سرمایه اجتماعی در بازار تاریخی تبریز

به گزارش گروه پژوهش و دانش خبرگزاری علم و فناوری آنا، علی مجنونی در پژوهشی به بررسی سرمایه اجتماعی بازار تاریخی تبریز بر حسب عوامل انسانی و معماری پرداخته است. جامعه آماری این پژوهش شهروندان مراجعه کننده به بازار تبریز با استفاده از روش نمونه‌گیری با جامعه آماری نامعلوم ۳۸۳ نفری به عنوان نمونه انتخاب شده است.

* بازار تبریز وسیع‌ترین مجموعه مسقف و به هم پیوسته آجری جهان است

پژوهشگر در بخش اول این پژوهش به معرفی شهر تبریز و بازار سنتی مهم این شهر پرداخته است و به این نکته اشاره کرده که: مجموعه بازار تاریخی تبریز در مرکز بافت تاریخی فرهنگی شهر تبریز قرار گرفته است. بازار تبریز بزرگترین اثر ثبت شده کشور و وسیع ترین مجموعه مسقف و به هم پیوسته آجری جهان است و به دلیل قرار گرفتن شهر تبریز بر سر چهارراه جاده ابریشم و گذر روزانه هزاران کاروان از کشورهای مختلف آسیایی آفریقایی و اروپایی از آن، اقتصاد شهر تبریز و به تبع آن بازار تاریخی تبریز نیز از رونق بسیار خوبی برخوردار بوده است.

سرمایه‌ای که ناشی از روابط عاطفی، اعتقادات مذهبی و همجواری بازار با مکان‌های مذهبی، مانند امام‌زاده، مساجد و فضاهای آموزشی مانند مدارس و حوزه‌های علمیه است. این سطح از روابط گذشته از شناخت متقابل تحت تأثیر عوامل دیگری مانند نوع فعالیت صنوف مختلف، جایگاه فضاهای مذهبی در سطح بازار، فراوانی مشتریان و سایر علل بوده است. می‌توان گفت که سرمایه اجتماعی در بازارهای قدیمی، خصوصا بازار تاریخی تبریز شامل منابعی است که از طریق حضور سطح بالایی از اعتماد بازاریان و شهروندان، عمل و کنش متقابل، هنجارهای مشترک، تعهدات و الزامات و تعلقات مشترک، شبکه‌های رسمی و غیررسمی تبادلات اطلاعات به وجود می‌آید. لذا با توجه به اهمیت موضوع این پژوهش برای اولین بار و با هدف بررسی سرمایه اجتماعی در بازار تاریخی تبریز بر حسب مشاغل و فضاهای معماری صورت گرفته است.

* روش‌شناسی و ابزار پیمایش 

این پژوهش از نظر هدف توسعه‌ای و به لحاظ نتایج تحلیلی و پیمایشی از نوع همبستگی و استنباطی است. داده‌های مورد نیاز پژوهش از طریق مصاحبه حضوری و توزیع پرسشنامه و منابع مطالعاتی مکتوب به دست آمده است. متغیرهای مورد بررسی در این پژوهش شامل ۲۱ متغیر مرتبط با ابعاد سه‌گانه (ساختاری، شناختی و ارتباطی) سرمایه اجتماعی بوده است. تجزیه و تحلیل داده‌های پژوهش از طریق بسته نرم افزاری SPSS و با استفاده از آزمون‌های آماری تحلیل عاملی و رگرسیون خطی گام به گام صورت گرفته است.

* شناسایی ۸۲ شغل در ۱۵ گروه شغلی در بازار تاریخی تبریز

در مجموع نتایح این پژوهش نشان می‌دهد که ۸۲ شغل در ۱۵ گروه شغلی در بازار تاریخی تبریز شناسایی شده است. گروه اول مربوط به مشاغل فرهنگی- مذهبی است که دارای بیشترین میزان سرمایه اجتماعی هستند که در مجموع ۲۴/۱۴ درصد از تغییرات واریانس سرمایه اجتماعی را تبیین می‌کند. در مراحل بعدی به ترتیب مشاغل گروه‌های جواهرسازی، خواروبارفروشی، صنایع دستی، محصولات چرمی، فرش و تابلو فرش، پوشاک، رستوران و لوازم خانگی و جهازیه در مجموع می‌توانند ۲۴/۹۵ درصد از سرمایه اجتماعی بازار تاریخی تبریز را از نظر شغلی تبیین کنند.

علاوه بر این بررسی سرمایه اجتماعی بین بازاریان و شهروندان در فضاهای معماری مختلف نشان داد که به ترتیب فضای مساجد، کاروانسراها، دالان‌ها، حجره‌ها و مدارس دارای بیشترین میزان سرمایه اجتماعی بوده است، به طوری که از نظر فضایی می‌توان گفت ۶۳ درصد سرمایه اجتماعی در این شش فضا قابل تبیین است. در نهایت می‌توان گفت که سرمایه اجتماعی بین بازاریان و شهروندان از نظر مشاغل و فضاهای معماری، شامل سه بعد اصلی سرمایه اجتماعی ساختاری (۲/۱۱ درصد)، سرمایه اجتماعی شناختی (۱۸ درصد) و سرمایه اجتماعی ارتباطی (۴/۵۹ درصد) است.

* ارتباط چندبعدی بازار و شهروندان

این پژوهش نشان می‌دهد که بازارهای قدیمی نه تنها محل داد و ستد، بلکه محل تعاملات فرهنگی واجرای مراسمات ملی و مذهبی است. همواره بین مردم و شهروندان ارتباطات چند بعدی و تنگاتنگ بوده است.

در نهایت اینکه یافته‌های این پژوهش حاکی از این است که سرمایه اجتماعی در بازارهای تاریخی بیش از بازارهای مدرن است و این سرمایه اجتماعی بر حسب مشاغل و فضاهای مختلف دچار تغییر می‌شود. با توجه به یافته‌های پژوهش پیشنهاد می‌شود از کارکرد مساجد و سایر فضاهای فرهنگی و مذهبی بازار برای تقویت ارتباط بین بازاریان و شهروندان استفاده شود.