نگاهی علمی بر بلایای بزرگ آلودگی هوایی جهان

خبرگزاری علم و فناوری آنا- نوید فرخی؛ آلودگی هوا چالشی زیست محیطی است که همواره گریبانگیر جوامع بشری بوده است. این پدیده به عنوان محصول جانبی پیشرفت صنعتی، شهرنشینی و توسعه فناوری تلقی می‌شود. ریشه‌های چالش آلودگی هوایی را می‌توان در رویدادهای مختلفی جست‌وجو کرد. برخی از این رویدادها تأثیرات عمیقی بر شهرها و ساکنان مناطق آلوده داشت و گهگاه به تغییر سیاست‌گذاری‌های زیست‌محیطی منجر شد. به طور کلی، مسئله‌ی آلودگی هوا با شروع انقلاب صنعتی پیوند خورده است. در انقلاب صنعتی اول صنایع عمدتاً به زغال سنگ به عنوان منبع انرژی متکی بودند. سوزاندن زغال سنگ باعث آزاد شدن دی اکسید گوگرد و مقدار زیادی ذرات معلق می‌شد. این آلاینده‌ها می‌توانست باعث ایجاد دود و باران اسیدی شود و بر سلامت انسان و صدالبته محیط زیست تأثیر سوء بگذارد. با پیشرفت علم و فناوری، همزمان با تنوع مصنوعات بشر، انتشار آلاینده‌های ما نیز بیشتر شده‌اند. در ادامه مروری بر برخی از مهم‌ترین رخدادهای مرتبط با آلودگی هوا در تاریخ خواهیم داشت.

دود در سطح دونورا (1948)

در اواخر اکتبر 1948 دود غلیظی شهر کوچک دونورا، پنسیلوانیا را چندین روز فرا گرفت. دونورا در واقع یک شهرک صنعتی با کارخانه‌هایی از جمله کارخانه فولاد و روی بود که کارخانه‌های آن دود و گازهای مضر زیادی منتشر می‌کردند. حجم آلاینده‌های در تاریخ مزبور به حدی بود که باعث شد هوای گرم در سطح بالای شهر انباشته شود. در اثر این واقعه با افزایش ارتفاع، دما نیز بالا می‌رفت. در این حالت، درجه حرارت پائینِ نزدیک به سطح شهر، به پدیده وارونگی دما منجر شد. وارونگی دما در شرایطی به وقوع می‌پیوندد که باد نباشد و هوای آلوده در نزدیکی سطح زمین حبس شود.

به تبع این رخداد بسیاری از شهروندان دونورا دچار مشکل تنفسی شدید شدند و موارد زیادی سوزش چشم و گلودرد گزارش شد. حدود 20 نفر جان باختند و هزاران نفر به دلیل آلودگی بیمار شدند. این رخداد باعث شد که ایالات متحده در سال‌های بعد قوانین جدی‌تری برای مقابله با آلودگی وضع کند.

 آلودگی بزرگ هوای لندن (1952)

در دسامبر 1952 حدود پنج روز مه غلیظی سطح لندن را پوشاند. این مه شباهتی با مه معمول لندن نداشت و به دودی کشنده تبدیل شد. شدت دود آنقدر متراکم بود که مردم به سختی می‌توانستند چیزی را ببینند. ماجرا از این قرار بود که مردم به دلیل شدت سردی هوا، شروع به سوزاندن بی‌رویه زغال سنگ در منازل خود کردند. در کنار دودهای منازل، آلاینده‌های معمول کارخانه‌ها نیز وجود داشت که به طور مداوم زغال سنگ می‌سوزاندند و به نوبه خود دود بیشتری به هوا اضافه می‌کردند. از سوی دیگر جریان باد نیز در سطح شهر وجود نداشت که آلودگی را با خود ببرد. در نتیجه شهر پر از مواد مضر مانند دی اکسید گوگرد و ذرات آلاینده شد.

 طی این حادثه مردم به سختی نفس می‌کشیدند. امروزه می‌دانیم حدود 12000 نفر به دلیل مشکلات تنفسی و بهداشتی ناشی از آلودگی هوا در این واقعه جان خود را از دست دادند. این اتفاق باعث شد مردم متوجه شوند که آلودگی هوا چقدر خطرناک است و در نتیجه آن قوانین جدید هوای پاک در بریتانیا وضع شد.

 تراژدی نشت ماده سمی بوپال (1984)

در دسامبر 1984، در کارخانه آفت‌کش یونیون کاربید (Union Carbide) حادثه‌ نشت گاز مرگباری اتفاق افتاد. کارخانه آفت‌کش یونیون کاربید در شهر بوپال هند قرار دارد. مخزن کارخانه حاوی یک ماده شیمیایی خطرناک به نام متیل ایزوسیانات (MIC) بود که برای ساخت آفت‌کش‌ها مورد استفاده قرار می‌گرفت و ماده‌ای بسیار سمی است.

بعد از نشت این ماده، سیستم‌های ایمنی کارخانه نیز از کار افتادند و گاز به سرعت در سطح بوپال پخش شد. تنفس گاز باعث سوزش چشم، سرفه شدید و مشکل تنفسی بسیاری از مردم شد، به طوری که عده‌ای بلافاصله جان خود را از دست دادند. با این حال تلفات این حادثه تنها این مقدار نبود. جدای از این تأثیر فوری، هزاران نفر جلوتر به دلیل مشکلات سلامتی ناشی از استنشاق این ماده سمی جان خود را از دست دادند. همچنین تخمین زده می‌شود که بیش از 500 هزار نفر نیز با مشکلات طولانی مدت تنفسی دست و پنجه نرم کردند.

نشت گاز متیل ایزوسیانات در بوپال به عنوان یکی از بدترین بلایای صنعتی در تاریخ شناخته می‌شود. این رخداد منجر به تغییر استانداردهای ایمنی کارخانه‌های شیمیایی در سراسر جهان شد و به وضع قوانین سختگیرانه‌ای برای جلوگیری از بروز این دست حوادث انجامید.

 آتش سوزی نفتی کویت (1991)

در طول جنگ خلیج در سال 1991، نیروهای بعثی در حین عقب‌نشینی بیش از 600 چاه نفت را در کویت به آتش کشیدند. در اثر این حمله مقادیر زیادی نفت خام برای ماه‌ها سوخت که توده‌های عظیم دود را در هوا منتشر کرد. در برخی نقاط، دود آنقدر غلیظ بود که روز را شبیه شب می‌کرد

به طور کلی با سوزاندن نفت، آلاینده‌های مختلفی از جمله دی اکسید کربن، دی اکسید گوگرد و نیتروژن اکسید در هوا آزاد می‌شود. این آتش‌سوزی‌ها بر الگوهای آب‌وهوایی منطقه تأثیر گذاشت زیرا دود زیادی در هوا پخش شده بود. ذرات ریز ناشی از این رخداد مسافت‌های طولانی را در هوا طی کرد و موجب باران اسیدی در نقاط مختلف جهان شد. همچنین تداوم آتش سوزی، باعث شد که نقش گاز گلخانه‌ای در گرم شدن زمین به طرز بارزتری اثبات شود.