تجربه زیستی از فضای کار اشتراکی مادران و کودکان در مساجد/ بستری برای رشد و تعالی خانواده

به گزارش گروه پژوهش خبرگزاری علم و فناوری آنا، مساجد به عنوان‌مهمترین پایگاه اسلامی در جامعه است و نقش مهمی در آموزش، تربیت و ایجاد نزدیکی بین مسلمانان دارند.لازم به ذکر است که همواره در روایات از مساجد به بزرگی یاد شده است و یکی ازرسالت های پیامبر اکرم (ص) پس از دریافت وحی الهی و رسانیدن آن به مردم، ایجاد پایگاهی به نام مسجد بود تا مکانی برای عبادت و تشکیل اجتماعات اسلامی و مردمی باشد. بعد از آن بود که مسلمانان در نماز جماعت که در مساجد برگزار می شد، روح تربیت ونشاط را در جامعه به وضوح مشاهده کردند.

الهه یداللهی (دکتری روان‌شناسی سلامت، دانشگاه تهران) و محبوبه سعیدی (دکتری مهندسی صنایع، دانشگاه علوم و تحقیقات تهران) در مقاله‌ای با عنوان «تجربه زیستی‌ از فضای کار اشتراکی مادران و کودکان در مساجد؛ بستری برای رشد و تعالی خانواده و ارتقای سطح فرهنگی و اجتماعی محلات» به این موضوع اشاره می‌کند که جذب کودکان و نوجوانان به مسجد افتخار برای فعالان این عرصه است.

* موانع جذب جوانان و نوجوانان به مسجد

در این پژوهش آمده است که از جمله موانع جذب نوجوانان و جوانان به مسجد و دوری از مکان‌ها و مراکز دینی که مهم‌ترین دلیل بی‌علاقگی به امور مذهبی و انحراف در بین آنها است نداشتن جهان‌بینی مطلوب و فقدان بینش صحیح در این موضوع است.

در ادامه آمده است که بعد از جنگ تحمیلی به خاطر نبود برنامه ریزی درست و بی اعتنایی به مسجد در جذب جوانان ضعیف عمل کرده است. امروزه با تغییر نیازهای نسل جوان و تحول روحیات آن‌ها، نقش بارز مسجد به عنوان کانون تربیت دینی جوانان به روشنی مشخص می گردد. یک نوجوان در قرن بیست و یکم با بحران هویت دینی و فرهنگی روبرو می‌شود و با هجمه فرهنگی بیگانگان دست و پنجه نرم می کند. 

این پژوهشگر می‌نویسد مسجد می‌تواند به روح پرسشگر و کنجکاو جوان پاسخی درخور و متناسب با نیازهایش بدهد و الگوی درستی از دین و فرهنگ ایرانی-اسلامی به او معرفی کند.

* تاثیر محل احداث مساجد بر گرایش جوانان به آن

در ادامه باید گفت مسوولان باید درساخت مساجد تا حد زیادی مداخله کنند و انتخاب محل احداث نقشه ی مورد نظر، امکانات و فضای سبز آن و ... باید اصولی و فکرشده باشد و احداث مسجد در کوچه و پس کوچه ها و با مساحت کم یکی از موارد سوت و کوری آن است و رغبتی در دل جوانان ایجاد نخواهد کرد. مسجد و نمازخانه باید احساسات و خاطره های زیبا و به یاد ماندنی را برای همه به ویژه نوجوانان و جوانان تداعی کند.

باید تدابیری اندیشیده شود که نوجوانان و جوانان، مسجد را محل آرامش‌بخش بدانند تا با انگیزه و علاقه به آن روی آورند

در این راستا باید تدابیری اندیشیده شود که نوجوانان و جوانان، مسجد را محل آرامش‌بخش بدانند تا با انگیزه و علاقه به آن روی آورند. استفاده از  معماری زیبای سنتی ایرانی-اسلامی نیز در فضای مساجد با توجه به روحیه زیباپسند جوانان می تواند احساسات و خاطرات خوشایند را در نوجوانان و جوانان زنده کند و این خود باعث جذب جوانان به سوی مسجد است.

* تاثیر حضور مادران در مساجد و علاقه‌مندی نوجوانان

در این پژوهش آمده است که حضور مادران در مساجد باعث انس فرزندان با مسجد است. این عمل مادران به شکل عملی نشان‌دهنده محوریت دین و اهمیت اجتماعات دینی در زندگی است.

شهید مطهری در این زمینه می نویسد: «بچه را باید در محیط مشوّق‏ نماز خواندن برد. به تجربه ثابت شده است که اگر بچه به مسجد نرود، اگر در جمع نباشد و نماز خواندن جمع را نبیند، به این کار تشویق نمی‌‏شود، چون اصلًا حضور در جمع مشوّق انسان است. آدم بزرگ هم‏ وقتى خودش را در جمع اهل عبادت می‌بیند، روح عبادت بیشترى پیدا مى‏‌کند، بچه که دیگر بیشتر تحت تأثیر است. متأسفانه کم رفتن ما به مساجد و معابد و مجالس دینى و اینکه بچه‌‏ها کمتر در مجالس مذهبى شرکت مى‏‌کنند، سبب مى‌‏شود که اینها از ابتدا رغبت به عبادت پیدا نکنند.»

یدالهی و سعیدی در این مقاله از رویکرد پدیدارشناسی استفاده کرده‌اند تا روشن شود که درک و برداشتِ مادران دربار رضایت‌مندی از استفاده از فضای کار اشتراکی مادر و کودک در مساجد چقدر است و تا چه اندازه موفق شده است بستری برای رشد و تعالی خانواده و ارتقای سطح فرهنگی و اجتماعی محلات با حضور در مساجد است.

* بهترین راه برای حضور مادران و کودکان در مساجد

این گزارش مطرح می‌کند که بهترین راه برای حضور مادران و کودکان این است که خود مسجد نگهداری کودکان در ساعات اقامه نماز را به عهده بگیرد و از تمام ظرفیت خود برای فراهم شدن شرایط این حضور استفاده کند. بهترین روش این است که در ساخت مساجد  فضای بازی و آرامش برای کودکان در نظر گرفته شود.

این گزارش ادامه می‌دهد که با اختصاص دادن بخشی از مساجد به کودکان و مدیریت آن بستر مناسب و جذابی برای مادران و کودکان فراهم خواهد شد و در راستای این مهم بعدها در سن‌های بالاتر نیز با مشارکت نوجوانان و جوانان در مساجد روبرو خواهیم شد.  

بدین‌ترتیب نتایج این پژوهش نشان می‌دهد که برقراری فضاهای کار اشتراکی مادر و کودک در مساجد به بهبود در فرایند جذب مخاطب به مسجد و تثبیت و رشد علاقه به مسجد و فرهنگ اسلامی در دل کودک منجر خواهد شد.

گفتنی است، یافته‌های این پژوهش در همایش «همایش ملی مسجد و نظم اجتماعی در ایران» ارائه شده، این همایش توسط پژوهشگاه فرهنگ هنر و راتباطات اسفند 1402 برگزار شده است.