عطار، شاعری که مولانا خود را دنباله‌رو او می‌دانست
گروه فرهنگ و جامعه خبرگزاری علم و فناوری آنا- ونوس بهنود؛ در پایان سده ششم شاعری در ایران زمین دیده بر جهان گشود که در طول حیات و حتی پس از آن به عنوان یکی از چهره‌های شهیر شعر عرفانی شناخته می‌شود.
محمدرضا شفیعی کدکنی در مقدمه منطق‌الطیر اشاره می‌کند که «اطلاعات ما از عطار بسیار اندک و این شاعر در ابر ابهام است. پایان سده ششم می‌زیسته، زادگاهش نیشابور بوده و نامش محمد.»
کتب وی شامل الهی‌نامه، اسرارنامه، مصیبت‌نامه، تذکره‌الاولیا، منطق‌الطیر، جواهرنامه، خسرونامه، مختارنامه، پندنامه، اشترنامه، نزهه‌الحجاب، بیان‌الارشاد، سی فصل، هیلاج‌نامه و وصلت‌نامه است و در سبک‌های مثنوی، نثر، غزل و رباعیات شعر می‌سروده است.
وی به دست سربازان مغول کشته و تمام آثار وی سوزانده شد و آثاری که در دست است، آثاری است که قبل از حمله مغول به سایر شهرها برده شده بود.
اما مگر نه این است که شعر شاعر آیینه تمام‌نمای عقاید و اندیشه اوست. موضوعی که قدمعلی سرامی نویسنده و پژوهشگر، عضو هیئت امنای بنیاد فردوسی و مدیر نشر ترفند به آن تأکید دارد و معتقد است بر خلاف تصوری که به وجود آمده، عطار یکی از مشاهیر ادب عرفانی ایران بوده و اطلاعات خوبی از وی در اختیار است.
وی افزود: نمونه آن مطالعات هلموت ریتر در کتابی تحت عنوان «دریای جان» است که این پژوهشگر آلمانی به صورت ویژه اطلاعات ارزنده‌ای در خصوص عطار ارائه می‌دهد و این نشان می‌دهد عطار در فراتر از مرزهای ایران نیز شناخته شده است.
وی با تأکید به اینکه شهرت مولانا موجب شده تا شهرت عطار تحت تأثیر قرار بگیرد، ادامه داد: در این شکی نیست که به نسبت مولانا برای عطار کمتر مطالعه و پژوهش شده است؛ اما جالب آنکه مولانا خود از عطار یاد می‌کند و خود را دنباله‌رو او می‌داند.
به گفته این نویسنده مطالعات متعددی درخصوص عطار انجام شده از جمله کتابشناسی عطار به قلم سهیلا عقیلی که توسط نشر ترفند چاپ شده و می‌تواند اطلاعات خوب و جامعی به خواننده انتقال دهد.
شعر کلاسیک کهنه نمی‌شود
این پژوهشگر در ادامه در پاسخ به اینکه آیا گرایش نسل جوان به شعر کلاسیک و آثار شعرایی مانند عطار کاهش یافته است یا نه، اضافه کرد: نظامی می‌فرماید:
آنچه او هم نوست و هم کهن است
سخن است و در این سخن سخن است
سرامی تصریح کرد: سخن همچنان که کهنه است نو نیز باقی می‌ماند. امروز ما به همان زبانی که فردوسی و مولانا شعر گفته با یکدیگر صحبت می‌کنیم؛ اما نه تنها کهنه نشده بلکه نو نیز باقی مانده و به حیات خود ادامه می‌دهد.
وی با اشاره به اینکه هر کلمه‌ای یا مابهازای بیرونی دارد مانند آب و درخت و یا مابهازای ذهنی مانند دانش و بینش، اضافه کرد: این تصور که جوان امروزی شعر کلاسیک نمی‌خواند درست نیست و مگر به غیر از این است که حتی شاعران جوان به سبک‌های کلاسیک بیشتر شعر می‌سرایند تا شعر سپید.
به گفته این پژوهشگر این موضوع در اشعار عطار هم صدق می‌کد و اندیشه‌های وی در ادبیات و فرهنگ ما جاری و ساری است. به‌طوری‌که عطار در فرهنگ ایرانی زیسته و تحت تاثیر فرهنگ ایران باستانی است.
عطار می‌گوید به خوب و بد هردو نیازمندیم
سرامی در تشریح مهمترین مضامین اخلاقی و عرفانی مورد تأکید عطار تصریح کرد: اضداد در حین ستیز با هم یگانه‌اند و تأکید عطار بر این است که هر دو در کنار هم مورد نیاز است.اینکه می‌گوید عشق را با کفر و ایمان چه کار ، در واقع تأکید دارد که وقتی سخن از عشق گقته می‌شود تفاوت اضداد از بین می‌رود.
وی افزود: به تعبیر عطار تمام کائنات هوشمند هستند و زمین به عنوان مثال هوشمند است و می‌داند که وقتی هسته خرمایی در آن قرار داده شد، درخت خرمایی به بار آورد.
به گفته سرامی آنچه در عقاید خیام نیشابوری می‌بینیم در عقاید عطار نیز هست و عطار نیز به مانند خیام ما را به شادی دعوت می‌کند و حیرت‌انگیزی در مقابل دنیا را بیان می‌کند.
وی افزود: خیام توصیه می‌کند که به حال توجه کنیم و همین توصیه از سوی عطار نیز مورد توجه و تأکیداست. این شاعر نیز به مانند خیام و مولانا تناقض را قبول دارد و در کائنات خیر و شر را لازمه دنیا می‌داند.
این شاعر با اشاره به اینکه در زبان فارسی ما نمونه‌های متعددی از اهمیت تناقض دیده می‌شود، افزود: زبان فارسی نیز این قدرت را دارد که چنین باوری را انتقال دهد. به عنوان مثال اگر عطار شادگرایی را ترویج می‌کند به این دلیل است که در زبان ما به آن توجه شده است.
وی با ذکر مثالی به کتیبه داریوش اشاره کرد و افزود: اینکه در این کتیبه آمده که اوست که شادی را به انسان عطا کرد، به دیرینگی آموزه‌های ما در شاد زیستن اشاره دارد و همین مهم تأکید دارد که در مقابل خیر و شر و زشت و زیبا و در مقابل زیان‌بخش و سودمند باید شاد باشیم.
سرامی به برخی معانی در زبان فارسی اشاره کرد و گفت حال بردن که به معنی لذت بردن از حال است و یا کیف که هر چند به معنی کیفیت و چگونگی است؛ اما باز به لذت بردن اشاره دارد و حتی برای آن صفت کیفور را ساخته‌ایم و عیش که در عربی به معنی زندگی است و در فارسی با کلمه نوش یا عشرت همراه می‌شود همگی به موضوع شاد زیستن توجه دارد.
پنجه‌های آفتاب در راه است
پژوهشگر متذکر شد: تمامی شعرای ما از جمله فردوسی و مولانا و حافظ و عطار هر چند مشرب‌ها و فرم اشعار متفاوت دارند اما در نهایت باور مشترکی دارند و یکسان فکر می‌کنند.
وی افزود: در فارسی مصدرِ ساختن به معنی ساخت چیزی و در عین حال راه آمدن با چیزی که از قبل ساخته شده است. یا جستن به معنی دنبال چیزی گشتن و همچنین به دست آوردن است. چنین باورهایی که در کلام ما دیده می‌شود در اشعار شعرایی مانند عطار نیز به وضوح آمده است.
وی با اشاره به سال‌ها تدریس منطق‌الطیر گفت: به عنوان مثال مطرح است که خداوند پیامبرانی که دوست داشته عذاب داده و همین باور که انسان محبوب خدا بیشتر عذاب می‌کشد، در فرهنگ و ادبیات ما نیز دیده می‌شود.
مدیر نشر ترفند به آماده سازی کتب پنجه آفتاب با هدف معرفی هر چه بیشتر شعرای فارسی زبان اشاره کرد و افزود: در پنجه اول فردوسی، مولانا، خیام، سعدی و حافظ مورد بررسی قرار گرفته و به سوالات پیرامون آن‌ها پاسخ داده شده که طی ماه‌های آینده چاپ می‌شود.
سرامی تصریح کرد: در پنجه دوم نیز بررسی عطار، نظامی، خاقانی، بیدل دهلوی و صائب را در نظر داریم.
وی با تأکید به اینکه از قرن پنجم به بعد شعر فارسی در دنیا رواج بیشتری یافته است، اضافه کرد: این رواج به حدی است که امروز در کشورهایی که زبانشان فارسی نیست مانند هندوستان در انجمن‌های ادبی‌شان شعر فارسی خوانده و بررسی می‌شود.
انتهای پیام/