«نظام حکمرانی داده» نقشه‌ راهی برای حفاظت و استفاده از داده‌های کشور

به گزارش خبرگزاری علم و فناوری آنا، نظام حکمرانی داده از جمله موضوعاتی است که با آغاز کار دولت سیزدهم مورد توجه قرار گرفت و سال ۱۴۰۰ در برنامه پیشنهادی وزیر ارتباطات برای تصدی سمت وزارت ارتباطات و فناوری اطلاعات در دولت سیزدهم منتشر شد.

به صورت کلی نظام حکمرانی داده شامل موضوعاتی مانند انبارش، پردازش، تبادل، به اشتراک‌گذاری، تنظیم‌گری، بهره‌برداری، امنیت، مالکیت، حریم خصوصی، طبقه‌بندی داده‌ها و کلان‌داده‌ها است که طی آن سازمان فناوری اطلاعات ایران به عنوان متولی و ۹ دستگاه دیگر به عنوان همکار در نظر گرفته شده‌اند. تحکیم و تقویت حکمرانی فضای مجازی، قاعده‌مندسازی دسترسی به داده‌ها، بهینه‌سازی و افزایش کارآمدی نظام تصمیم‌گیری کشور، ارتقای سطح هوشمندی در تصمیم‌گیری نظام‌های ملی کشور و مواردی از این قبیل، اهدافی هستند که در سند راهبردی کشور در فضای مجازی مورد توجه قرار گرفته‌اند و ریشه آنها در نظام حکمرانی داده کشور گنجانده شده است.

با توجه به اهمیت این موضوع با حامد منکرسی، معاون سیاست‌گذاری و اعتباربخشی سازمان فناوری اطلاعات ایران گفت‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌وگو کردیم که در ادامه می‌خوانید:

پیش‌نویس سند حکمرانی داده در انتظار تأیید مرکز ملی فضای مجازی

آنا: با توجه به اینکه اواخر سال ۱۴۰۱ تدوین نظام حکمرانی داده مطرح شد، اکنون تصویب در چه مرحله‌ای است؟ 

منکرسی: پیس‌نویس سند حکمرانی داده‌ توسط سازمان فناوری اطلاعات ایران مطابق با «شیوه‌نامه تدوین برنامه اقدامات کلان سند راهبردی جمهوری اسلامی ایران در فضای مجازی» و با همکاری نهاد‌های همکار ذکر شده در این شیوه‌نامه تهیه شده و در حال جمع‌بندی و ارسال به مرکز ملی فضای مجازی جهت تأیید نهایی است.

خط مشی‌گذاری در قالب تدوین یک چارچوب ملی برای حکمرانی داده، تجلی می‌یابد که از آن به سند حکمرانی داده یاد می‌شود

حساسیت داده‌ها در سطح ملی

آنا: چرا تدوین این سند ضرورت دارد و اجرای آن چه کمکی به کشور و فعالان این حوزه می‌کند؟

منکرسی: با تولید روزافزون داده‌ها در کسب و کار‌های خصوصی و نهاد‌های دولتی، تدوین یک چارچوب جهت تعیین خط مشی‌های کلان تصمیم‌گیری عظیم داده‌ها، امری لازم و اجتناب‌ناپذیر به نظر می‌رسد. مسئله داده در سطح کلان ملی به دلیل حجم بالا و حساسیت داده‌ها بسیار حیاتی است؛ قطعاً حجم عظیمی از این داده‌ها مربوط به اطلاعات، حساب‌ها و تراکنش‌های مالی مردم بوده و به سبب آن امنیت حریم خصوصی و اطلاعات شخصی آن‌ها درخور توجه است.

اطلاعاتی از قبیل رمزها، کاربری‌ها، حساب‌های شخصی مالی و غیرمالی، محرمانه‌ها و... را به نوعی می‌توان تلقی به داده کرده که از مهم‌ترین و ذی‌قیمت‌ترین داده‌هایی است که روزانه در سطح یک کشور تولید خواهد شد. همانطور که در سطح یک سازمان، برای اطلاعات محرمانه آن سطح دسترسی وجود دارد، در حاکمیت یک کشور نیز برای داده‌ها در سطوح مختلف زمانی، مکانی و اعمال اختیار (نگهداری، پردازش، ذخیره، ترکیب)، بایستی سیاستگذاری صورت گیرد. این خط مشی‌گذاری در قالب تدوین یک چارچوب ملی برای حکمرانی داده، تجلی می‌یابد که از آن به سند حکمرانی داده یاد می‌شود. ضمن اینکه تدوین این سند یکی از ۳۹ اقدام مصوب سند راهبردی جمهوری اسلامی در فضای مجازی است.

آنا: در این سند به چه نکاتی توجه شده است و از چه قسمت‌ها و بند‌هایی تشکیل شده است؟ چه مواردی در این سند گنجانده شده است؟

منکرسی: اصول بنیادین، مسائل نظام حکمرانی‌داده کشور، نقش‌های مرتبط با حکمرانی داده، سیاست‌ها، الزامات اجرایی درحوزه‌های مختلف از جمله امنیت و محرمانگی، تعاملات بین‌المللی، تضمین کیفیت داده، مولفه‌های حکمرانی‌داده از جمله امنیت داده، دسترسی داده، کیفیت داده، تعامل‌پذیری داده، داده‌های مرجع و کلیدی و چرخه حیات داده و اهداف عملیاتی از موارد مطرح شده در این سند هستند. 

متولی و سیاست‌گذار انوع داده‌ها شورای عالی فضای مجازی است

آنا: متولی عملیاتی شدن و اجرای این سند چه نهاد یا نهاد‌هایی هستند؟ ضمانت اجرایی آن چیست؟

منکرسی: در این سند داده‌ها به ۶ دسته داده‌های شخصی، طبقه‌بندی شده، عمومی و باز، دارای مالکیت معنوی، کلان داده حساس و داده‌های ملی تقسیم شده‌اند. همچنین برای هر کدام از این داده‌ها نقش‌هایی از قبیل متولی و سیاست‌گذار، تنظیم‌گر، مالک، نگاه‌دارنده، واسطه‌گر و کاربر پیش‌بینی شده است. متولی و سیاست‌گذار همه این انوع داده، شورای عالی فضای مجازی به عنوان متولی اصلی امور مربوط به فضای مجازی کشور در نظر گرفته شده است. برای سایر نقش‌ها متناظر با هر نوع داده ماهیت حقوقی‌ای مانند نهاد‌های دولتی مربوطه، بخش خصوصی یا عامه مردم پیش‌بینی شده‌اند.

نقشه‌ راهی برای حفاظت و بهره‌مندی از داده‌های کشور

اعتمادآفرینی برای عموم کنشگران زیست‌بوم داده کشور برای اطمینان خاطر از تسهیم داده‌ها و ایجاد سازوکار‌های مؤثر برای صیانت از حریم شخصی و اجتماعی افراد لازمه حرکت به سمت یک نظام حکمرانی داده کارآمد است

آنا: درنهایت تصویب و اجرای این سند چه آورده‌ای برای کشور خواهد داشت؟

منکرسی: نظام حکمرانی داده نظام جمهوری اسلامی ایران درصدد ایجاد مسیر و نقشه‌ راهی است که بتواند در عین محافظت از سرمایه‌های اطلاعاتی و بومی، زمینه بهره‌مندی لایه‌های مختلف مدیریت کشور اعم از حکمرانان و سیاست‌گذاران بخش‌های مختلف کشور، صاحبان کسب‌وکار و عامه مردم را از ظرفیت داده‌های کشور فراهم آورد.

اعتمادآفرینی برای عموم کنشگران زیست‌بوم داده کشور برای اطمینان خاطر از تسهیم داده‌ها و نیز ایجاد سازوکار‌های مؤثر برای صیانت از حریم شخصی و اجتماعی افراد لازمه حرکت به سمت یک نظام حکمرانی داده کارآمد است. به طور کلی می‌توان هدف اصلی این سند برای کشور کمک به ایجاد زیست‌بوم داده یکپارچه، هماهنگ و کارآمد به منظور حکمرانی، اقتدارآفرینی، مدیریت و بهره‌برداری شفاف و امن از داده‌ها جهت ایجاد ارزش در راستای منافع ملی به کمک به‌روزترین ابزارها، استاندارد‌ها و رویه‌هاست.