مشکلات پنهان در بخش فناورانه انرژی‌های تجدیدپذیر/ چرا دانش‌بنیان‌ها به بازار انرژی وارد نمی‌شوند؟

به گزارش خبرنگار خبرگزاری علم و فناوری آنا، تأسیس نیروگاه‌های بادی، آبی یا بر‌ق‌آبی در کشور و افزایش ظرفیت تولید برق از طریق انرژی‌های پاک و تجدیدپذیر، مسئله یا خبر تازه‌ای برای دغدغه‌مندان حوزه انرژی در کشور نیست. براساس اعلام «وزارت نیرو»، قرار بود تا مجموع ظرفیت تولید نیروگاه‌های تجدیدپذیر تا پایان شهریور ۱۴۰۲ به ۱۰۸۸.۱۸ مگاوات برسد.

همچنین براساس آمار و ارقامی که سایت رسمی وزارت نیرو، امسال منتشر کرده میزان ظرفیت تفکیک‌شده انرژی‌های تجدیدپذیر کشور به ترتیب، حوزه انرژی بادی ۳۶۴.۸۹ مگاوات، انرژی خورشیدی ۴۶۵.۶۵ مگاوات، برق‌آبی کوچک ۹۹.۴۷ مگاوات، زیست توده ۱۲.۵ مگاوات، توربین انبساطی ۹.۶ مگاوات و انشعابی ۱۳۶.۰۷ مگاوات است؛ اما در این میان، همچنان این پرسش مطرح است که «چرا با وجود چنین ظرفیت‌های گسترده‌ای، شاهد تولید گسترده در زمینه انرژی‌های تجدیدپذیر نیستیم؟» و همچنان بر انرژی‌های تجدیدناپذیر، نفت و گاز به‌عنوان بازوی اصلی تولید انرژی، حساب باز می‌کنیم.

در همین راستا، پیرو سلسله گزارش‌هایی که در حوزه انرژی‌های تجدیدپذیر یا سوخت‌های پاک تهیه‌ کرده‌ایم، این‌بار برای بررسی هرچه بهتر و عمیق‌تر مسئله «چگونگی بهره‌مندی ایران از ظرفیت انرژی‌های تجدید‌پذیر» و چالش‌های موجود در این فضا با محمد گل‌محمد معاون پژوهشگاه وزارت نیرو و عضو هیئت علمی پژوهشگاه انرژی و محیط زیست پژوهشگاه نیرو به گفت‌وگو نشستیم، تا از برنامه‌های ارگان‌های مرتبط با مبحث انرژی ازجمله وزارت نیرو برای بهره‌مندی از ظرفیت‌های کشور در زمینه انرژی‌های پاک، آگاه بشویم.

گل‌محمد، ابتدا از برنامه‌ بلندمدت و هشت‌ساله وزارت نیرو برای افزایش ظرفیت تولید از محل انرژی‌های تجدیدپذیر خبر داد و گفت: براساس تصمیم شورای عالی انرژی، برنامه هشت ساله‌ای برای وزارت نیرو تعریف شده است که طبق آن، 30 هزار مگاوات انرژی تجدیدپذیر وارد شبکه برق کشور شود.

وی ادامه داد: در راستای این برنامه هشت ساله، متولیانی برای تاسیس نیروگاه‌های برق‌آبی و توربین‌های بادی و پنل‌های خورشیدی درنظر گرفته شده‌اند.

معاون پژوهشگاه نیرو در پاسخ به این سوال که آیا صرفا دولت به حوزه تولید انرژی‌های تجدیدپذیر ورود کرده یا بخش خصوصی هم دخیل است، گفت: کار دولت سیاست‌گذاری و ایجاد مشوق‌های حمایتی برای سرمایه گذاری بخش خصوصی است و قرار نیست دولت، نیروگاه‌ها را توسعه دهد.

وی به یکی از نهادهای تاثیرگذار به‌نام «ساتبا» در حوزه انرژی‌های تجدیدپذیر اشاره کرد و افزود: ساتبا (سازمان انرژی های تجدیدپذیر و بهره‌وری انرژی برق) مدل های اقتصادی تولید برق از طریق انرژی‌های تجدیدپذیر مانند خرید برق به صورت تضمینی ( با 7.6 دهم سِنت) را ایجاد و بررسی کرده است.

وی درخصوص کارکرد سازمان «ساتبا» تصریح کرد: سازمان ساتبا، بعد از انجام خریدهای تضمینی برای احداث نیروگاه، مجوزهای لازم توسط وزارت نیرو را اخذ کرده و پروژه‌ها را کلید می‌زند. مجوز تاسیس نیروگاه و متصل‌ شدن به شبکه برق کشور در تمام حوزه‌های انرژی، توسط وزارت نیرو داده می‌شود.

گل‌محمد درباره میزان پیشرفت برنامه هشت‌ساله وزارت نیرو توضیح داد: این پروژه، چند ماهی است که تصویب شده و در همین مدت سابتا به‌عنوان گام اول در حال برگزاری یک‌سری مناقصه برای شناسایی شرکت ها و بنگاه های خصوصی است که ظرفیت احداث نیروگاه تجدیدپذیر را دارند.

وی افزود: گام اول برنامه ایجاد 4500 مگاوات ظرفیت نیروگاه در کشور است.

معاون پژوهشگاه وزارت نیرو با بیان اینکه مبحث انرژی‌های تجدیدپذیر در دنیا نیز مطرح شده و درحال حاضر یکی از دغدغه‌های اصلی کشورهای پیشرفته صنعتی نیز است گفت: با توجه به اینکه در دنیا بحث گرمایش زمین و افزایش انتشار گاز CO2 دغدغه جدی شده، برنامه دنیا رفتن به سمت گازهای گلخانه ای پایین تر است؛ بنابراین بهره‌گیری از انرژی‌های تجدیدپذیر در دنیا و حتی در کشورهای نفت خیز مانند عربستان، امارات و قطر بسیار حائز اهمیت است.

وی به شرایط خاص ایران در این حوزه اشاره کرد و ادامه داد: داشتن نفت و گاز منافاتی با توسعه انرژی‌های تجدیدپذیر ندارد؛ اما در ایران شرایط کمی خاص‌تر است. کشور ما در زمستان ناترازی گاز دارد و میزان گاز موجود حتی کفاف مصرف خانگی و صنایع را نمی دهد چه برسد به نیروگاه های تولید برق.

گل‌محمد افزود: پس به‌رغم اینکه نفت و گاز داریم و کشور نفت‌خیزی هستیم نمی توانیم از گاز موجود به‌نحو مُکفی برخوردار شویم.

عضو هیئت علمی پژوهشگاه محیط زیست و انرژی با اشاره به آسیب‌شناسی مسئله کم‌برخورداری کشور از انرژی گاز علیرغم ظرفیت‌های موجود گفت: ناترازی گاز می‌تواند هم دلایل زیرساختی و هم سیاست‌گذاری داشته باشد. این نکته بسیار مهم است که در زمان ناترازی گازی مانند فصل زمستان، بر توان تولیدی کشور برای خلق نیرو افزوده شود؛ وگرنه با این وضعیت موجود عملاً نمی‌توانیم نیروگاه حرارتی جدیدی وارد خطوط تولید برق کشور کنیم.

گل‌محمد به معضلات موجود در فصل تابستان اشاره کرد و افزود:  در تابستان هم پیک مصرف برق است. سال گذشته فقط 40 روز گاز اضافی برای تولید برق داشتیم و سال آینده به احتمال زیاد گاز اضافی هم نخواهیم داشت؛ بنابراین تنها راه‌حل منطقی استفاده از نیروگاه‌های تجدیدپذیر است.

گل‌محمد درخصوص به‌صرفه‌بودن انرژی‌های تجدیدپذیر تصریح کرد:  این را هم باید در نظر بگیریم اگر یارانه‌ای که امروز به نفت و گاز اختصاص می‌یابد به انرژی‌های تجدیدپذیر ارائه شود سیار به‌صرفه‌تر است.

وی درباره مساعدبودن شرایط آب و هوایی ایران برای تولید انرژی‌های تجدیدپذیر توضیح داد: ایران شرایط خوبی از منظر خورشیدی دارد، در ایران تابش نور خورشید حداکثری و مناسب است. در برخی مناطق 300 روز آفتابی داریم که نسبت به کشور آلمان 5.1 با تعداد بالای نیروگاه‌های خورشیدی شرایط آسان‌تری برای بهره‌مندی از انرژی‌های تجدیدپذیر داریم.

معاون پژوهشگاه وزارت نیرو، درباره اینکه چرا اکثر کشورهای پیشرفته به انرژی‌های تجدیدپذیر روی آورده‌اند، گفت: در کشورهایی مانند آلمان، به دلایل بسیاری از جمله کاهش آلایندگی، جلوگیری از تغییر اقلیم، کاهش انتشار گاز co2  به انرژی‌های تجدیدپذیر روی آورده‌اند و ترجیح‌شان این است که از اقتصاد نفتی جدا شوند.

گل‌محمد تصریح کرد: هم بحث یارانه‌ها را داریم و هم گازی نداریم. بحث مهمتر آلودگی هواست که ناشی از سوختن سوخت های فسیلی است، نیروگاه‌های حرارتی خروجی شان آلودگی دارد حتی اگر بتوانیم آلاینده ها را در حد استاندارد نگه داریم و در خیلی مواقع وزارت نیرو سعی می کند کنترل را انجام دهند؛ اما مواقعی به دلیل کمبود گاز مجبور می شوند از سوخت های جایگزین استفاده کنند این آلایندگی بیشتر است که این آلایندگی در نیروگاه های تجدیدپذیر وجود ندارد.

ضرورت ریشه‌یابی معضل عدم ورود دانش‌بنیان‌ها به بازار انرژی های تجدیدپذیر

وی به ریشه‌یابی معضل عدم ورود دانش‌بنیان‌ها به بازار انرژی‌های تجدیدپذیر پرداخت و ادامه داد: تا زمانی که بازاری برای سرمایه‌گذاری‌های مطمئن در حوزه انرژی‌های تجدیدپذیر در ایران شکل نگیرد، نمی‌توانیم شاهد سرمایه‌گذاری گسترده‌ای برای تولید باشیم.

معاون پژوهشگاه وزارت نیروافزود: البته علیرغم وضعیت موجود، شرکت‌های فناور و دانش‌بنیانی مستقر در پارک‌های علم و فناوری کشور هستند که درحوزه ساخت پنل‌ها و سلول‌های خورشیدی درحال فعالیت اند.

گل‌محمد درباره عملکرد بخش نیروگاهی کشور تصریح کرد: بخش نیروگاهی کشور برای افزایش تولید از محل انرژی‌های تجدیدپذیر بسیار قوی‌تر است. شرکت های خصوصی بسیاری در صنعت فولاد ازجمله فولاد مبارکه تولید 600 مگاوات نیروگاه خورشیدی را در برنامه خود دارد.

وی به تشریح حوزه‌های تخصصی پژوهشگاه وزارت نیرو در حوزه تجدیدپذیرها، پرداخت و افزود: متخصصان حوزه انرژی در وزارت نیرو به‌صورت کاملاً اختصاصی در حوزه انرژی خورشیدی، بادی، هیدروژن، پیت سوختی، زیست توده و سیستم‌های ذخیره ساز کار می‌کنند.

مشکلات پنهان در بخش فناورانه انرژی‌های تجدیدپذیر

گل‌محمد با اشاره به ظرفیت‌های موجود در کشور برای ایجاد زیرساخت‌های لازم تولید انرژی پاک اضافه کرد: بخش فناورانه انرژی‌های تجدیدپذیر به این دلیل که هنوز کاملا شکل نگرفته، مشکلات پنهان خود همچون انتقال تکنولوژی را دارد.

وی افزود: به‌عنوان مثال برای تولید سلول‌های خورشیدی تکنولوژی وجود دارد که همه دنیا و شرکت‌های دانش‎بنیان داخلی هم از این تکنولوژی استفاده می‌کنند که مربوط به سه، چهار سال گذشته است. با این سرعتی که تکنولوژی در تمام دنیا درحال پیشرفت است، متخصصان داخلی ایران نیز نیاز دارند تا برای ارتقاء محصولات خود این تکنولوژی جدید را وارد کشور کنند.

گل‌محمد به تاثیر تحریم‌ها و روابط بین‌الملل ایران برای انتقال دانش و فناوری لازم به داخل اشاره کرد و گفت: بحث قانونگذاری و سیاست‌گذاری‌ها، یارانه‌ها و چابک‌نبودن سیستم تولید در کنار مشکلات تحریم‌ها و روابط بین‌الملل ایران، باعث می‌شود ما همیشه 10سال از تکنولوژی روز دنیا عقب‌تر باشیم.

این مسئول تصریح کرد: برای آسیب‌شناسی خلاءهای موجود باید ابتدا بازار انرژی‌های تجدیدپذیر شکل بگیرد؛ اما بزرگترین آسیب، عدم اقتصادی بودن این انرژی‌ها است که وزارت نیرو و ساتبا با خرید تضمینی برق سعی می کنند آن را رفع کنند.