چهارشنبه‌سوری، آیینه خلأ میدان فرهنگی برای تخلیه انرژی
گروه فرهنگ و جامعه خبرگزاری علم و فناوری آنا، ونوس بهنود - چهارشنبه‌سوری که یکی از آیین‌های دیرینه ایرانی‌ها در جشن گرفتن آخرین چهارشنبه سال و استقبال از عید نوروز است به تعبیر کارشناسان به‌واسطه تغییر در شرایط جامعه، چارچوب‌های سنتی خود را تغییر داده است.
غروب آخرین سه‌شنبه سال تا نیمه‌های شب، ایرانی‌ها جشنی را بر پا می‌کنند که از آن با عنوان چهارشنبه‌سوری یاد می‌شود. اتمام خانه‌تکانی و روشن کردن شمع و چراغ در خانه‌ها، پختن شام شب عید، سر زدن به خانواده‌های داغدار، نیت کردن و فال گوش ایستادن، سرزدن به پدربزرگ‌ها و مادربزرگ‌ها و برافروختن آتش و پریدن از روی آن از رسومی است که در این شب اجرا می‌شود. بین اقوام مختلف ایرانی این رسم به شیوه‌های مختلف برگزار می‌شود و از ارزش و قداست ویژه‌ای برخوردار است؛ چرا که به‌منزله وداع با سال گذشته و باقی گذاردن نمادین مشکلات و سختی‌های آن در آتش چهارشنبه‌سوری و استقبال از نوروز و سال جدید است.
در دهه‌های اخیر تغییرات متعددی در شیوه برگزاری این رسم مشاهده می‌شود و فاصله گرفتن از رسوم کهن به‌عینه قابل لمس است.
خانواده‌های ایرانی شاید در برخی مواقع دور هم جمع نمی‌شوند و بسیاری از رسوم آن را به جای نمی‌آورند. در مقابل ترقه‌بازی و روشن کردن آتش و استفاده از مواد محترقه به حدی با افزایش همراه بوده که موجب شده حتی نام چهارشنبه‌سوری به چهارشنبه‌سوزی تغییر یابد.
حالا وضعیت به نوعی است که چهارشنبه‌سوری بیش از شادی و نشاط وحشت و ترس به همراه دارد و خانواده‌ها نگران این هستند که در این روز اعضای خانواده گرفتار مواد محترقه شوند و آسیب ببینند. استفاده از مواد محترقه که بیشتر به جای جشن گرفتن معابر را به میادین پرتاب ترقه و نارنجک تبدیل می‌کند، موجب صدمات جبران‌ناپذیر مانند مصدومیت، قطع عضو، سوختگی‌های شدید و حتی مرگ جوانانی که از این مواد استفاده می‌کنند شده و علاوه بر این به اماکن و امکانات معابر عمومی صدمه وارد کرده و رفت و آمد شهروندان را مختل می‌کند.
استاد گروه مطالعات فرهنگی دانشگاه علامه طباطبایی معتقد است بیش از اینکه تغییر ساختار خانواده ایرانی از شکل سنتی به شکل مدرن، در روند برپایی جشن چهارشنبه‌سوری نقش داشته باشد، این خلأ میادین فرهنگی و نبود فرصت برای سرگرمی و تخلیه انرژی است که موجب شده از شکل سنتی خود دور شده و در وضعیت کنونی برگزار شود.
محمدسعید ذکایی که در حوزه جامعه شناسی جوانان ایران پژوهش داشته است به خبرنگار آنا گفت: بخشی از رفتارها و مخاطره‌ها و افراط و تفریط‌هایی که در شکل برگزاری چهارشنبه‌سوری می‌بینیم به دلیل محدودیت‌ها و خلأ‌ها در عرصه‌های عمومی است. وقتی فضا برای نشاط و با هم بودن محدود است، می‌تواند جشنی مانند چهارشنبه‌سوری را به این شکل درآورده و بستری که رسم‌ها و آیین‌های کهنی برای آن داشتیم به شکل فعلی تبدیل شود.
سنت‌ها باید به صورت مستمر احیا شود
این جامعه‌شناس متذکر شد: مسدود کردن زمینه‌های مشارکت جمعی جوانان گاهی به واکنش‌هایی مانند رفتارهای آسیب‌زا در چهارشنبه‌سوری تبدیل می‌شود و این در حالی است که باید با فراختر کردن فضا برای نشاط و برگزاری جشن‌های عمومی این معضل را کمرنگ‌تر ساخت.
ذکایی تاکید دارد که احیای سنت‌ها و یادآوری آن‌ها و معرفی آیین‌های کهن و آیین‌هایی که برآمده از شرایط روز جامعه است، باید به صورت مداوم و مستمر انجام شود تا بتواند از افراط‌هایی که در جشن عمومی مانند چهارشنبه‌سوری اتفاق می‌افتد، کاسته شود و نسل‌های آینده را دوباره به سوی آیین‌های کهن که مفرح و نشاط‌بخش است، بازگرداند.
وی استفاده از شیوه‌های مدیریت‌شده برای کنترل هیجانات را ضروری دانست و افزود: اینکه بتوان در فضاهای شهری، معابر، دانشگاه‌ها و مدارس و سالن‌های عمومی اجتماعات نشاط‌آفرین تعریف کرد و جشن‌های مردمی را برگزار کرد، می‌تواند جامعه را به سمت رفتارهای بهتر و دوری از افراط پیش ببرد.
استاد دانشگاه و جامعه‌شناس معتقد است نگاه جامعه‌شناسی و فرهنگی باید این باشد که آیین‌ها تکثر داشته باشند و این تنوع و تکثر بتواند عطش و میل برای تخلیه هیجانات نهفته و فشرده اقتصادی و اجتماعی را سیراب کند.
خانواده به آن میزان که تصور می‌شود، مقصر نیست
وی در پاسخ به این سؤال که آیا تغییر سبک زندگی خانواده ایرانی و شکل‌گیری خانواده‌های کم‌جمعیت و جدایی از پدر و مادر و پدربزرگ و مادربزرگ در نحوه برگزاری این جشن مؤثر بوده است یا نه، ادامه داد: ما در گذشته خانواده‌های بزرگ‌تر و به تبع کنترل بیشتر روی فرزندان داشتیم.
به گفته ذکایی محلات و بافت‌های قدیمی بیشتر تحت کنترل خانواده‌ها بود و در نتیجه برخی معضلاتی که امروز مشاهده می‌شود نیز وجود نداشت. اما با تغییرات در بافت شهری معضلات جدیدی ایجاد شده و زیست آپارتمانی بی تاثیر نبوده است. امروز شاهد شکل‌گیری بافت جدیدی شهری و در ادامه بافت جدید اجتماعی هستیم.
ذکایی با اشاره به اینکه در وضعیت فعلی جشنی مانند چهارشنبه‌سوری بیشتر به صورت انفرادی توسط خانواده‌ها برگزار می‌شود، تصریح کرد: با وجود دخالت بیشتر خانواده‌ها در مدیریت محلات در گذشته و حتی مشارکت بیشتر آن‌ها اما در مجموع مدیریت این جریان بیش از آن که در دست نهاد خانواده باشد به خلأ میدان‌های فرهنگی برای تخلیه انرژی بر می‌گردد.
وی تاکید کرد: لازم است با سیاست‌گذاری فرهنگی و اجتماعی مخاطرات را کنترل و ذهنیت جوانان را به سمت شناخت هر چه بیشتر آیین‌های کهن تحت‌الشعاع قرار داد. نباید چهارشنبه‌سوری به تنها فرصت تخلیه انرژی تبدیل شود و جامعه نیاز دارد که با فرصت‌سازی و ایجاد تنوع در برگزاری جشن‌های عمومی آن را به سمت بازاندیشی در رفتارهای خود و پیشگیری از رفتار مخاطره‌آمیز سوق داد.
انتهای پیام/