۱۰ بیماری عالمگیر که روزگار بشر را سیاه کردند

 گروه سلامت خبرگزاری علم و فناوری آنا؛ دانشمندان و محققان حوزه پزشکی سال‌هاست که درباره تعریف دقیق «بیماری همه‌گیر» اختلاف نظر دارند، اما چیزی که همه بر سر آن به توافق رسیده‌اند، این است که کلمه «همه‌گیر» به معنای شیوع گسترده یک بیماری در یک منطقه جغرافیایی است به طوری که بسیار فراتر از حد انتظار باشد.

وبا، طاعون گاوی، آبله و آنفلوانزا برخی از وحشیانه‌ترین بیماری‌های کشنده در تاریخ بشریت هستند و شیوع این بیماری‌ها در سراسر جهان نمونه‌هایی از بیماری همه‌گیر تعریف می‌شود، به‌ویژه آبله که در طول تاریخ ۱۲ هزارساله خود، بین ۳۰۰ تا ۵۰۰ میلیون نفر را کشته است.

در گزارش پیش رو با ۱۰ بیماری عالمگیر که بیشترین شمار قربانی را در دوره‌های مختلف تاریخی داشتند آشنا می‌شوید.

کووید ۱۹ (ویروس نوظهور کرونا)

ابتدای دسامبر ۲۰۱۹ بود که گونه انسانی ویروس کرونا در منطقه ووهان چین پدیدار شد و کووید ۱۹ نام گرفت. درواقع کووید ۱۹ نام کوتاه‌شدۀ «بیماری کروناویروس ۲۰۱۹» بود. این ویروس جدید با سرعتی وصف‌ناپذیر بین مردم شیوع یافت و به دلیل تازگی‌اش هیچ انسانی روی زمین نسبت به آن ایمنی نداشت، چون تا پیش از ۲۰۱۹ کسی به کووید ۱۹ مبتلا نشده بود.

ابتدا به نظر می‌رسید، این ویروس در چین شیوع پیدا کرده است،، اما در مدت چند ماه به تمام جهان سرایت کرد. سپس سازمان جهانی بهداشت در مارس ۲۰۲۰ همه‌گیری کووید ۱۹ را اعلام کرد و تا پایان همان ماه، بیش از نیم میلیون نفر به این ویروس آلوده شدند و ۳۰ هزار نفر جان باختند. در آن دوره میزان ابتلا به کووید ۱۹ در آمریکا و سایر کشور‌ها همچنان صعودی بود.

با همه‌گیری ویروس کرونا، مردم سراسر جهان با بهترین شیوه‌های مراقبت بهداشتی در دوران همه‌گیری، از شستن دقیق دست‌ها گرفته تا فاصله‌گذاری اجتماعی بیشتر آگاه شدند. کشور‌های سراسر جهان فرهنگ «در خانه بمانید» را ترویج دادند و مدارس و اماکن عمومی و بسیاری از مشاغل را تعطیل کردند. ده‌ها شرکت و بسیاری از محققان مستقل برای آزمایش‌، درمان‌ و کشف واکسن‌ دست به‌کار شدند و فشار بر نسل بشر برای جان سالم به در بردن از این بیماری همه‌گیر به دغدغه اصلی در جهان تبدیل شد.

ایدز (دوران اوج شیوع: ۲۰۰۵- ۲۰۱۲)

شمار جانباختگان: ۳۶ میلیون نفر

ویروس اچ‌آی‌وی یا بیماری ایدز برای اولین بار در ۱۹۷۶ در جمهوری دموکراتیک کنگو شناسایی شد و سپس به‌عنوان بیماری همه‌گیر جهانی شناخته شد و از ۱۹۸۱ بیش از ۳۶ میلیون نفر را به کام مرگ کشانده است. در حال حاضر از بین ۳۱ تا ۳۵ میلیون نفری که با اچ‌آی‌وی زندگی می‌کنند، شمار بیشتری در جنوب صحرای آفریقا هستند. با افزایش آگاهی، درمان‌های جدیدی توسعه یافته‌اند که اچ‌آی‌وی را بسیار قابل کنترل‌تر می‌کند و در نتیجه زندگی را برای بسیاری از مبتلایان مفیدتر می‌کند.

آمار مرگ‌میر سالانه در اثر اچ‌آی‌وی در فاصله سال‌های ۲۰۰۵ تا ۲۰۱۲ از ۲.۲ میلون به ۱.۶ میلین تن کاهش یافت.

آنفلوانزا (۱۹۶۸)

شمار جانباختگان: یک میلیون نفر

همه‌گیری بیماری آنفلوانزای نوع ۲ که گاهی به آن «آنفلوانزای هنگ‌کنگی» نیز گفته می‌شود، در  ۱۹۶۸ توسط سویه H۳N۲ ویروس آنفلوانزا A و از شاخه ژنتیکی زیرسویه H۲N۲ ایجاد شد. از اولین مورد گزارش شده در ۱۳ ژوئیه ۱۹۶۸ در هنگ کنگ، تنها ۱۷ روز طول کشید تا شیوع ویروس در سنگاپور و ویتنام گزارش شد و در عرض سه ماه به فیلیپین، هند، استرالیا، اروپا و ایالات متحده سرایت کرد.

همه‌گیری آنفلوانزای ۱۹۶۸ نرخ مرگ و میر نسبتاً پایینی داشت (۵/۰ درصد)، اما همچنان به جان باختن بیش از یک میلیون تن، از جمله ۵۰۰ هزار شهروند هنگ کنگ (تقریباً ۱۵ درصد از جمعیت آن زمان) منجر شد.

آنفلوانزای آسیایی (۱۹۵۶ - ۱۹۵۸)

شمار جانباختگان: ۲ میلیون نفر

آنفلوانزای آسیایی شیوع همه‌گیر آنفلوانزای نوع A از نوع H۲N۲ بود که در ۱۹۵۶ در چین آغاز شد و تا ۱۹۵۸ ادامه داشت. آنفلوانزای آسیایی در گردش دو ساله خود از استان گوئیژو (Guizhou) چین به سنگاپور، هنگ‌کنگ و آمریکا سفر کرد. برآورد تعداد تلفات آنفلوانزای آسیایی بسته به منبع متفاوت است، اما سازمان بهداشت جهانی آمار نهایی را تقریباً ۲ میلیون نفر اعلام کرده است که ۶۹ هزار و هشتصد تن از آنها در آمریکا جان باختند.

همه‌گیری آنفلوانزای ۱۹۱۸

شمار جانباختگان: ۲۰-۲۵ میلیون نفر

در فاصله سال‌های ۱۹۱۸ تا ۱۹۲۰ شیوع مرگبار آنفلوانزا سراسر جهان را فراگرفت و بیش از یک‌سوم جمعیت جهان را مبتلا کرد و به زندگی ۵۰ میلیون نفر پایان داد. ۵۰۰ میلیون نفر در همه‌گیری آنفلوانزای ۱۹۱۸ مبتلا شدند و میزان مرگ‌ومیر بین ۱۰ تا ۲۰ درصد تخمین زده شده است.

در ۲۵ هفته اول این شیوع مرگبار، ۲۵ میلیون نفر جان خود را از دست دادند و آنچه همه‌گیری آنفولانزای ۱۹۱۸ را از سایر همه‌گیری‌ها جدا می‌کرد، قربانیان بودند. پیش از آن، آنفلوانزا فقط جان خردسالان و افراد مسن یا بیماران ضعیف را می‌گرفت، اما در دوره بعد به سراغ جوانان قوی و کاملاً سالم رفت در حالی که کودکان و کسانی که سیستم ایمنی ضعیف‌تری داشتند زنده ماندند.

ششمین دوره همه‌گیری وبا (۱۹۱۰-۱۹۱۱)

شمار جانباختگان: بیش از ۸۰۰ هزار نفر

ششمین دوره همه‌گیری وبا همانند دوره پنجم آن از هند شروع شد و جان بیش از ۸۰۰ هزار تن را گرفت و  سپس به خاورمیانه، شمال آفریقا، شرق اروپا و روسیه سرایت کرد. ششمین دوره پاندمی وبا همچنین به نقطه پایان شیوع آن در آمریکا تبدیل شد. مقامات حوزه بهداشت و درمان آمریکا، با عبرت از دوره پنجم همه‌گیری وبا، افراد مبتلا را قرنطینه کردند و در پایان دوره ششم فقط یازده تن در این سراسر ایالات متحده جان باختند. تا ۱۹۲۳ موارد ابتلابه وبا در سراسر جهان به‌طور چشمگیری کاهش یافت، گرچه همچنان در هند آمار بالا بود.

همه‌گیری آنفلوانزا (۱۸۸۹-۱۸۹۰)

شمار جانباختگان: یک میلیون نفر

«آنفلوانزای آسیایی» که برخی به آن «آنفلوانزای روسی» هم می‌گفتند، زیرسویه‌ای از ویروس آنفلوانزا H۲N۲ به نظر می‌رسید،، اما بررسی‌های اخیر آن را زیرسویه‌ای از ویروس آنفلوانزا H۳N۸ یافتند. اولین موارد در می ۱۸۸۹ در سه مکان مجزا و دور از هم: بخارا در آسیای مرکزی (ترکستان)، آتاباسکا در شمال غربی کانادا و گرینلند (جزیره خودمختار دانمارک) مشاهده شدند. رشد سریع جمعیت در قرن نوزدهم، به‌ویژه در مناطق شهری، به گسترش آنفلوانزا دامن زد و خیلی زود به همه‌گیری جهانی منجر شد. این اولین همه‌گیری واقعی در عصر باکتری‌شناسی بود و چیز‌های زیادی را به جهانیان آموخت. در پایان، همه‌گیری آنفلوانزای ۱۸۸۹-۱۸۹۰ جان بیش از یک میلیون نفر را گرفت.

سومین دوره همه‌گیری وبا (۱۸۵۲-۱۸۶۰)

شمار جانباختگان: یک میلیون نفر

سومین شیوع بزرگ وبا در قرن نوزدهم، مرگبارترین در بین هفت همه‌گیری جهانی وبا بود و از ۱۸۵۲ تا ۱۸۶۰ به طول انجامید. مانند همه‌گیری اول و دوم، سومین همه‌گیری وبا نیز از هند و از دلتای رود گنگ سرچشمه گرفت و سپس با شیوع در آسیا، اروپا، آمریکای شمالی و آفریقا به زندگی بیش از یک میلیون نفر پایان داد.

جان اسنو (John Snow)، پزشک بریتانیایی، کسی بود که منشأ وبا را کشف کرد. او زمانی که در یکی از مناطق فقیرنشین لندن به طبابت مشغول بود، موارد ابتلا به وبا را ردیابی کرد و در نهایت موفق شد آب آلوده را به‌عنوان راه انتقال این بیماری شناسایی کند. کشف او در ۱۸۵۴ به عنوان بدترین همه‌گیری شناخته شد. در همان سال ۲۳ هزار تن در بریتانیا جان باختند.

طاعون سیاه (۱۳۴۶-۱۳۵۳)

شمار جانباختگان: ۷۵-۲۰۰ میلیون نفر

از ۱۳۴۶ تا ۱۳۵۳ میلادی شیوع طاعون اروپا، آفریقا و آسیا را ویران کرد و تعداد تلفات آن بین ۷۵ تا ۲۰۰ میلیون نفر برآورد شد. طاعون سیاه یا سیاه‌مرگ که تصور می‌شود منشأ آن در آسیا باشد، به احتمال زیاد از طریق کَک‌هایی منتقل شده بود که روی بدن موش‌های کشتی‌های تجاری می‌زیستند و بین  قاره‌ها تردد می‌کردند . بنادر که در آن زمان مراکز اصلی شهر‌ها به شمار می‌آمدند مکان مناسبی برای پرورش موش‌ها و کک‌ها و در نتیجه مکان رشد خوبی برای باکتری موذی طاعون سیاه بودند که از همانجا به سه قاره راه پیدا کرد و کشور‌ها را به ویرانی کشید.

طاعون ژوستینیَن (۵۴۱-۵۴۲)

شمار جانباختگان: ۲۵ میلیون نفر

همه‌گیری طاعون ژوستینیَن یا همان طاعون گاوی در فاصله ۵۴۱ تا ۵۴۲ پس از میلاد شاید نیمی از جمعیت اروپا را به کام مرگ کشاند. این بیماری مرگبار در سراسر امپراتوری بیزانس و شهر‌های بندری مدیترانه شیوع پیدا کرد و در طول یک سال جولان وحشتناک خود، ۲۵ میلیون نفر را کشت. این طاعون نام خود را از ژوستینیِن یکم گرفته‌ است که در زمان شیوع آن امپراتور روم شرقی بود. ژوستینیَن خود به این طاعون مبتلا شد ولی جان سالم به‌ در برد. طاعون ژوستینیَن اولین سابقه تاریخی ثبت‌شده از طاعون گاوی است و یک‌چهارم جمعیت شرق مدیترانه را کشت و شهر قسطنطنیه را ویران کرد.

بیماری آنتونین

شمار جانباختگان: ۵ میلیون نفر

بیماری آنتونین که به نام طاعون جالینوس نیز شناخته می‌شود، یک بیماری همه‌گیر باستانی بود که آسیای صغیر، مصر، یونان و ایتالیا را تحت تأثیر قرار داد و گمان می‌رود که آبله یا سرخک بوده و علت واقعی آن همچنان ناشناخته است. این بیماری ناشناخته از سربازانی سرایت کرد که حدود سال ۱۶۵ بعد از میلاد از بین‌النهرین به روم برگشتند. شیوع این بیماری درنهایت منجر به کشته شدن بیش از ۵ میلیون نفر و نابودی ارتش روم شد.