تأثیر و تأثرات اجتماعی مشارکت مردمی در ایران

به گزارش گروه پژوهش خبرگزاری علم و فناوری آنا، مشارکت مردم در نظام حکمرانی در دنیای امروز امری ضروری و در عین حال مطلوب است. پیچیدگی و گستردگی خدمات، الگو‌های کوچک سازی دولت، نظام بوروکراسی و گسترش بحران‌های مختلف اجتماعی، اقتصادی و ... از موجبات ضرورت پیش گفته هستند. 

در همین رابطه دفتر مطالعات اجتماعی مرکز پژوهش‌های مجلس شورای اسلامی در گزارشی با عنوان «پویایی‌شناسی مشارکت مردمی در ایران» آورده است که مشارکت مردم در نظام حکمرانی کشور‌ها در دنیای امروز امری ضروری و در‌عین‌حال مطلوب است. پیچیدگی و گستردگی خدمات، الگو‌های کوچک‌سازی دولت، نظام بوروکراسی و گسترش بحران‌های مختلف اجتماعی، اقتصادی و... از موجبات ضرورت پیش‌گفته هستند.

شکل‌گیری منافع گروه‌های خاص در حفظ وضع غیرمشارکتی یا مشارکت گروه‌هایی خاص یا مشارکت بدون ساختار، آموزش و منطق صحیح، توازن در مشارکت را بر‌هم می‌زند و آن را از حالتی مفید به حالتی مضر و نامطلوب بدل می‌سازد

* میل مردم جوامع مختلف به کنشگری

 در تمام دنیا مشارکت به یک موضوع محوری در بحث حکمرانی تبدیل شده است. در حکومت دینی نقش مردم بسیار حیاتی‌تر از سایر حکومت‌هاست؛ زیرا حکومت اسلامی بر اساس عشق و علاقه مردم به دین و حاکم اسلامی شکل می‌گیرد و هرچه مردم از اخلاق و معارف دینی بهره‌مندتر باشند و بیشتر به احکام دینی عمل کنند و هرچه اتحاد و همبستگی بین مردم بیشتر باشد، حکومت اسلامی نیز استوارتر بوده و در رسیدن به اهدافش موفق‌تر است.

این گزارش مطرح می‌کند که میل مردم جوامع مختلف به کنشگری، تقویت تمایلات اجتماعی پس از سیطره چنددهه‌ای امر اقتصادی، افزایش کارآمدی حکمرانی به‌دلیل حضور مردم در امور مختلف و افزایش بلوغ اجتماعی، مشارکت مردم در حکمرانی را مطلوب و مفید می‌کند؛ اما شکل‌گیری منافع گروه‌های خاص در حفظ وضع غیرمشارکتی یا مشارکت گروه‌هایی خاص یا مشارکت بدون ساختار، آموزش و منطق صحیح، توازن در مشارکت را بر‌ هم می‌زند و آن را از حالتی مفید به حالتی مضر و نامطلوب بدل می‌سازد. 

در این گزارش آمده است که در کشور ما غلبه مشارکت در سطح اجرا توازن مشارکت بر هم خورده و توجه مردم و نظام حکمرانی به سطوح اصلی مشارکت مانند مشارکت در تصمیم‌گیری، نظارت و مطالبه‌گری کاهش یافته‌است.

برای رفع این مشکل شناخت زنجیره علت‌ها و معلول‌ها و تأثیر و تأثرات نخستین گام در درک صحیح مشکلات و ریشه‌های آنهاست.

* سطوح مشارکت مردم در تصمیم‌گیری

این گزارش بیان می‌کند که با الهام از قانون اساسی و آموزه‌های دینی و علمی در یک چارچوب مشخص سطوح مشارکت مردم در تصمیم‌گیری، نظارت، مطالبه‌گری و اجرا بررسی شده‌ است و با بررسی وضع موجود این سطوح در عالم واقع و قوانین و مقررات موجود ریشه و عوامل تأثیرگذار بر این سطوح واکاوی شده‌اند. گلوگاه‌های اصلی این روابط کیفیت حکمرانی و اراده مسئولان به ایجاد مشارکت در نظام حکمرانی و سرمایه اجتماعی، فساد و تعارض منافع است. در‌واقع با رسیدگی به این موضوع‌ها و البته موضوع‌های دیگر که در متن گزارش به آنها اشاره شده‌ است، می‌توان کیفیت و کمیت مشارکت مردمی در نظام حکمرانی کشور را افزایش داد. رویکردی که در بنیاد قانون اساسی و آموزه‌های دینی ما نهفته است و اساساً شیوه حکومت در اسلام را مشارکت مردم در تصمیم‌گیری‌های سرنوشت‌ساز می‌داند.

مشارکت در سطح تصمیم‌گیری کیفیت حکمرانی و کیفیت قانون‌گذاری نقشی کلیدی ایفا می‌کنند

* روابط و منطق تأثیر و تأثرات اجتماعی مشارکت

در این گزارش آمده است که در چهار سطح مشارکت که مؤلفه‌های اصلی این پویاشناسی هستند عوامل اصلی به شرحی که در ادامه می‌آید شناسایی شدند: مشارکت در سطح تصمیم‌گیری کیفیت حکمرانی و کیفیت قانون‌گذاری نقشی کلیدی ایفا می‌کنند. در سطح نظارت شفافیت و سرمایه اجتماعی از مؤلفه‌های اصلی هستند. در سطح مطالبه‌گری مصونیت و نقش رسانه‌ها پررنگ هستند. در‌نهایت در سطح مشارکت اجرایی مردم با تهدید انتفاعی شدن تشکل‌ها روبه‌رو هستیم که در صورت نظارت صحیح و تنظیم صحیح قرارداد‌های واقعاً مشارکتی می‌توان به فایده مثبت اعمال اراده مردم رسید.

این گزارش ادامه می‌دهد که اگرچه گزارش حاضر به‌ بیان روابط و منطق تأثیر و تأثرات اجتماعی پرداخته است و بیشتر توصیفی بر روابط حوزه مشارکت مردمی است، اما شناسایی دقیق ریشه مشکلات و دستاورد‌های مشارکت صحیح مردمی می‌تواند به قانون‌گذار در انتخاب صحیح موضوع‌های قانون‌گذاری و حوزه‌های ضروری نظارت کمک شایانی کند. چنان‌که در پویاشناسی حاضر تنظیم قوانین حوزه مشارکت یکی از موضوع‌های نیازمند قانون‌گذاری به‌دست آمد و نظارت بر حوزه مشارکت اجرایی ضرورتی در شأن نظارتی مجلس عنوان شده‌ است.

متن کامل گزارش را اینجا بخوانید.