﻫﺶ ﻧﺮخ ﺑﺎروری و ﺑﻪ هم ریختگی در ﺗﻮازن سنی کشور، میﺗﻮاﻧﺪ آﺳﯿﺐﻫﺎی اﻗﺘﺼﺎدی و اﺟﺘﻤﺎعی ﺟﺒﺮان ﻧﺎپذﯾﺮی ﺑﺮ کشور وارد کند. 

عوامل مؤثر در ﺗﻤﺎﯾﻞ و گراﯾﺶ ﺑﻪ ﻓﺮزﻧﺪآوری

مهدویان با توضیحی درباره عوامل مؤثر در ﺗﻤﺎﯾﻞ و گراﯾﺶ ﺑﻪ ﻓﺮزﻧﺪآوری گفت: اﺷﺘﻐﺎل زﻧﺎن و اﺳﺘﻘﻼل اﻗﺘﺼﺎدی و اﺟﺘﻤﺎعی آنﻫﺎ، ﻋﻮاﻣﻞاﻗﺘﺼﺎدی، ﻋﺪم وﺟﻮد ﺗﺴﻬﯿﻼت رﻓﺎهی از ﺟﺎﻧﺐ دوﻟﺖﻫﺎ، ﺑﺮخی نگرشﻫﺎی ﻧﺎدرﺳﺖ، داﺷﺘﻦ ﺗﺤﺼﯿﻼت ﺑﺎﻻ و ﺣﻀﻮر ﺑﯿﺸﺘﺮ زﻧﺎن در ﻣﺴﺎﯾﻞ اﻗﺘﺼﺎدی، اﺟﺘﻤﺎعی و فرهنگیﺟﺎﻣﻌﻪ و وﯾژگیﻫﺎی اﻗﺘﺼﺎدی-اﺟﺘﻤﺎعی، جمعیتی و فرهنگی ﻣﺨﺘﻠﻒ زﻧﺎن در اﯾﻦﺣﻮزهﻫﺎ، ﺳﻦ زﻧﺎن هنگام ازدواج، ﺗﻌﺪاد ﻓﺮزﻧﺪان، ﺳﻦﻫﻤﺴﺮ، ﺳﻦ ﺑﻪ هنگام نخستین ﺑﺎرداری، ﺧﻮد ﺣﻤﺎیتی (ﺟﺴﻤﺎنی، اﺟﺘﻤﺎعی و روانی)، ﻓﻨﺎوریﻫﺎی ﻧﻮﯾﻦداده‌ای و ارﺗﺒﺎﻃﺎتی، آگاهی از وﺳﺎﯾﻞ پیشگیری از ﺑﺎرداری، اﺳﺘﻔﺎده ازﺗﻠﻔﻦ ﻫﻤﺮاه و ﻣﺸﺘﻘﺎت آن و ﻓﺮدگرایی و .. از ﺟﻤﻠﻪ عوامل مهم در تمایل و گرایش به فرزندآوری است.

وی با توضیح درباره راه‌اندازی مؤسسه شوق مادری گفت: یکی از علل ناباروری‌ها به دلیل ناآگاهی زوجین برای روابط زناشویی است که می‌تواند با تأخیر در بارداری همراه شود و استرس ناشی از آن امر باعث پایین آمدن سیستم دفاعی بدن و تشدید ناباروری باشد که در همین راستا در مؤسسه «شوق مادری» به همراه مبتکر طرح مدرسه بارداری طاهر صالحیان با طراحی مدرسه «پیش از بارداری تا تولد» می‌توانیم بازوی خوبی برای افزایش جمعیت در کشور باشیم، زیرا این مدرسه‌ها به صورت جدی، تخصصی و مدون قرار است برای افزایش و کیفیت جمعیت تلاش کنند.

عضو هیئت علمی دانشگاه آزاد افزود: این ایده پروژه مؤسسه‌ای برای تشویق مادران در زمینه‌های بارداری و پرورش نوزاد از سال ۱۳۸۶ از دل داستانی کتابی با عنوان «همه‌چیز تقدیر نیست» با تلاش طاهر صالحیان مدیر مؤسسه و مبتکر طرح نخستین مدرسه «پیش از بارداری تا تولد» به دست آمد. 

وی توضیح داد: تغذیه هم از موضوعات مهم در شکل‌گیری باروری است و در بهترین حالت از قبل از اقدام به بارداری باید رعایت شود و همچنین مواردی مانند انجام معاینات پیش از بارداری، مصرف ویتامین‌ها و فولیک اسید، پرهیز از محصولات دخانی و الکل، اصلاح عادت‌های غذایی و رسیدن به وزن مناسب و تغییرات در رژیم غذایی، تمرینات ورزشی برای تقویت عضلات و کاهش استرس‌ها و تنش‌های محیطی از جمله کار‌هایی است که در این دوران برای سلامت مادر و جنین در مدرسه بارداری انجام خواهد شد.

مهدویان تصریح کرد: مدرسه «پیش از بارداری تا تولد» می‌تواند تکیه‌گاه خوبی برای آگاهی از این دوران برای مادران باشد، زیرا پس از بارداری نیز مراقبت‌ها و آمادگی‌های مهمی باید انجام گیرد تا در طول بارداری بهترین دوران تجربه شود و در پایان زایمانی با بهترین کیفیت و نوزادی آموزش داده شده از در دوران جنینی داشته باشیم به عبارتی این مدرسه فعالیت خود را چهار ماه قبل از اقدام به بارداری آغاز می‌کند و دو تا سه‌سالگی کودک در قالب کلاس‌های روانشناسی، موسیقی، تغذیه، مامایی، فن بیان، تخیل، احساس، خلّاقیت، ورزش بارداری ادامه می‌دهد.

وی گفت: در همین راستا در دانشگاه آزاد اسلامی بجنورد در حال پروش دانشجویان و دانش آموختگان زبده و باتجربه بالای مامایی هستیم تا در توسعه این طرح بتوانند مادران بیشتری را در مدرسه شوق مادری آموزش دهند و بتوانیم مادران دوران بارداری باکیفیت‌تری را تجربه کنند.