راهبردهای علمی و عملی امام صادق (ع) در مقابله با سطحی نگری فکری و عمل گرایی افراطی
حجت الاسلام حمید احمدی عضو بعثه مقام معظم رهبری و مدیر کمیته فرهنگی آموزشی اربعین در گفت وگو با خبرنگار آنا درباره فعالیت‌های علمی و عملی امام صادق(ع) گفت: امام جعفر بن محمد (۱۴۸- ۸۳ه. ق) در بحرانی‌ترین اوضاع جهان اسلام؛ در شرایط شکل گیری جنبش عباسیان و سقوط دولت امویان، امامت و رهبری شیعیان را برعهده داشت.
وی ادامه داد: شخصیت ممتاز علمی و اخلاقی عصر خود، مرجعیت علمی، فکری و اخلاقی مسلمانان و شیعیان، تکمیل کننده نهضت علمی و فرهنگی امامان پیشین و نیز بنیان‌گذار مکتب جامع حقوقی و فقهی و فکری و فرهنگی شیعه است. شیخ مفید اندیشمند بزرگ اسلامی می‌نویسد: در میان علمای اسلام از کسی به اندازه امام صادق علیه‌السلام حدیث نقل نکرده‌اند. (الاختصاص، ص۱۶۶) از امام صادق علیه‌السلام افزون بر علوم حدیث و فقه، در دیگر مسائل علمی و سیاسی و فرهنگی نیز معارف ارزشمندی به یادگار مانده است.
مدیر کمیته فرهنگی آموزشی اربعین آغاز امامت آن حضرت را آغاز دوران جدیدی در تاریخ شیعه به شمار آورد و ادامه داد: این دوران فرصت مناسب برای بیان قواعد این مذهب و انسجام آن پیش آورد؛ چرا که این دوره، هم از جهت سیاسی و هم از نظر فرهنگی، در خور توجه بود. از نظر سیاسی، این دوره عصر انتقال حکومت از بنی امیه به بنی‌عباس است. در واقع این نزاع مقداری از فشار‌ها وارده بر امام و شیعیان را در مقطعی فروکاست.
وی بیان کرد: با این همه نباید در این دوره از پیچیدگی اوضاع و وقوع بسیاری از حوادث تاریخی، نهضت‌های خشونت آمیز، که نتایج طبیعی فعالیت‌های مختلف ذیل جریان‌ها و تلاش‌های انقلابی و نیز مواضع غیر‌اصولی و سازش‌کارانه اهل حدیث و توجیه‌گران بود، غافل ماند.
جهاد گسترده فکری و فرهنگی امام صادق در مقابل غلات و ملحدان
حجت الاسلام احمدی با تاکید بر جنبه فرهنگی گفت: از حیث فرهنگی، دورانی بود که بیشتر علوم اسلامی از جمله فقه و حدیث تدوین و منتشر شد و علم کلام نیز که بنیان گذاران آن تحت تأثیر علوم یونانی بودند، مجال بروز یافت. امام صادق علیه السلام در چنین موقعیت و فرصتی برای تبیین و ترویج و رشد معارف و علوم مکتب اهل‌بیت علیهم‌السلام و از سویی دیگر در صیانت از آن در برابر سایر فرق همانند غُلات و ملحدان و ظاهرگرایان و عمل‌گرایان افراطی به جهاد گسترده فکری و فرهنگی دست زد.
وی با بیان اینکه هنگامی که جامعه در ساحت فرهنگ و اندیشه دچار چالش و بحران است، عالمان و راهبران جامعه در مقابله با آن نیز ناگزیر به استفاده از سلاح فکر و فرهنگ هستند، اظهار داشت: امام صادق علیه‌السلام، این جهاد بزرگ را هوشمندانه و بر پایه قواعد و با اتخاذ راهبردهای عالمانه و کارآ طراحی و به پیش برد. چون که حرکت و تلاشی به بار خواهد نشست که بر قواعدی استوار و بر اندیشه عمیق و درست بنا گردد و آغاز کند.
عضو بعثه مقام معظم رهبری راهبرد اول را تشریح کرد و گفت: حفظ و رسمیت بخشی سرمایه‌های ارزشمند معنوی و انسانی که از مدرسه امامان علیهم‌السلام در اختیار داشت که این سرمایه رهاورد نهضت خونین و الهی حضرت سیدالشهدا علیه السلام و نهضت فکری و فرهنگی امامان قبل از خود بود. راهبرد دیگر امام که بسیار هوشمندانه و با درک درست شرایط و آینده‌نگری خردمندانه اتخاذ و به اجرا گذاشت، قدرت بزرگ ایجاد شده متمرکز را متکثر و در شهر‌های کانونی به صورت شبکه‌ای نظامند و منسجم پراکنده ساخت تا هم هنگام مواجهه با تهدید همه این سرمایه ارزشمند، آسیب نبیند و هم عقبه‌ها و امتداد این قدرت را در عمق جامعه بگسترانند. به بیان جامعه شناسان قدرت پراکنده در صورتی که منسجم شوند و با لبه‌های اجتماع گره بخورند، می‌توانند طوفانی به راه بی‌اندازند و جنبش‌های بزرگ و عمیقی را خلق کنند.
حجت الاسلام احمدی ادامه داد: در راستای همین راهبرد امام عالمانی از شاگردانش به تدوین رساله‌ها و کتب در مسائل مختلف علوم اسلامی روی آوردند. همانند محمد بن نعمان احول که از بلندپایگان و شاگردان امام صادق علیه‌السلام و از اصحاب امام کاظم علیه السلام آسا. وی صاحب چند اثر در بحث امامت است. امام با استناد به حدیث نبوی که فرمودند: " قیدوا العلم " علم و دانش را با نوشتن به بند بکشید، به شاگردان و اصحاب خود توصیه می‌کردند که دانش خویش را مکتوب کنند. امام در بیانی فرمودند: از‌نوشته‌های خود نگهداری کنید، زیرا به زودی به آن نیازمند می‌شوید.
وی با اشاره به راهبرد امام صادق علیه‌السلام در مبارزه با اندیشه‌های سطحی و عمل‌گرایی افراطی گفت: امام در این راهبرد، هم مبارزات‌ایجابی را در پیش گرفت و هم به جهاد سلبی اهتمام ورزید. عشق مفرط در کنار سطحی نگری و جهل، دفاع بد از دین و آیین و فرهنگ دینی، تن دادن به تفاسیر و قرائت‌های دانشمندان بی‌بهره از علوم آل‌الله و موقعیت نشناسی برخی خواص و عالمان در طرح معارف متعالی دینی و نیز عدم درک درست برخی معانی بلند دینی و منزلت امامان معصوم، سبب پیدایش و ظهور عقیده‌های انحرافی مثل غُلُو شد.
عضو بعثه مقام معظم رهبری ادامه داد: پیروان این اندیشه مسلمانانی سطحی نگر بودند که با وجود دوستی و محبت به اهل بیت علیهم‌السلام از گوهر دین بهره‌ای نبرده بودند. اعتقاد به الوهیت امام و نظریه تناسخ و تشبیه و امثال آن رهاورد این نوع دین‌داری بود که در عصر امام صادق علیه‌السلام رو به فزونی بود.
حجت الاسلام احمدی اضافه کرد: امام با تبیین و دفاع منطقی و عقلانی از نظریه امامت و جایگاه امام در جامعه، عموم مردم را از ارتباط با آنان منع کرد و عالمان را به اندیشه ورزی و برخورد‌های عالمانه برای مقابله با آنها فراخواند. دوری از مناسک و عدم تقید به عبادات شرعی، خطر و تهدید جدی برای جامعه شیعیان محسوب می‌شد که مبارزه با آنانی که مدعی محبت سرسختانه به امام بودند، جز از امام با یک تلاش گسترده و عالمانه و درک درست ممکن نبود.
وی ادامه داد: در کنار این دیدگاه افراطی حاصل سطحی نگری، عمل‌گرایان افراطی که عمدتاً از گروه‌های شیعی بودند، نیز جنبش‌هایی را در مبارزه با حکومت و صاحبان قدرت سیاسی به راه انداخت که اساس نظریه‌شان، به کانونی و محوری بودن قیام مسلحانه در راست دینی و خلوص ایمانی تلقی می‌شد. همانند جنبش‌های متعدد علویان که قیام به شمشیر، شرط ایمان شمرده می‌شد.
امام صادق (ع) با رعایت اصل تقیه، مبارزات بی‌ثمر را نفی کردند
حجت الاسلام احمدی با اشاره به اینکه امام با نفی مشروعیت حکومت‌ها با رعایت اصل تقیه، مبارزات بی‌ثمر را نفی کردند و تایید نکردند، اظهار داشت: چنان‌چه در مقابل انتقاد منصور عباسی از امام در بحث جنبش علویان فرمودند: این حرکت مورد حمایت مردم نیست. جنبش‌هایی که گاه آلت فعل دشمن قرار می‌گرفتند و یا باعدم ملاحظه شرایط سیاسی و اجتماعی، باعث هدر رفت سرمایه انسانی شدند. امام به جد با تبیین مواضع مکتب اهل بیت، شیعیان را از فرو افتادن در دام آنان دور نگه داشت. چنان‌چه خود در هنگام قیام نفس زکیه از مدینه خارج شدند و به منطقه فُرع در راه مدینه به مکه رفتند و تا پایان قیام در آن‌جا ماندند.
وی ادامه داد:این راهبردهای امام منتج به این شد که باید به عالمان آل محمد و شاگردان معتمد ایشان اقتدا کرد. فرهنگی را بنا نهاد که راه و طریقت مکتب اهل بیت علیهم‌السلام، راه اعتدال و تمسک به سیره و روش و اندیشه امامان، دال مرکزی آن است و این فرهنگ با جهاد علمی و فکری، امام باعث حفظ گوهر معنوی دین و اساس دیانت محمدی شد؛ و این راهبرد به عنوان سنجه و میزان درستی مکتب و هر نوع عمل و اندیشه شیعی، قرار گرفت.
انتهای پیام/