هیاهو برای VAR بعد از دربی؛ آنچه فوتبال ایران باید از کمک داور ویدئویی بداند و نمی داند، چیست؟

به گزارش خبرنگار ورزشی خبرگزاری علم و فناوری آنا، یک هفته از دربی معروف سرخابی گذشته، اما بحث و جدل درباره شهرآورد ۱۰۲ پایتخت نشینان گویی پایانی ندارد.

۸ روز است که از مصاف منجر به تساوی یک بر یک استقلال و پرسپولیس سپری شده و حتی استقلال تهران ۴ بر صفر نساجی مازندران را شکست داده و پرسپولیس در اهواز برابر استقلال خوزستان ۲ بر ۲  به تساوی رسیده،  اما همچنان برخی از مجموعه این  دو تیم آبی و قرمز قدیمی شهر تهران، حتی عواملی دیگر، از  حضور سیستم کمک داور ویدیویی (VAR) به عنوان ابزاری چالش برانگیز سخن به میان آورده اند.‌

می‌توان گفت این بحث و جدل‌های ظاهرا تمام نشدنی از نتیجه بازی دربی شروع شد. در حالیکه فوتبال جهان، سالهاست از «VAR» استفاده می‌کند و حتی در تورنمنت‌های مهم مثل جام جهانی، جام ملت‌ها، پیکار‌های باشگاهی قاره‌ای و فراقاره‌ای و ... در کنار پیکار‌های داخلی آن را مورد استفاده قرار می‌دهد، چشم علاقمند به فوتبال ایرانی به جمال این سیستم کمک داوری در فوتبال باشگاهی کشور سرانجام به همین دربی انجام گرفته، روشن شد.

در واقع می‌توان گفت دربی، محل شروع به کاری برای VAR بود. البته قبل از انجام بازی تصور می‌شد با کمک این فناوری،  جنجال‌ها و چالش‌های همیشگی این نبرد سنتی نسبت به گذشته کاهش چشمگیری پیدا کند. اما این، انتظاری بیهوده بود. زیرا جنجال و چالش که کاهش نیافت هیچ، حتی بیشتر هم شد.

در مسابقه‌ای که از نظر فنی، به شهادت کارشناسان، کیفیت خاصی نداشت و دو تیم به تساوی یک بر یک رسیدند، پرسپولیس دقیقه ۷۷ توسط امید عالیشاه در جریان بازی به گل برتری رسید. اما در ثانیه‌های آخر بازی استقلال موفق شد از روی نقطه پنالتی توسط کوین یامگا گل مساوی را بزند.

پس از تساوی یک بر یک دو نظریه کلی مطرح شد. چرا که پرسپولیسی‌ها داور بازی (موعود بنیادی فر) را به خاطر گرفتن ضربه پنالتی از طریق بررسی مجدد صحنه خطای رخ داده روی آرش رضاوند، هافبک استقلال به چالش کشیدند و عنوان کردند قاضی میدان در حقیقت، خطای معمولی را که جریمه اش، پنالتی نبوده را به تیم رقیب «هدیه» داده است. حتی یحیی گل محمدی، سرمربی تیم قرمز پایتخت عنوان کرد داور نسبت به یک خطای خشن رخ داده در بازی توسط بازیکن استقلال (دقیقه ۶۰ خالقی فر روی شهاب زاهدی) باید از طریق سیستم بازبینی ویدیویی کمک می‌گرفته و بازیکن خاطی تیم رقیب را با کارت قرمز و اخراج تنبیه می‌کرده است. وی حتی نسبت به خطای رخ داده در ابتدای بازی در محوطه جریمه استقلال نیز اعتراض داشت و معتقد بود بنیادی فر بایستی بعد از مشاهده مجدد صحنه، ضربه پنالتی به سود تیمش اعلام می‌کرد.

اما در نقطه مقابل استقلالی‌ها معتقد بودند از طریق وار، سرانجام به آنچه حق شان بود، رسیده اند. قبل از آنکه در ثانیه‌های پایانی، یامگا با ضربه پنالتی برای تیم آبی (خطای نعمتی روی رضاوند)، گلزنی کند، لحظاتی قبل نیز با صحنه خطای صورت گرفته روی پیمان  بابایی مواجه شدند که داور بازی آن را از طریق بازبینی، پنالتی اعلام نکرد. جواد نکونام، سرمربی تیم استقلال بعد از بازی عنوان کرد حتی آن خطای رخ داده روی بابایی هم جریمه پنالتی به سود تیمش داشته که داور از طریق بررسی صحنه از وار، متوجه آن  نشده است. به این ترتیب در روز‌های اخیر بحث‌های تند زیادی از سوی طرفین مطرح شد که در عمل خود این فناوری نوپا در ایران  را به چالش کشید.

به عنوان مثال برخی خواستار انتشار «دیالوگ‌های بنیادی فر» در موقع چک کردن صحنه اعلام پنالتی استقلالی‌ها با کمک داوران عراقی که در اتاق وی آی ار صحنه‌های بحث انگیز را چک می‌کردند، شدند؛ چیزی که از سوی کمیته داوری فدراسیون فوتبال، غیرقانونی عنوان شد. اما این نکته که چنین بحث‌های با محوریت وار در دربی انجام گرفته، تا چه حد اصولی و صحیح بوده، چیزی است که فقط و فقط در صورت  شناخت واقعی و کامل سیستم کمک داور ویدیویی مشخص می‌شود.

به زبانی دیگر اگر مربی، بازیکن، مدیر، سرپرست و ... حتی تماشاگر ایرانی نداند این فناوری چیست و چه عملکردی دارد، به محدوده وظایف خود، واقف نخواهد شد و چنین بحث‌های بی فایده‌ای همچنان ادامه خواهدداشت. پس با در نظرگرفتن «نوپایی این فناوری» در ایران، اجازه دهید بررسی کنیم وار واقعا چیست، چه عملکردی دارد و با چه چالش‌های تاکنون مواجه شده است.
 
VAR چیست؟

وی اِی آر یا کمک داور ویدیویی که به انگلیسی Video Assistant Referee یا به اختصار  VAR گفته می‌شود، یک فناوری رسمی داوری فوتبال است که فیفا آن را تولید کرده و برای کمک  به داوری و ایجاد عدالت بیشتر در این ورزش در اختیارگذاشته است. در واقع داور بازی با دسترسی به ویدیو مسابقه، در صورت وقوع «اشتباه واضح و مشخص» یا «یک حادثه جدی از دست رفته» به کمکش می‌آید. در این حال وقتی داور وسط اعلام بررسی می‌کند، بدیهی  است بازی باید متوقف شود و هیچکسی از بازیکنان، مربیان و نیمکت نشینان نمی‌توانند به داور اظهارنظر کنند!

این سیستم کمک حال داور، از سال‌ها قبل مورد توجه بخش داوری فیفا بود. در سال ۲۰۱۶ هیئت برد بین‌المللی فوتبال (IFIB) در این زمینه شروع به انجام کار‌های آزمایشی برای استفاده از بازبینی ویدیویی حین بازی کرد. در ۱۴ ژانویه همان سال اتحادیه فوتبال استرالیا برای همکاری در جهت انجام امور آزمایشی با برد بین المللی فوتبال، پیشقدم شد و بعد از انجام چندین محک، همین کشور در بالاترین سطح  لیگ باشگاهی از VAR استفاده کرد.

در تاریخ ۳ مارس ۲۰۱۸ برد بین المللی در اجلاس عمومی خود استفاده از وار با هدف «کاهش اشتباهات انسانی تاثیرگذار» در نتیجه بازی با فلسفه «تاثیر زیاد، دخالت کم» به اتفاق آرا تصویب کرد. به این ترتیب این فناوری در کشور‌های انگلیس، آلمان، اسپانیا، فرانسه و ایتالیا به اجرا درآمد.

اکنون نیز علاوه بر کشور‌های یادشده، در ممالکی همچون تاجیکستان، اندونزی، چین، قطر، کره جنوبی، امارات، بلژیک، برزیل، مجارستان، شیلی، کلمبیا، کرواسی، جمهوری چک، دانمارک، مصر، اسلواکی، یونان، مکزیک، مراکش، پرو، عربستان، پرتغال و روسیه اعمال می‌شود.  در انگلیس که به زعم کارشناسان فوتبال بهترین و با کیفیت‌ترین لیگ حرفه‌ای (پریمیر لیگ) را در اختیاردارد، این فناوری تاثیراتی مثبت زیادی گذاشته هرچند که در برخی موارد نیز «تصمیمات بعد از بازبینی» باعث ناراحتی برخی از مربیان نیز شده است.

در آماری که از فصل ۲۰۲۰ -۲۰۱۹ این لیگ توسط روزنامه گاردین در اختیار عموم قرارگرفته، میزان تاثیرگذاری هر یک از تیم‌ها از وار به طور دقیق مشخص شده است. به طور مثال منچسترسیتی، تیم تحت امر پپ گواردیولا در آن فصل ۱۶ مرتبه تحت تاثیر «تصمیمات تغییریافته این فناوری» قرارگرفت. تیم آبی آسمانی پوش، در فصل مذکور ۳ بار گل هایش پذیرفته شدند و در عین حال ۴ مرتبه نیز گل هایش رد شدند. در عین حال  ۲ بار گل‌های دریافتی از حریفان، پذیرفته شد و ۲ بار نیز گل‌های که به دروازه اش وارد شدند و بعد از بازبینی وار، مردود اعلام شدند. طبق همین آمار در کل میانگین تصمیمات وار به نفع تیم ۴ مورد و علیه تیم نیز ۴ مورد بودند.

فیفا در مورد شرایط استفاده از VAR چه می‌گوید؟

برد داوری فدراسیون بین المللی فوتبال عنوان می‌کند استفاده از وی‌ای آر تحت شرایطی در زمین مسابقه توسط داور مورد استفاده واقع می‌شود. برهمین اساس چنانچه قاضی میدان در مورد «گل پذیرفته یا مردود شده»، «خطای پنالتی اعلام شده یا اعلام نشده»، «کارت قرمز مستقیم»، «اخراج بازیکن» و «خطای هندبودن یا نبودن»، تصمیم اشتباه واضح و مشخصی بگیرد یا یک حادثه جدی از دیدش دور بماند، کمک داور ویدیویی صحنه را بازبینی کرده و به داور بازی نتیجه را گزارش می‌دهد.

چگونگی عملکرد VAR بین تیم داوری

مطابق اعلام فیفا، نحوه چگونگی عملکرد وی‌ای آر نزد تیم داوری یک بازی، کاملا تعریف شده به شرح زیر است:

۱-حادثه رخ داده:در این حالت داور اصلی به همکارانش در بخش اتاق چک ویدیویی، موضوع را از طریق گوشی سریع اطلاع می‌دهد یا همکارانش به داور توصیه می‌کنند یک «تصمیم» یا «حادثه» باید بررسی شود.

۲-بررسی و مشاوره تیم VAR: اگر به هرشکلی، تصاویر ویدیویی توسط گروه همکاران اتاق وی‌ای آر بررسی شد، سپس از راه گوشی آنچه را که فیلم نشان می‌دهد، به داور گفته می‌شود.

۳-تصمیم یا اقدامی که گرفته شده: داور در  زمین است و در مورد تصمیم گرفته شده خود با همکارانش با فاصله از بازیکنان و در آرامش صحبت می‌کند. در این حال گفت و گویش می‌تواند در همان جا منجر به اعلام تصمیم نهایی اش شود. اما اگر لازم باشد یا کمک داوران از او بخواهند برای بررسی باز دقیق‌تر خود مداخله کند، مجاز است به کنار زمین آمده، همزمان با همکارانش درباره جزییات تصاویر حادثه صحبت و مشورت کند تا در نهایت به تصمیم نهایی مناسب برسد.

وظیفه بازیکنان به هنگام بازبینی VAR چیست؟

طبق آنچه فیفا مصوب کرده، داوران بخش اتاق وی‌ای آر ازابتدا تا پایان به صورت خودکار به بازبینی تمام جزییات بازی مشغول هستند پس نیازی به درخواست هیچیک از عوامل تیم‌ها از جمله بازیکنان و مربیان نیست. در همین زمینه فیفا محدوده‌ای را تعریف کرده که اگر عوامل تیم ها، مطابق قانون عمل نکنند، بدیهی است جریمه خواهند شد.

به عنوان مثال اگر بیش از حد هر یک از بازیکنان و سایر اعضای تیم‌ها به استفاده از وار یا نشان دادن سمبل آن با دست، پافشاری کنند، داور حتی می‌تواند به آن‌ها کارت زرد نشان دهد.  حتی در زمان بازبینی کلیه بازیکنان موظف هستند در داخل زمین و دیگر اعضای تیم‌ها در محوطه استقرارخود بمانند. در واقع فیفا می‌گوید هیچیک از عوامل بازی در زمان بازبینی تا اعلام تصمیم پایانی حق مداخله ندارند. اگر هریک از این عوامل به محدوده بازبینی داور (VAR) وارد شوند، به طور قطع باید با کارت زرد جریمه شوند.

فیفا می‌گوید حتی اگر هر یک از عوامل بازی در جریان مسابقه به اتاق VAR وارند شوند و داور از این موضوع مطلع شود، باید آن‌ها را با کارت قرمز جریمه کند.

 
چالش‌ها و نقد رسانه‌ها

رسانه‌ها در کنار علاقمندان نقد خود را از سیستم کمک داور ویدیویی دارند. در سال‌های که این فناوری مورد استفاده قرارگرفته شده، بدیهی است که از جهاتی مورد رضایت و پسند هواداران فوتبالدوستان و حتی اهالی رسانه قرارگرفته ودر برخی موارد هم مورد نقد واقع شده است. در انگلیس که لیگ برترش پیشرو استفاده از این تکنولوژی بود، نقد‌های مختلفی در سال‌های اخیر صورت گرفته است.

در همان دوره ابتدایی بهره گیری از این سیستم، روزنامه دیلی میل در تحلیلی نوشت که وار در برخی موارد مدت قابل توجهی از بازی طول را می‌گیرد که همین باعث مختل شدن بازی می‌شود که به جنبه‌های زیبایی محبوب‌ترین ورزش دنیا آسیب وارد می‌کند. پرتال اتلتیک نیز دو سال قبل در گزارشی مفصل در مورد وار، نوشت برخی تیم‌ها شکایت دارند چرا که تصمیمات مجدد را سختگیرانه می‌بینند. به خصوص روی گل‌ها که با کوچکترین مورد اختلافی، مردود می‌شوند.

همین رسانه در مورد «جشن بعد از گل» طرفداران نیز علامت سئوالی مقابل وار قرارداد و نوشت در نظر هواداران، هیچکس نمی‌تواند تا لحظه‌ای که اعلام نهایی برای اعلام گل می‌شود، به درستی جشن بگیرد. روزنامه گاردین هم اخیرا در مقاله‌ای عنوان کرد حالا که فوتبال از فناوری مدرنی برای مشخص شدن صحنه‌ها و تصمیمات برخوردارشده، قوانین فوتبال نیز باید دستخوش تغییر و تحول مطابق با این تکنولوژی شوند.

دربی ۱۰۲ و چالش تمام نشدنی استفاده صحیح از وی اِی آر

با توجه به اطلاعات ارائه شده در این گزارش که برگرفته از قوانین فیفا در زمینه استفاده از سیستم کمک داور ویدیویی است، می‌توان گفت که این فناوری با هدف و نیت «کمک به اتخاذ تصمیماتی دقیق تر» و «رسیدن فوتبال به عدالت بیشتر» شکل گرفته است. البته که مشخص است نکات بحث انگیزی به عنوان نقطه ضعف نیز دارد که به طور قطع از دید خلق کننده اش (فیفا) دور نخواهد ماند.

اما با توجه به توضیح کاملی که در مورد فناوری و عملکردش و محدوده وظایف ارکان فوتبال در بخش‌های این گزارش داده شد، تاکید می‌شود مطابقه چارچوبی که فیفا تعیین کرده، دقیقا برای شمای خواننده مشخص می‌شود، اعضای تیم‌های سرخابی پایتخت کشورمان، در چه بخش‌های از دربی ۱۰۲ قوانین را رعایت کرده و در چه زمینه‌های هم از حد و حدود خود خارج شدند!

حتی بحث تعداد دفعات بازبینی صحنه‌ها که پس از دربی به شکل جدل عجیبی درآمد، نیز منتفی است. زیرا وظیفه کمک داوران بخش ویدیویی بازی انجام گرفته که کمک داوران عراقی بودند، نیز از ثانیه اول تا پایان بازی، رصد جز به جز این جدال بوده که در برخی موارد حتی موعود بنیادی فر را به کنار زمین برای گرفتن تصمیمی عادلانه‌تر و دقیق‌تر وادارکرده است.

حتی در مورد «انتشار گفت وگوهای» داوران اتاق ویدیویی با داور اصلی (بنیادی فر) که بسیار درباره اش بحث صورت گرفت، باید عنوان کرد که فیفا آن را مجاز و قانونی نمی‌داند.  در همین ارتباط خبرنگار ورزشی آنا با «هارتویگ هاسلبروخ»، گزارشگر معروف فوتبال آلمان که به مدت بیش از ۴ دهه فعالیت  کرده و در مدت ۲ دهه، پوشش خبری سازمان‌های مرجع و متولی همچون فیفا و یوفا را در رسانه‌های مکتوب و تصویری برعهده داشته، مصاحبه کوتاهی کرد که وی اظهار کرد: «در مورد مکالمات داور وسط و اتاق VAR باید گفت که این دیالوگ‌ها مطابق قانون فیفا، منتشر نمی‌شوند و پوشیده می‌مانند. ضمن آنکه VAR در مورد خطا‌هایی واضحی که در تصمیم‌گیری‌های داور رخ داده، به اجرا درمی‌آید. هر چند که می‌بینیم داور، چون انسان است و مرتکب اشتباه هم می‌شود، بیشتر هم به این فناوری حین بازی رجوع می‌کند.»

وی افزود: «البته با وجود تاثیراتی مثبت، هنوز در بخش‌های یکسری خلا‌هایی دارد و با ابهاماتی هم مواجه است. به خصوص در ماجرای هند و اصابت توپ به دست. در مجموع احتمالا می‌توان گفت فوتبال به سمت عدالت حرکت کرده است.»

با توجه به اظهارات کارشناس خبره و اطلاعاتی که در این گزارش از بخش‌های داوری سایت فیفا درج شده، می‌توان گفت تیم‌های سرخابی پایتخت و به طور کلی همه ارکان فوتبال کشورمان، ابتدا نیازمند شناخت دقیق و کامل این فناوری هستند و تنها در صورت داشتن آگاهی و فرهنگ کامل از این فناوری، می‌توان انتظار داشت با حضور گسترده وار در ایران، از بار مشکلات داوری، کاسته شود و عدالت بیشتری در فوتبال باشگاهی دیده شود.