یادداشت| دنیای داروین: تأملی در علم و مسئولیت انسانی

خبرگزاری علم و فناوری آنا، نوید فرخی؛ دیروز زادروز فردی نام‌آشنا در حوزه علم بود؛ چارلز داروین. او با نظریه انتخاب طبیعی خود چارچوبی را ارائه کرد که درک بشر را از تنوع و پیچیدگی حیات به طور اساسی تغییر داد. کنجکاوی داروین در سفر با کشتی اچ‌ام‌اس بیگل منجر به ثبت مشاهداتی شد که نشان می‌داد جهان طبیعی مجموعه‌ای از اشکال به هم پیوسته حیات است که در طول اعصار مختلف تطبیق و تکامل یافته‌اند.

حتی اگر یک لحظه نسبت به اهمیت کشفیات او دچار تردید شدید به یاد بیاورید که یافته‌های او دال بر رقص آهسته و پیچیده طبیعت بینش بسیاری هم‌عصران خودش را به چالش کشید. کار داروین در زمانی که تحقیقات علمی غالباً تحت‌الشعاع عقاید سنتی بود، اهمیت جمع‌آوری داده‌ها را در نتیجه گیری علمی نشان می‌دهد. رویکرد داده‌محور و جسارت داروین در زیر سوال بردن عمیق‌ترین دیدگاه‌ها به سنگ‌بنای روش علمی مبدل شد.

علاوه بر این، مشارکت داروین در علم و دانش فراتر از محدوده زیست‌شناسی است و به ماهیت طبیعت و جایگاه بشر در جهان می‌پردازد. نظریه داروین نسبت ما را با دنیای طبیعی مورد تجدید نظر قرار داد. دیدگاه مبتنی بر ارتباط متقابل حیات جلوتر موجب پذیرش تکثر جانوران و حقوق حیوانات شد.  

جدای از میراثی که داروین از خود بر جای گذاشت، او عمر خود را وقف تحقیقات علمی کرد. قبل از هر چیز به قدرت مشاهده او توجه کنید. او به دقت مشاهداتش را ثبت کرد. وقتی از مشاهده صحبت می‌کنیم، منظورمان صرفاً دیدن نیست. از نقطه‌نظر علمی مشاهده به معنی استفاده از حواس پنجگانه (یا ابزارهای علمی) برای گردآوری و جمع آوری داده‌ها است. مشاهده اولین قدم در پاسخ به سوالات علمی به شمار می‌آید. اگر او با چنان دقتی مشاهداتش را ثبت نکرده بود،‌ هرگز فرصت تحلیل آنها نیز دست نمی‌داد. از سوی دیگر اهمیت «صبر کردن» در کشف حقیقت نیز در روش داروین قابل تأمل است. او 5 سال تمام فقط مشغول گردآوری داده‌ها بود. رویکرد او به درک جهان (ترکیبی از کنجکاوی، تشکیک و جستجوی بی‌وقفه) می‌تواند مدل و الگویی برای هر دانشمندی باشد.

کار داروین در قلمرو فلسفی به‌عنوان پلی میان علم محض و علوم انسانی عمل می‌کند و نشان می‌دهد که جست‌وجوی ما برای معنا و جست‌وجوی ما برای درک علمی رویدادها از یکدیگر جدا نیستند، بلکه عمیقاً به هم مرتبط هستند. یافته‌های او به ما می‌آموزد که اسرار حیات با توضیحات علمی نه تنها کاهش نمی‌یابد، بلکه شگفت‌انگیزتر نیز می‌شود.

داروین بر منشاء و سرنوشت مشترک همه موجودات زنده معتقد بود. این باور، مسئولیتی را در قبال محیط زیست و اشکال بی‌شمار حیات به همراه دارد. در دنیایی که به طور فزاینده‌ای با چالش‌های محیط زیستی روبه‌روست، دیدگاه این دانشمند دال بر به هم پیوستگی حیات ما را به سمت حفاظت و مراقبت بیشتر از محیط زیست ترغیب می‌کند.

چراغی که داروین روشن کرد مسیر عقل و تحقیق علمی را نشان می‌دهد، مسیری که به همان اندازه که زیباست، پیچیده هم است. از این جهت داروین نه تنها یک شخصیت با اهمیت تاریخی، بلکه یک الگو در نگرش به مسائل و روشنگری است.