بلوغ فناوری فضایی در ایران/ به‌کارگیری سرریز فناوری‌های فضایی در سایر صنایع
خبرگزاری علم و فناوری آنا- زینب خسروی؛ فناوری فضایی یکی از پیشروترین شاخه‌های فناوری و نماد پیشرفت تمدن بشری است و گردش مالی جهانی آن از ۳۸۰ میلیارد دلار در سال فراتر می‌رود. راه حل‌ها و ایده‌هایی که پژوهشگران برای غلبه بر چالش‌های پر شمار فعالیت در محیط فضا چه برای فضانوردان و چه برای ماهواره‌ها و کاوشگرهای خود ارائه داده‌اند، سال‌هاست راه خود را به زندگی روزمره و فناوری‌های در دسترس عموم مردم باز کرده و داده‌های ارسالی ماهواره‌ها، زندگی بهتری را برای عموم مردم در سراسر این کره خاکی فراهم کرده است.
هیچ کشوری چه از لحاظ نظامی و چه از لحاظ غیرنظامی بی‌نیاز از استفاده از فضای خارج از جو نیست، برای کشور ما نیز در برنامه قرار دادن مسائل مربوط به فضا و قرار گرفتن در این مسیر جهانی به‌ویژه با وجود مسائل سیاسی مبتلا به در عرصه بین‌الملل مهم به نظر می‌رسد.
ایران از ۱۳۸۸ با پرتاب ماهواره «امید» وارد باشگاه جهانی فضا شده است و در این مسیر سازمان فضایی ایران برنامه‌ریزی برای استفاده از فضا و گسترش فناوری‌های فضایی در کشور را با استفاده از دانش بومی و همکاری‌های بین‌المللی در دستور کار خود قرار داد. از اقدامات این سازمان می‌توان به توسعه فناوری ماهوارهای و مخابرات فضایی، سنجش از دور، پرتاب و حمل و نقل فضایی، توسعه ایستگاه‌های زمینی و زیرساخت‌های مناسب جهت هدایت و کنترل ماهواره‌ها و همچنین تربیت نیروی انسانی از محورهای فعالیت این سازمان است.
با توجه به اهمیت صنعت هوا و فضا و به بهانه پرتاب موفقیت‌آمیز کپسول زیستی به سراغ احمد سلیمانی، نماینده تجاری‌سازی پژوهشگاه فضایی ایران رفتیم و با وی به گفت‌وگو پرداخته‌ایم که در ادامه آن را از نظر می‌گذرانید.
بومی‌سازی ماهواره‌ها در جهت رفع نیاز صنایع
آنا: درباره اهداف و چشم‌اندازهای پژوهشگاه فضایی ایران بگویید.
سلیمانی: پژوهشگاه فضایی ایران متولی توسعه زیرساخت‌های صنعت فضایی کشور است، این پژوهشگاه دو رویکرد و هدف اصلی دارد؛ بومی‌سازی ماهواره‌های مخابراتی و سنجشی و توسعه فناوری آن‌ها، مورد دیگر استفاده از سرریز فناوری‌های فضایی در جهت رفع نیازمندی‌های صنایع مختلفی همچون برق، خودرو، لوازم خانگی، تجهیزات پزشکی و...
۱۰ ماهواره تا پایان سال پرتاب می‌شود
آنا: در این راستا چه اقداماتی صورت گرفته است؟
سلیمانی: در این حوزه‌ها هدف‌گذاری کرده‌ایم. پروژه‌هایی که مرتبط با ماهواره‌ها هستند، بیشتر توسط دولت به وزارت ارتباطات و فناوری اطلاعات ابلاغ می‌شود و برای عملیاتی شدن به پژوهشگاه که متولی زیرساخت‌های صنعت فضایی کشور است، سپرده می‌شود. الان دو مأموریت اصلی در حوزه ماهوارهای مخابراتی و سنجشی داریم.
در حوزه ماهواره‌های مخابراتی نسل ماهواره‌های ناهید را در دستور کار داریم که مدل‌های توسعه‌یافته ناهید را تا پایان امسال برای پرتاب آماده خواهیم کرد. در بحث ماهواره‌های سنجشی که همان تصاویر ماهوارهای هستند، ماهواره‌های پارس را در دستور کار داریم که مدل‌های توسعه‌یافته پارس تا پایان امسال برای پرتاب آماده خواهد شد.
استفاده از تصاویر ماهواره خیام در بخش‌های مختلف
خیام یک ماهواره سنجشی است که مأموریت آن تولید تصاویر ماهوارهای است. یکی از هدف گذاری‌هایی که پژوهشگاه فضایی دارد، بحث اشاعه و استفاده تصاویر خیام برای رفع نیازمندی‌های مجموعه‌های دولتی و خصوصی است؛ چه در حوزه پایش نفت و گاز، مراتع و جنگل‌ها برای محیط زیست، پیش‌بینی سطوح زیر کشت کشور برای بحث کشاورزی.
تا پایان سال طبق ابلاغیه سازمان فضایی ۱۰ پرتاب خواهیم داشت
در پژوهشگاه فضایی ایران سعی داریم از تصاویر ماهواره خیام که تابستان سال گذشته پرتاب شد برای پیش‌بینی سطوح زیر کشت استفاده کنیم. همچنین این تصاویر را در حوزه بازاریابی و فروش هم استفاده کنیم با این نیت که نیازمندی‌های صنایع و سازمان‌ها را شناسایی کنیم و بتوانیم با توجه به آن نیازمندی‌ها این تصاویررا با فرآیند پردازشی در اختیار مجموعه‌ها قرار بدهیم.
یکی دیگر از کارهایی که در پژوهشگاه فضایی ایران انجام می‌شود، بحث سرریز فناوری‌های فضایی برای رفع نیازمندی‌های سایر صنایع است. چند سالی که در حوزه تبیین و توسعه سامانه‌های ماهوارهای مشغول فعالیت بودیم بعضی از نیازمندی‌های صنایع دیگر را بررسی کردیم که بتوانیم با این دانش فنی شکل گرفته در جهت رفع نیازمندی‌های صنایع دیگر بهره بگیریم.
تجاری‌سازی دستگاه آشکارساز مواد مخدر در پژوهشگاه فضایی
آنا: برای رفع نیازمندی صنایع دیگر چه کارهایی انجام شده است؟
سلیمانی: دستگاه آشکارساز به عنوان یکی از محصولات سرریز فناوری‌های صنایع فضایی داریم که تولید تجاری هم شده است. پژوهشگاه فضایی ایران تولید کننده انحصاری این دستگاه در کل کشور است که چندین دستگاه آن در اختیار مجموعه‌های مختلف قرار داده شده است و برای بالابردن سطح امنیت کشور بهره گرفته می‌شوند.
یکی دیگر از کارها در حوزه صنعت تجهیزات پزشکی است. یک فناوری در اختیار داریم به نام لوله‌های حرارتی و این لوله در دستگاه‌های آندوسکوپی که نیاز اساسی در بیمارستان‌ها و مراکز درمانی به شمار می‌رود، برای بحث سیستم‌های خنک کننده دستگاه‌ها استفاده می‌شود. میزان نرخ انتقال حرارت آن نسبت به لوله‌های حرارتی مرسوم در صنعت به شدت بالاست، این سبب شده در فناوری تجهیزات پزشکی اثرگذاری بالایی داشته باشیم.
بومی‌سازی صفر تا صد فناوری باتری‌های ماهواره
همچنین کشور دارد به سمت خودروهای برقی می‌رود و جزو برنامه‌های دولت است که در سال ۱۴۰۳ حداقل ۱۰ درصد از تولیدات داخلی خودروهای برقی باشد. یکی از آیتم‌ها و پایه‌های اساسی در خودروهای برقی بسته‌های باتری است که فرآیند شارژ و دشارژ را انجام می‌دهد. از ۶ سال گذشته روی فناوری تحت عنوان «سل باتری لیتیوم» کار کردیم که به‌عنوان ذخیره سازهای ماهواره یا باتری ماهواره‌ها کاربرد دارند. این فناوری را از صفر تا صد بومی سازی کردیم، به صورتی که تمامی فرآیند فرماسیون سل باتری لیتیومی در پژوهشگاه فضایی ایران انجام می‌گیرد.
در این چند سال هم زیرساخت‌های خوبی برای تولید صنعتی این باتری‌ها ایجاد کردیم و الان می‌توانیم به جرئت بگوییم فناوری سل باتری‌های لیتیومی به صورت انحصاری در اختیار پژوهشگاه فضایی ایران قرار دارد. با هماهنگی‌هایی که با خودروسازها و مجموعه‌های مربوطه آن کرده‌ایم درصدد هستیم که بتوانیم از این فناوری برای رفع نیازهای فناورانه بهره بگیریم تا این مسیرهموارتر شود و بتوانیم نقش‌آفرینی خوبی در صنعت خودرو داشته باشیم.
پرتاب ماهواره‌های مدل‌های توسعه‌یافته پارس و ناهید در آینده‌ای نزدیک
آنا: برای تحقق اعزام فضانورد با کپسول ایرانی به فضا در افق ۱۴۰۷ چه اقداماتی باید انجام شود؟
سلیمانی: سال ۱۴۰۱ تا ۱۴۰۲ دو جلسه شورای عالی فضایی در دولت جدید تشکیل شده است. در شورای عالی فضایی سیاست‌گذاری صنعت فضایی کشور تا ۱۰ سال آینده یعنی افق ۱۴۱۰ تبیین شده است. با این نیت که نیازمندی‌های کشور در حوزه‌های زیرساختی و پدافندی شناسایی شود که متناسب با آن ریل‌گذاری انجام شود.
در خصوص بحث اعزام انسان به فضا گام اول آن در دو دولت قبل یعنی در سال ۱۳۹۱ محقق شده بود که کپسول زیستی را در مسیر ایجاد راهبرد صنعت فضایی کشور پرتاب کردیم، ولی در دولت قبل این کار به مدت ۸ سال متوقف شد و دوباره این مسیر محقق شده است. در جلسه اولی که در شورای عالی فضایی برگزار شد، پروژه‌هایی که متوقف شده بود دوباره احیا شدند. کپسول زیستی هم که اخیرا توسط پژوهشگاه هوافضا ایران پرتاب شد در راستای همان احیای پروژه‌ها بود. نیازمند این هستیم که کپسول‌های فضایی زیستی را برای عوامل زیست فضا و پایش آن تست و آزمایش کنیم.
جزو برنامه‌های دولت است که در سال ۱۴۰۳ حداقل ۱۰ درصد از تولیدات داخلی خودروهای برقی باشد
لازم است اطلاعاتی را پایش کنیم تا انسان با یک کپسول فضایی به ارتفاعات زیر مداری و بالا مداری انتقال داده شود و باید همه جوانب کار را سنجیده باشیم تا مخاطراتی به همراه نداشته باشد. تست‌ها و پرتاب‌هایی هم که اخیرا در حوزه کپسول زیستی انجام گرفته برای سنجش شرایط محیطی بوده است. این اطلاعات را دنیا در اختیار ما نمی‌گذارد، ما باید خودمان به این سمت برویم و این مستلزم آزمایش‌های بسیاری است.
این مسیری نیست که به تازگی شروع شده باشد؛ بلکه مسیری است که همه دنیا این مراحل را طی کردند؛ از جمله کشورهای پیشرفته مثل آمریکا که این سلسله تست‌ها را انجام داده و به بلوغی در فناوری رسید است و در حال حاضر دیگر نیازمند تست و آزمایش نیست، یعنی صفر تا صد کار را انجام داده و راحت فرآیندها را پیش می‌برد. نیازمند هستیم که تمامی جوانب کار را بسنجیم تا آماده باشیم برای اعزام انسان به فضا.
اعزام انسان به کره ماه؛ رسیدن به بلوغ فناوری فضایی
آنا: چرا باید برای پرتاب انسان به فضا تلاش کنیم؟
سلیمانی: کشورهایی مانند چین قرار است تا پایان سال ۲۰۲۳ اعزام انسان به کره ماه را انجام دهند. این کشور در واقع در ۱۰ سال گذشته این آزمایش‌هایی که ما اکنون داریم انجام می‌‌دهیم را پشت سر گذاشتند و به نقطه‌ای رسیدند که بحث اعزام انسان به ماه را عملی می‌کنند.
دنیا به سمت فضا در حرکت است، اگر نبردی هم در دنیا بشود در عرصه هوا انجام نمی‌گیرد و قطعاً در فضا صورت می‌گیرد. اینکه الان تا این حد فشار روی کشور هست که صنعت فضایی را پیش نبریم به‌خاطر این است که می‌دانند وقتی به نقطه یا سطح از بلوغ در فناوری فضایی برسیم دیگر مثل یک موتور پیشرانی می‌شویم که هیچ فردی نمی‌تواند جلوی پیشرفت ما را بگیرد.
اگر می‌خواهیم کشور در حوزه فضایی به پیشرفت برسد، مستلزم این است که بحث سفر انسان به فضا محقق شده باشد و مسیر تحقق علم و فناوری به نوعی مستندسازی شده باشد.
نکته مهم دیگر بعد تجاری است. عناصر معدنی روی کرات دیگر وجود دارند که برخی کشورهای پیشرو در صنعت فضایی به صورت نمونه‌های آزمایشگاهی آن‌ها را استخراج کردند. یک سری عناصر خاص روی ماه و سیارات دیگر هست که بعدها برای نسل‌های بعدی بشر در اختیار داشتن این عناصر قدرت برتر هر کشوری به حساب می‌آید. شاید ماحصل این اتفاق را الان شاهد نباشیم؛ اما زمانی که منابع نفتی و منابع دیگر دچار کاستی شوند، نسل‌های آینده می‌توانند به عناصر معدنی فضا دسترسی داشته باشند و آن منابع را در جهت حفظ منافع خود استفاده کنند.
کاربرد هوش مصنوعی در مدیریت کنترل شهری
آنا: هوش مصنوعی چقدر می‌تواند در این حوزه اثرگذار باشد؟
سلیمانی: هوش مصنوعی در دنیا خیلی مطرح شده است و حتی ماهواره‌هایی در این حوزه طراحی شده‌اند. منظومه‌های ماهوارهای با همین رویکرد ساخته شد. هوش مصنوعی در بحث مصرف بهینه برق، تنظیم مدیریت کنترل شهری و ترافیک و اینترنت اشیا کاربردهای زیادی دارد و جزو نیازمندی‌های اساسی محسوب می‌شود که باید از فناوری‌ها آن به نحو احسن استفاده کنیم.
ایجاد زیرساخت اینترنت اشیا مستلزم توسعه منظومه‌های آی او تی است، چون شبکه‌های ماهوارهای مثل مخابرات باید شکل بگیرد تا بتوانیم در حوزه آی او تی کشور حرفی برای گفتن داشته باشیم و در این مسیر پیش برویم.
انتهای پیام/