بازخوانی اقدام عملی حضرت زهرا (س) برای دفاع از ولایت

به گزارش خبرنگار فرهنگ و جامعه خبرگزاری علم و فناوری آنا، امروز سوم جمادی الثانی (یکشنبه ۲۶ آذرماه) سالروز شهادت حضرت فاطمه زهرا (س) است، یکی از آثار به جای مانده از حضرت زهرا (س)، خطبه فدکیه ایشان است که در جمع صحابه در مسجد پیامبر اکرم (ص) ایراد فرمودند. سند این روایت مورد تأیید دانشمندان امامیه و اهل سنت است و در طول تاریخ از سوی شیعیان و ارادتمندان خاندان پیامبر (ص) در حفظ و نگهداری و انتقال سینه به سینه آن، از هیچ کوششی دریغ نشده است.

به همین منظور شناخت بیش‌تر خطبه فدکیه با حجت‌الاسلام مصطفی حاجی ولیئی استاد حوزه علمیه مروی گفت‌وگو کردیم که در ادامه می‌خوانیم:

نفیس‌ترین میراث ماندگار حضرت فاطمه (س)

خطبه فدکیه چیست و چرا‌ ایراد شد؟

علامه سید شرف‌الدین درباره خطبه فدکیه می‌گوید: «گذشتگان، از دودمان امیرالمؤمنین (ع) و حضرت فاطمه (س) این گفتار مهم را برای نسل‌های بعد از خود روایت کرده‌اند و سینه به سینه به ما رسیده است؛ اکنون ما فرزندان حضرت فاطمه (س) این خطابه را از پدران خود روایت می‌کنیم، و آنان نیز از پدرانشان و بدین‌سان از همه نسل‌ها تا روزگار ائمه معصوم».

علامه مجلسی نیز چنین می‌گوید: «این خطبه از خطبه‌های معروف و مشهوری است که محدثان و مورخان شیعه و سنی آن را با سند‌های گوناگون روایت کرده‌اند».

خطبه فدکیه به خاطر دارا بودن معارف ناب، نکته‌های ژرف و آموزه‌های فراوانی که در خود جای داده است، از نفیس‌ترین میراث ماندگار حضرت فاطمه زهرا (س) محسوب شده و دلیلی واضح و روشن بر عظمت و کمال علمی آن بانوی مکرمه است. همین کلمات نورانی نشان از ارتباط علمی ایشان با عالم ملکوت و برخورداری ایشان از علم لدنی است.

آیت‌الله محمد سند چنین می‌نویسد: «خطبه آن حضرت براى همیشه در گوش زمان طنین‏انداز است و در هر دوره‏اى از تاریخ بشر، جهاتى از شخصیت الهى او را نمایان مى‏سازد و معارفى در این خطبه وجود دارد که به بزرگى علم و دانش ایشان اشارت دارد که فقط و فقط اولیاى مخصوص حضرت حق و صاحبان سر الهى مى‏توانند از آن‌ها اطلاع داشته باشند؛ همان کسانى‏که خداوند همه زشتى‏ها و پلیدى‏ها را از آنان دور نگهداشته و آنان را پاک و طاهر اراده فرموده است و از آنجا که فاطمه زهرا یکى از مصادیق آیه تطهیر است تعجبى ندارد که سخنان او شامل بعضى از معارف الهى باشد...»

این خطبه در حقیقت اقدام عملی حضرت زهرا (س) برای دفاع از مقام امامت و ولایت و رسوا ساختن غاصبان و ظالمان حاکم بود و هدف از ایراد آن به نوعی رسوا کردن خلیفه و اطرافیان او بود، که شعار خود را «حَسْبُنَا کِتَابُ الله» و پیروی از سنت رسول الله (ص) قرار داده بودند. حضرت صدیقه کبرا (س) در این حرکت شجاعانه، روحیه ظلم‌ستیزی و عدالت‌طلبی را به دیگران آموزش داد.

بنا بر نقل ابن ابی الحدید معتزلی، ۱۰ روز پس از شهادت نبی مکرم اسلام (ص) وقتی حضرت زهرا (س) از تصمیم ابوبکر مبنی بر غصب فدک مطلع شدند، ایشان همراه جمعی از کنیزان و زنان بنی هاشم در مسجد پیامبر بر ابوبکر که میان گروهی از مهاجران و انصار نشسته بود، وارد شدند و در مسجد این خطبه را بیان کردند.

بنا بر نقل مرحوم طبرسی، عبد الله بن حسن با سند خویش از پدرانش نقل می¬کند: «هنگامی که ابوبکر و عمر با هماهنگی تصمیم گرفتند تا حضرت زهرا (س) را از فدک محروم کنند و این خبر به ایشان رسید، روسری روی سر افکندند و چادر به تن کردند و همراه گروهی از زنان بنی هاشم راهی مسجد پیامبر شدند. از شدت ناراحتی، دامن و چادرش به پای مبارک می‌پیچید. به گونه‌ای راه می‌رفت که گویی رسول خدا راه می‌رود.

سپس وارد بر ابوبکر که در جمع شماری از مهاجران و انصار و دیگر مسلمانان قرار داشت، وارد شد. به احترام ایشان پرده‌ای میان زنان و مردان در مسجد کشیده شد و آن بزرگ بانو پشت پرده قرار گرفت. وقتی نشست، آهی سوزان از نهان جان خویش برکشید که همه به گریه افتادند و مجلس به لرزه در آمد؛ دخت گرامی پیامبر (س) لحظه‌ای درنگ کردند تا گریه و جوش و خروش مردم فرونشست. سپس با حمد و ثنای الهی و نثار سلام به روان پاک رسول گرامی اسلام (ص) آغاز سخن کرد. بار دیگر مردم به گریه افتادند. پس از آنکه آرام گرفتند، سخن خویش را ادامه داد.».

خطبه‌ای که پرده از جایگاه علمی حضرت زهرا (س) بر می‌دارد

در خطبه فدکیه چه مسائلی مطرح شد؟

فراز‌های این خطبه را می‌توان در محور‌ها و بخش‌های زیر برشمرد:

۱- شکر الهی، توحید و صفات پروردگار و هدف آفرینش؛

۲- مباحث مربوط به نبوت و مقام والای پیامبر (ص)؛

۳- جایگاه قرآن و پند و اندرز‌هایی در این باب؛

۴- بیان فلسفه و اسرار احکام و موازین شرعی؛

۵- معرفی خویش و خاندان گرانقدرش و اشاره به وضعیت مردم در دوران جاهلیت؛

۶- بیان نقش بی نظیر علی (ع) در گسترش و پیروز‌های اسلام؛

۷- حوادث و رویداد‌های بعد از رحلت پیامبر و تلاش منافقین برای محو اسلام؛

۸- غصب فدک و استدلال¬های علمی برای اثبات حقانیت خودشان؛

۹- اتمام حجت با خواص بی‌بصیرت و ضرباتی که از ناحیه آن‌ها به اسلام وارد می‌شود.

این خطبه علاوه بر آنکه پرده از جایگاه علمی حضرت زهرا (س) بر می‌دارد، نشان از قدرت بیان حقایق، نفوذ کلام و متانت سخن ایشان نیز هست.

النبوی جبر سراج از علمای اهل سنت در کتاب «ریحانة النبی السیده فاطمة الزهراء» در این رابطه می-نویسد: «به طور قطع حضرت زهرا (س) با ذکاوت شدید و زیرکی و علم گسترده‌ای که داشت، در زندگی‌اش ضرب المثل در کمال اخلاقی بود؛ او از پدرش هر آنچه که پدرش از خداوند متعال تلقی کرده بود، گرفته بود و هیچ جای شک نیست که فاطمه (س) از پدرش چیز‌هایی یاد گرفت که هیچ طفلی با سن و سال او در مکه یاد نگرفت و او همانند دیگر اهل بیت کرام دارای بهره‌ای وافر از فصاحت و بلاغت بود که در این خطبه‌ای که در برابر مردم ایراد فرمود، تجلی یافت و در آن بر ابوبکر درباره سرزمین فدک احتجاج کرد؛ سرزمینی را که بعد از وفات پیامبر اکرم از فاطمه پس گرفته بود.».

رسالت و وظیفه هدایتی عام حضرت زهرا (س)

چرا حضرت زهرا (س) بر ایراد خطبه فدکیه به مسجد رفتند؟

ممکن است گفته شود که این خطبه اثر لازم خود را نداشت و بر اساس این فرمایشات حضرت زهراء (س)، مردم برانگیخته نشده و دست به عکس العملی مناسب نزدند و حق را به صاحبان اصلی آن یعنی اهل بیت (ع) ندادند.

برای رفع چنین ایرادی، به دو نکته مهم و اساسی باید توجه کرد: اول آنکه یکی از غرض‌های اصلی حضرت زهراء (س) برای ایراد چنین خطبه‌ای، اتمام حجت بر همه مردم مدینه بوده است. بعد از بیان این کلمات نورانی توسط صدیقه کبری (س)، برای کسی عذر و توجیهی باقی نماند و هیچ کسی نمی‌توانست به بهانه ندانستن اصل ماجرا و یا نداستن جانب حق، خود را معذور بداند و از دفاع از اهل بیت (ع) کنار بکشد؛ بنابراین اتمام حجت صورت گرفته است و چه مردم واکنشی از خود نشان دهند و همراهی کنند و چه واکنشی نشان ندهند.

نکته دومی که باید بدان توجه کرد، این است: رسالت و وظیفه هدایتی عام حضرت زهرا (س) نسبت به بشریت، چنین ایجاب می‌کرد که ایشان برای نشان دادن مسیر حق به آیندگان، کلماتی را بیان کند که در پرتو این کلمات، بشریت حق و باطل را بشناسند و در انتخاب مسیر خود دچار انحراف و خطا نشود. به تعبیر دیگر، این خطبه و رسالت آن، فرا زمانی و فرا مکانی بوده است و تأثیر آن محدود به مدینه و زمان حضرت (س) نبوده تا با عدم واکنش مردم، تأثیر آن کاسته شود و حضرت زهرا (س) به دنبال ثبت سند تاریخی حقانیت اهل بیت (ع) و نشان دادن چهره نفاق بوده‌اند.