۸ پیشرفت پزشکی در ۲۰۲۳

دنیای بهداشت و درمان در 2023 با پیشرفت‌های ‌پزشکی نویدبخشی همراه بود. کاربردهای جدید داروهای کاهش وزن، اولین درمان به روش ویرایش ژن و نخستین واکسن‌های ایمن و مؤثر برای نوعی بیماری تنفسی رایج از جمله دستاوردهای مهم در این حوزه بودند. 
در این گزارش برخی از خبرهای مهم حوزه سلامت و پزشکی 2023 را که در پایگاه اینترنتی ساینس آمریکن  منتشر شده بررسی می‌کنیم.

داروهای جدید کاهش وزن 

نسل جدید داروهایی که وزن را تا حد چشمگیری کاهش می‌دادند از چند سال پیش به صحنه آمدند. در سال گذشته میلادی، اطلاعات بیشتری از مزایای این داروها به دست آمد که کاهش خطر حمله قلبی یا سکته مغزی و احتمال درمان اعتیاد از جمله این موارد هستند. اما این داروها با عوارض جانبی مانند مشکلات گوارشی و شل شدن عضلات همراه هستند، ضمن آنکه قیمت بالایی دارند و بیمه‌ها هزینه‌‌ای بابت آن نمی‌پردازند. 

پایان وضعیت اضطراری کرونا

وضعیت اضطراری بهداشت عمومی برای مبارزه با همه‌گیری کووید 19 در یازدهم ماه مه 2023 به پایان رسید که نتیجۀ مجموعه‌ای از سیاست‌ها برای دسترسی آسان‌تر و ارزان‌تر به تست‌ها، واکسن‌ها و درمان‌های کووید بود.
سازمان جهانی بهداشت در ماه مه، اعلام کرد که وضعیت اضطراری این بیماری به پایان رسیده و از این پس باید بر مدیریت طولانی‌مدت همه‌گیری کووید تمرکز کرد. 

پیوند عضو حیوان به انسان

نیاز به پیوند عضو در سراسر جهان بسیار زیاد است،‌ اما کمبود شدید اهداکننده وجود دارد. اما پیشرفت در علم پیوند عضو تا حدودی به رفع این مشکل کمک کرده است. با این وجود،‌ بسیاری از مردم در انتظار دریافت عضو، جان می‌سپارند. اکنون برخی از دانشمندان در حال بررسی روش «پیوند عضو از حیوان به انسان» هستند. در سال گذشته، آن‌ها در سال 2023 بیست پیوند موفقیت‌آمیز به همین روش داشته‌اند.

اولین پیوند قلب خوک به انسان که با دستکاری ژنتیکی همراه بود در اوایل سال 2022 انجام شد و در سال 2023 پزشکان دومین پیوند به همین روش را انجام دادند که متأسفانه فرد دریافت‌‌کننده شش هفته پس از پیوند درگذشت. میمون‌هایی هم که کلیه خوک دریافت کرده بودند تا دو سال زنده ماندند.

دانشمندان امیدوارند بتوانند به‌زودی روش‌های جدید پیوند را بهبود ببخشند و آن‌ها را در آزمایش‌های بالینی انسانی بهبود ببخشند. 

واکسن‌های ویروس تنفسی

ویروس تنفسی سنسیشیال ( آر اس‌ وی: RSV) در بیشتر افراد علائم آزاردهندۀ سرماخوردگی ایجاد می‌کند، اما این بیماری در کودکان خردسال یا افراد مسن می‌تواند کشنده باشد. دانشمندان به مدت چند دهه تلاش کرده‌اند واکسنی برای محافظت در برابر آر اس وی بسازند، اما یک سری آزمایش‌های بالینی فاجعه‌بار در دهه 1960 منجر به تشدید این بیماری و مرگ دو کودک شد. با این حال، محققان به تلاش خود ادامه دادند و در سال 2023 سازمان غذا و داروی آمریکا چندین واکسن بی‌خطر و موثر آر ای وی را برای محافظت از افراد باردار و افراد مسن تایید کرد. این نهاد همچنین یک داروی آنتی بادی را تأیید کرد که از نوزادان پس از تولد محافظت می‌کند. 

تأیید اولین درمان مبتنی بر کریسپر 

تقریباً یک دهه پس از کشف روش ویرایش ژن موسوم به کریسپر (CRISPR) محققان به اولین موفقیت‌های درمانی دست پیدا کردند. در دسامبر 2023، سازمان غذا و دارو اولین درمان مبتنی بر کریسپر را برای بیماری کم‌خونی داسی‌شکل تأیید کرد که به درمان اگزا-سل (exa-cel) شناخته می‌شود و در واقع یک ژن معیوب، پروتئین هموگلوبین (انتقال‌دهنده اکسیژن خون به سراسر بدن) را غیرفعال می‌کند. بدون درمان، این ژن باعث می‌شود سلول‌های خونی داسی شکل شوند که به انسداد رگ‌های خونی منجر می‌شود. این بیماری که بیشتر افراد سیاه پوست را تحت تاثیر قرار می‌دهد، باعث درد و خستگی مفرط می شود. 

بینش‌های جدید درباره کووید طولانی‌مدت

حتی در دورانی که خطر کووید تا حد زیادی کاهش یافته است، ده‌ها میلیون نفر همچنان با اثرات طولانی‌مدت کووید درگیر هستند،‌ یعنی مجموعه‌ای از علائم مانند خستگی، بدن‌درد و مه مغزی که مدت‌ها پس از عفونت باقی می‌ماند. علل کووید طولانی‌مدت هنوز مرموز است و نه تنها باعث ایجاد مشکلات شناختی در حافظه، توجه، خواب و خلق‌وخو می‌شود، بلکه علائمی مانند درد و ضعف شبیه به خستگی شدید پس از ورزش دارد که به نظر می رسد در سیستم عصبی و سیستم کنترل‌کننده نمفق و گوارش ریشه دارد. این درک جدید می تواند به هدایت روش‌های درمانی کمک کند.

ورود سیستم‌های هوش مصنوعی چت‌محور به پزشکی

معرفی چت جی‌پی‌تی (ChatGPT) در نوامبر 2022، موج‌هایی را در زمینه‌های متعدد ایجاد کرد و پزشکی نیز از این قاعده مستثنی نبود. هوش مصنوعی چت‌محور که شرکت اُپن ای‌آی (OpenAI) آن را ساخته است، همراه با مدل های زبانی بزرگ می‌توانند متنی تولید کنند که تا حد قابل قبولی شبیه نوشته‌های انسان است.

مدتی است که مردم برای تشخیص نشانه‌های اولیه بیماری‌ها نیز به سراغ چت جی‌پی‌تی رفته‌اند و هوش مصنوعی نیز در برخی از مطالعات اولیه به طرز شگفت‌آوری دقیق عمل کرده است. اما پزشکان هشدار می‌دهند که آن‌ها جایگزینی برای مراقبت‌های پزشکی حرفه‌ای نیستند. چنین برنامه‌هایی می‌توانند به تقاضای رو به رشد در حوزه خدمات سلامت روان کمک کنند اما، کارشناسان توصیه می‌کنند که افراد باید در مشاوره گرفتن از این ربات‌ها محتاط باشند.

نخستین پیوند صورت و چشم

پیوند بافت و عضو از حیوان به انسان تنها اقدام پیشگامانه در حوزه پیوند در سال 2023 نبود. در ماه مه، پزشکان در شهر نیویورک اولین پیوند بخش‌هایی از صورت و کل چشم را در مردی انجام دادند که اهل آرکانزاس آمریکا بود و حین کار دچار سوختگی شدید الکتریکی شده بود. به گفته تیم پیوند، در حالی که پیوند قرنیه جیز جدیدی نیست، این اولین باری بود که یک چشم انسان به طور کامل پیوند زده شد و تا شش ماه دوام آورد. این شاهکار علمی دری را برای بازسازی چهره و شاید درمان آسیب‌های چشمی باز کرده است.