چرا ایران صادرکننده فناوری پلتفرم‌های جدید تشخیصی به جهان نباشد؟
مهدی کریمی پژوهشگر ایرانی و از دانشمندان یک درصد پراستناد جهان در گفت‌وگو با خبرنگار گروه سلامت خبرگزاری علم و فناوری آنا اظهار کرد: در دو دهه اخیر در کمّی‌سازی علم فعالیت‌های بسیار خوبی داشته‌ایم، به‌عنوان نمونه در 5-6 سال اخیر جزء 10 کشور برتر در تولید مقالات با موضوع نانو بوده‌ایم؛ اما واقعیت آن است که در مرجعیت دچار مشکلات عدیده‌ای هستیم.
وی با بیان اینکه بنای مرجعیت علمی بر انجام پژوهش‌های بنیادی و تأثیرگذار استوار است، افزود: به تعبیر دیگر باید پژوهش‌هایی انجام دهیم که از تمام کشورها و دانشمندان متقاضی آن‌ها بوده و در آینده و جریان سازی علم تأثیر عمده‌ای داشته باشند.
برای همه کشورها به‌خصوص کشورهای توسعه‌یافته مهم است و تلاش می‌کنند تا ایده‌های ناب و تأثیرگذار در آینده بشریت در کشور خودشان انجام شود
این استاد دانشگاه ادامه داد: مرجعیت علمی موجب قدرتمند شدن کشورها می‌شود، به همین دلیل برای همه کشورها به‌خصوص کشورهای توسعه‌یافته مهم است و تلاش می‌کنند تا ایده‌های ناب و تأثیرگذار در آینده بشریت را در کشور خودشان انجام داده و به سرانجام برسانند.
وی سیادت علمی، مرجعیت موضوعی، مرجعیت موسسه‌ای و مرجعیت فردی (دانشمندان) را به‌عنوان چهار سطح مرجعیت علمی برشمرد و گفت: سیادت علمی بالاترین سطح مرجعیت است؛ یعنی اگر کشوری سیادت علمی دارد، در همه یا اکثر حوزه‌های علمی برتری علمی داشته و مرجع است. این مرجعیت به زمان و مکان و شرایط خاص هم محدود نیست.
80 درصد دانشمندان پراستناد در 5 کشور دنیا
کریمی یادآور شد: کشور آمریکا با دو هزار و 669 محقق از 7 هزار محقق معرفی‌شده در جمع یک درصد دانشمندان پراستناد دنیا، از سیادت علمی برخوردار است؛ چین نیز جایگاه دوم را با هزار و 275 محقق از آن خودکرده است.
وی خاطرنشان کرد: چین در این 10 سال با بازسازی جدی سیستم آموزشی و پژوهشی خود و سرمایه‌گذاری فراوان در حوزه‌های مختلف علمی، پیشرفت‌های زیادی کرده و پا به‌پای آمریکا که سال‌ها است قدرت نخست جهان درزمینهٔ علمی است پیش رفته و به رقیب بسیار سرسختی برای آمریکا تبدیل‌شده است.
این استاد دانشگاه بابیان اینکه کشورهایی مانند انگلیس، آلمان، استرالیا و ایتالیا باوجود بیش از 300 محقق؛ کشورهایی برخوردار از سیادت علمی هستند، افزود: حدود 80 درصد محققان پراستناد دنیا در 5 کشور دنیا زندگی می‌کنند.
سهم 5 نفری ایران از دانشمندان پراستناد در سال 2023
وی گفت: بر اساس گزارش منتشره از موسسه Clarivate-Analytics که تنها 5 دانشمند ایرانی در فهرست محققین پراستناد سال 2023 قرار دارند، بین سطوح مرجعیت علمی، ایران را باید در سطح مرجعیت فردی (دانشمندان) در نظر بگیریم.
کشور ایران با توجه به جوانان و دانشمندان بالقوه‌ای که دارد، می‌تواند به سیادت علمی برسد
کریمی بابیان اینکه کشور ایران با توجه به جوانان و دانشمندان بالقوه‌ای که دارد، می‌تواند به سیادت علمی برسد، ادامه داد: یکی از چالش‌هایی که مانع بالفعل شدن ظرفیت‌های بالقوه می‌شود، اکوسیستم یا همان فضایی است که محقق ایرانی در آن کار می‌کند.
وی اظهار کرد: اکوسیستم شامل مدیران و سیاستگزاران علمی، آزمایشگاه‌های پیشرفته و تجهیزات و افراد مجموعه است؛ سیاستگذاران در حوزه علم در این اکوسیستم نقش کلیدی دارند و تمام این افراد باید از بینش عمیق علمی برخوردار باشند، بنابراین مواجهه با اقلیتی فاقد بصیرت و دید عمیق در این حوزه می‌تواند به‌عنوان یک ضعف و مشکل در این حوزه مطرح شود. مثلاً در پروژه‌ای که قصد داشتم، راه‌اندازی کنم، یکی از همین مدیران سیاستگزار پرسید، میزان موفقیت این پژوهش چقدر است؟ پاسخ دادم، 10 درصد. او نیز گفت به درد نمی‌خورد، به دنبال 100 درصد باش!
عضو هیئت‌علمی دانشگاه علوم پزشکی ایران افزود: جالب اینجاست که همین پروژه را به یکی از اساتید دانشگاه هاروارد ارائه کردم و او نیز همین سؤال را مطرح کرد. بااحتیاط پاسخ دادم 5 درصد. او گفت، من دنبال همین پروژه هستم. گفتم یعنی ممکن است 95 درصد شکست بخوریم و دوباره گفت، ما چندین پروژه لبه مرز دانش با ریسک بالا را هم‌زمان شروع می‌کنیم، حتی یک یا دو پروژه منجر به موفقیت شود، در دنیا پیشرو خواهیم بود؛ این یعنی همان بینش عمیق علمی.
وی با اشاره به اهمیت سرمایه‌گذاری مالی در حوزه پژوهش، اظهار کرد: در کشورهای صاحب‌نام و پیشرفته علمی اعتبارهای 1 تا 6 میلیون دلاری و حتی در برخی پروژه‌ها 15 تا 20 میلیون دلاری برای پژوهش‌ها در نظر می‌گیرند. این پژوهش‌ها در آزمایشگاه‌هایی انجام می‌شود که شاید حدود صد پژوهشگر پسادکتری در آن مشغول به کار هستند. حقوق این افراد و همچنین خرید مواد و تجهیزات از محل همین اعتبارات تأمین می‌شود. واقعیت این است که در این آزمایشگاه‌ها اتفاق‌های علمی جدید رخ می‌دهد و در کشور ما هم باید به سمت تخصیص بودجه‌هایی در سطح جهانی برای پژوهش پیش برویم.
استاد بی‌انگیزه محصول اکوسیستم غلط است
کریمی بابیان اینکه متأسفانه در این اکوسیستم در حوزه آزمایشگاه و تهیه تجهیزات پیشرفته مشکلات جدی در کشور داریم، افزود: همچنین بحث مهم دیگر افراد مجموعه هستند. برای وجود یک اکوسیستم علمی، اصولی و سالم باید دقت شود که اکثریت افراد حاضر در مجموعه اعم از اعضای هیئت‌علمی و پژوهشگران و ... کاملاً علمی باشند، در غیر این صورت چه بلایی بر سر دانشمندان بااستعداد مجموعه خواهد آمد؟ مجبور است یا بماند و همرنگ جماعت شود یا برود؛ واقعیت این است که استاد بی‌انگیزه هم محصول همین اکوسیستم غلط است.
این متخصص نانوبیوتکنولوژی گفت: یک استاد دانشگاه چند بار می‌تواند، ایده‌ای ناب ارائه کند و ببیند که به دلیل نبود امکانات، آن ایده خاک می‌خورد! و بدتر اینکه همان ایده در کشوری دیگر، به سرانجام می‌رسد. این وضعیت نتیجه‌ای جزء افسردگی، خستگی و دل‌زدگی به همراه ندارد.
حرکت شرکت های دانش بنیان در لبه دانش
کریمی خاطرنشان کرد: شرکت‌های دانش‌بنیان نقش مهمی در اکوسیستم علمی و پژوهشی کشور دارند و در یک دهه اخیر خبرهای خوبی از این شرکت‌ها شنیده‌ایم؛ البته نقایصی هم وجود دارد، شرکت‌های دانش‌بنیان در لبه دانش حرکت می‌کنند و خوشبختانه در سال‌های اخیر در کشور حمایت‌های خوبی از آن‌ها شده است که البته این حمایت‌ها باید پررنگ‌تر و ادامه‌دار باشد.
وی گفت: بودجه‌هایی که الآن در دانشگاه‌های ایران برای هر پروژه تحقیقاتی توزیع می‌شود به‌طور میانگین بین 100 و یا 200 میلیون تومان است؛ درحالی‌که هزینه خرید یک آنتی‌بادی 50 میلیون است. واقعاً این رقم‌ها مخصوصاً در پروژه‌هایی که در لبه مرز دانش و در راستای تحقق مرجعیت علمی انجام می‌شود، بی‌معنی است و حداقل باید 100 برابر شود وگرنه راه به‌جایی نمی‌برد.
عضو هیئت‌علمی دانشگاه علوم پزشکی ایران همچنین افزود: البته به تازگی بارقه‌های امیدی در این خصوص در کشور درخشیده است. به‌عنوان‌مثال فراخوان بنیاد ملی علم ایران در حوزه طرح‌های کاملاً بدیع، نشان‌دهنده یک بینش علمی عمیق در این حوزه است. گسترش این نوع فراخوان‌ها در راستای حمایت از ایده‌های خلاقانه دانشمندان کشور و اجرایی شدن آن‌ها بسیار مؤثر است.
ترویج فرهنگ اهدای علمی برای حمایت مالی از پژوهشگران
وی بابیان اینکه اهدای علمی یکی از کارهای رایج در دنیا است، افزود: اهدای علمی به این معنا است که صاحبان شرکت‌ها، کارخانه‌داران و ... می‌توانند از پژوهشگران کشور حمایت مالی کنند و رسانه‌ها به‌ویژه سازمان ملی صداوسیما نقش ویژه‌ای در ترویج این فرهنگ دارند.
افراد متمول می‌توانند برای پیشرفت کشور به پژوهشگران و شرکت‌های دانش‌بنیان کمک کنند
کریمی اظهار کرد: بحث دیگر در مرجعیت علمی، هرم پژوهشی است که در این حوزه نیز نگرانی‌های زیادی وجود دارد؛ هرم پژوهشی ترکیبی از یک استاد در رأس یک پروژه و تعدادی استاد دیگر و پژوهشگران پسادکتری و دانش‌آموختگان مقطع دکترای تخصصی در رتبه‌های پایین‌تر هرم است.
وی یادآور شد: در یک پروژه پژوهشی پرهزینه، زمان یادگیری اصول اولیه برای پژوهشگران تازه‌کار نیست. گاهی اوقات چنین هرم‌هایی درست کرده‌ایم اما متوجه می‌شویم فرد یا افرادی که در بدنه هرم حضور دارند، این‌کاره نیستند؛ بنابراین نیاز به افرادی با تخصص، مسئولیت‌پذیری و تعهد بالا داریم. از طرف دیگر خروج افرادی که چندین سال در گروه حضورداشته و دارای تجربه و علم کافی بوده و با سایر اعضا تطابق بالایی پیداکرده‌اند می‌تواند، فقدان بزرگی برای گروه پژوهشی باشد و به آن آسیب بزند.
کریمی گفت: از اقدامات مفید که می‌توان از آن برای نگه‌داشتن افراد باتجربه در گروه استفاده کرد، جذب آن‌ها به‌عنوان اعضای جدید هیئت‌علمی در دانشگاه‌ها یا مراکز پژوهشی است. در همین راستا برای شکل‌گیری هرم پژوهشی که در حال تشکیل آن هستم، درخواست جذب فرد مناسبی را کردیم که طی چند سال حضور در گروه مورد ارزیابی قرارگرفته و توانایی خود را در انجام پروژه‌های تحقیقاتی به اثبات رسانده اما متأسفانه مخالفت شده است که امیدواریم مسئولان برای رفع این موانع حداکثر همکاری و حمایت را داشته باشند.
پژوهشگر به 10 ساعت کار علمی در روز باید عادت داشته باشد
این استاد دانشگاه خاطرنشان کرد: نکته اساسی در کارایی این هرم این است که کسی که در رأس این هرم قرارگرفته باید فردی باشد که به 10 ساعت کار علمی روزانه به مفهوم تحقیق، فکر کردن، مطالعه و رصد علمی عادت داشته باشد وگرنه به آفت اصلی هرم تبدیل خواهد شد.
کریمی گفت: در برخی کشورها علاوه بر اعتبارهای پژوهشی که فقط به پژوهشگران داخلی داده می‌شود، بخشی نیز به‌عنوان گرنت‌های بین‌المللی برای دانشمندان سایر کشورها در نظر گرفته می‌شود.
تلاش برای جذب اعتبارات پژوهشی بین‌المللی فرصت خوبی است برای ارزیابی خودتان و اینکه بدانید، ایده‌تان در رقابت جهانی چقدر نمره می‌گیرد
وی ادامه داد: به نظر من جذب هیئت‌علمی در ایران به شیوه‌ای غلط اتفاق می‌افتد. در جلسه‌ای به یکی از دوستان گفتم اگر با من بود، گرنت نویسی بین‌المللی را به‌عنوان یکی از مهم‌ترین شاخص‌ها در جذب هیئت‌علمی در نظر می‌گرفتم. چون اگر فردی با نوشتن یک گرنت بین‌المللی موفق شد، بالاترین امتیازها را به دست بیاورد، قطعاً مستحق استخدام بدون هیچ شرطی است.
مزیت محصولات تشخیصی در مقایسه با دارو برای ورود به بازار جهانی
کریمی اظهار کرد: بر اساس تجربه خود در این سال‌ها کم‌کم فکر کردم که در حوزه تشخیص برخلاف دارو که معمولاً فرآیند 10 تا 15 ساله دارند، می‌توانیم به‌سرعت محصولاتی تولید کنیم تا وارد بازار شده و رقابت جهانی کنیم؛ بنابراین شروع کردیم فنّاوری پلتفرم‌های جدید تشخیصی را توسعه دادیم.
وی توضیح داد: فنّاوری پلتفرم برای یک کار نیست؛ به‌عنوان‌مثال من کاری را انجام نمی‌دهم که فقط برای کرونا به درد بخورد؛ بلکه محصولی تولید می‌کنیم که با رفتن کرونا برای سرطان یا هر بیماری دیگر نیز کاربرد داشته باشد، این یعنی فنّاوری پلتفرم.
این پژوهشگر خاطرنشان کرد: کشور ایران بزرگان علمی بسیاری در قدیم همانند رازی، بوعلی سینا و ... داشته که افرادی مؤثر در دنیا بوده‌اند اما الآن نوبت ما است چون آیندگان در مورد ما صحبت خواهند کرد. امیدوارم آنان ما را نسلی خدمتگزار به این مملکت بدانند. من به‌عنوان یک استاد دانشگاه در حوزه دانش وظیفه‌دارم که پاسخگو باشم. بارها به خودم گفته‌ام که چرا یک فنّاوری پلتفرم از ایران به جهان صادر نشود؟
امیدوارم که با حمایت مسئولان و تخصیص بودجه‌های کافی راهی برای اجرایی شدن این ایده‌های نوآورانه در کشور باز شود
وی گفت: تاکنون چندین فنّاوری پلتفرم جدید ارائه کرده‌ام که در صورت دستیابی به نتیجه و محصولات دانش‌بنیان امتیازات این طرح‌ها و نتایج آن‌ها به نام کشورمان ثبت شود اما به‌ناچار چون بودجه آن‌ها در کشور تأمین نشده با اساتید دانشگاه هاروارد در میان گذاشته‌ام و بودجه یکی از این ایده‌ها تائید شده و در حال چیدن گروه هستیم. امیدوارم که با حمایت مسئولان و تخصیص بودجه‌های کافی راهی برای اجرایی شدن این ایده‌های نوآورانه در داخل کشور باز شود؛ البته ناگفته نماند که همکاری‌های بین‌المللی با مؤسسات پیشرو در حوزه علم، نقش بسزایی در ایجاد مرجعیت علمی ایفا می‌کند.
کریمی افزود: امیدوارم که با حمایت مسئولان در حوزه پژوهش و علم، رفع مشکلات، حفظ سرمایه‌های انسانی و جلوگیری از مهاجرت نخبگان، گامی مؤثر در سوق کشور به سمت مرجعیت علمی در جهان برداریم.
انتهای پیام/