پیش‌بینی هفتگی تراکم آلاینده‌های بیولوژیکی پایتخت/ ارائه خدمت تخصصی ارزان اما مفید
محمدعلی عصاره‌زادگان در گفت‌وگو با خبرنگار گروه سلامت خبرگزاری علم و فناوری آنا اظهار کرد: سابقه صحبت درمورد آلاینده‌های بیولوژیک دردنیا به دو سه دهه اخیر برمی‌گردد و پیش از این اگر صحبت از آلودگی هوا می‌شد تنها گزینه‌ای که سراغ آن می‌رفتند، آلاینده‌های صنعتی ناشی از فعالیت کارخانه‌ها و دود اگزوز ماشین‌ها بود.
وی افزود: آلاینده‌های بیولوژیکی شامل گرده گیاهان آلرژی زا و اسپور یا هاگ قارچ‌ها و کپک‌ها می‌شوند که به میزان فراوان در هوای تنفسی شهر‌ها وجود دارند و بار‌ها در مناطق مختلف جهان از جمله ایران مشکل و چالش بهداشتی ایجاد کرده اند.
این استاد دانشگاه خاطرنشان کرد: دلیل اینکه این موضوع در یک دهه گذشته بیشتر مورد توجه قرار گرفته، آن است که با افزایش آلاینده‌های صنعتی و آلودگی‌های هوا در کلان شهر‌ها گیاهان و قارچ‌ها نیز از آلرژی زایی بیشتری برخودار شده اند.
وی با بیان اینکه درخت چنار به عنوان آلرژی‌زاترین درخت در مناطق معتدل و سردسیر به شمار می‌آید، ادامه داد: بر اساس نتایج پژوهشی که حدود ۲۰ سال پیش انجام شده، گرده درخت چنار در شمال شهر تهران و مناطق خوش آب و هوا از آلرژی زایی کمتری نسبت به درخت‌هایی که اطراف پارک شهر؛ منطقه‌ای که هوای آلوده تری دارد، برخوردار است.
بی‌توجهی به آلرژی‌زا بودن فضای سبز در شهر‌ها
عصاره‌زادگان یادآور شد: سازمان متولی طراحی فضای سبز کلان شهر‌ها به خصوص در شهر تهران همه موارد را برای انتخاب پوشش گیاهی شهر مانند مقاومت گیاه به کم آبی، تحمل شوری خاک و ... را بررسی می‌کند؛ اما متاسفانه کنترلی روی بخش شاخص‌های سلامت فضای سبز از نظر آلرژی‌زایی اتفاق نیفتاده و این موضوع مهجور مانده است.
وی گفت: باید بررسی شود که آیا گرده گیاهی که کاشته می‌شود، حساسیت‌زا است یا خیر؟ اگر گیاه دو پایه است، باید از پایه نر که گرده ایجاد می‌کند، استفاده نشود! مثلا بهتر است از پایه ماده درختانی همچون صنوبر یا بید استفاده شود.
خطر بیشتر آلاینده‌های بیولوژیکی در شهر‌های آلوده
عصاره‌زادگان با بیان اینکه این توجه باید در کلان شهر تهران و سایر شهر‌های صنعتی آلوده بیشتر باید باشد، افزود: زمانی در گذشته مشهد و اصفهان شهر‌های خوش آب و هوا بودند؛ اما اکنون تعداد تعطیلی این شهر‌ها به دلیل آلودگی هوا با تهران برابری می‌کند یا قبلا آلودگی هوا در شهر‌های استان کرمان و یا شهر تبریز مفهوم نداشت؛ اما اکنون شاهد آن هستیم که آن‌ها هم گرفتار این پدیده شده اند، پس به موضوع آلاینده‌های بیولوژیکی باید جدی‌تر توجه شود.
وی اظهار کرد: گیاه لیگوستروم یا همان برگ نو که به یاس هلندی هم شناخته می‌شود، یک گیاه آلرژی زاست به طوری که برخی از کشور‌ها کاشت این گیاه را ممنوع کرده اند؛ اما در شهر تهران و برخی شهر‌های صنعتی دیگر در کشور به طور فراوان کاشته شده و هنوز هم کاشته می‌شود، چون همیشه سبز و به خشکی مقاوم است؛ بنابراین باید در خصوص انتخاب و کاشت گیاهان در کلان شهر‌های صنعتی شاخص‌های مرتبط با سلامتی شهروندان نیز در نظر گرفته شود!
رئیس مرکز تحقیقات ایمونولوژی دانشگاه علوم پزشکی ایران با بیان اینکه اسپور قارچ‌ها و کپک‌های آلرژی‌زا مانند هاگ آسپرژیلوی و یا آلترناریا نیز در هوای تنفسی ما وجود دارند و حتی در برخی فصول سال نسبت به گرده گیاهان از تراکم بیشتری در هوای تنفسی برخوردار هستند، ادامه داد: اسپور قارچ‌ها و کپک‌های آلرژی زا نیز می‌توانند همانند گرده گیاهان سبب بروز مشکلات و ناراحتی‌های شدید تنفسی در افراد حساس شوند.
کپک در خانه‌ها عامل ایجاد حساسیت در کودکان
عصاره‌زادگان گفت: کپک‌های آلرژی را می‌توان در داخل مناطق مرطوب خانه‌ها در جا‌هایی مانند گوشه و کنار آشپزخانه و حمام و یا در زیر سینک ظرفشویی مشاهده کرد، هاگ یا اسپور این کپک‌ها و قارچ‌ها از عوامل مهم ایجاد آلرژی در کودکان و افرادی هستند که زمان بیشتری را در خانه سپری می‌کنند.
وی تشریح کرد: در حوزه آلاینده‌های بیولوژیک در شهر‌ها به خصوص کلان شهر‌های صنعتی مانند شهر اهواز و یا تهران در فصل پاییز یعنی زمانی که بارندگی‌ها شروع می‌شوند با پدیده‌ای به نام آسم و یا تنگی نفسی بعد از طوفان و رعد و برق (Thunderstorm Asthma) مواجه هستیم. در این پدیده که اغلب در زمان‌های اوج تراکم گرده گیاهان و اسپور قارچ‌ها اتفاق می‌افتد، رطوبت هوا و قطرات باران موجب می‌شود تا هر دانه گرده به ۲۰۰ قطعه ریزتر و البته خطرناک‌تر از همان گرده بزرگ تبدیل شود.
این متخصص ایمونولوژی و آلرگولوژی در ادامه گفت‌وگو با خبرنگار آنا افزود: چون گرده به واسطه اندازه بزرگی که دارد در مجاری فوقانی تنفس می‌ماند و به عمق ریه‌ها نفوذ نمی‌کند؛ اما وقتی به تکه‌های ریز تبدیل شد به عمق مجاری تنفسی و ریه‌های نفوذ کرده و شخصی که آلرژی به این گرده‌ها دارد، دچار حمله آسم شده و حتی ممکن است، این پدیده باعث مرگ او شود.
بزرگترین همه‌گیری «تنگی نفسی بعد از طوفان» سال ۱۳۹۲ در اهواز
وی یادآور شد: بزرگترین همه گیری «آسم و یا تنگی نفسی بعد از طوفان و رعد و برق» سال ۹۲ در اهواز اتفاق افتاد؛ نیمه شب ۱۱ آبان آن سال، ۱۳ هزار نفر با حمله تنفسی شدید در حال خفگی مراکز درمانی مراجعه کرده بودند. ابتدا همه فکر می‌کردند حمله تروریستی شده، بعد‌ها گفتند باران اسیدی بوده و یا اینکه متان ناشی از فاضلاب یا در اثر فعالیت فلر‌های نفتی عامل این اتفاق بوده است. این ماجرا به آبادان، ماهشهر و امیدیه هم کشیده شد.
عضو هیئت علمی دانشگاه علوم پزشکی ایران اظهار کرد: با توجه به اینکه من حدود ۱۰ سال در آن اقلیم کار کرده بودم یک ماه بعد و با توجه به اینکه می‌دانستم آبان ماه اوج تراکم گرده‌های علف هرز است، در نشستی که استاندار، فرماندار، رئیس شرکت نفت، رئیس اداره کل محیط زیست و منابع طبیعی، هواشناسی و مسئولان امنیتی استان حضور داشتند، اعلام کردم که عامل این اتفاق آلاینده‌های بیولوژیکی و آسم و یا تنگی نفسی بعد از طوفان و رعد و برق است که البته با تعجب آنان مواجه شدم و گفتند مگر گرده گیاه و اسپور قارچ می‌تواند، ۱۳ هزار نفر را به حملات شدید تنگی نفس مبتلا کند؟
شناسایی درخت کنوکارپوس به عنوان متهم تنگی نفس اهوازی‌ها
وی با بیان اینکه این نظریه دو سال بعد تایید شد و مشخص شد متهم ماجرای تنگی نفس شهروندان اهوازی همان پدیده تنگی نفس و آسم بعد از طوفان و رعد و برق است، افزود: در اهواز هم برای انتخاب پوشش گیاهی متاسفانه شاخص‌های سلامت در نظر گرفته نشده و حدود ۷۰ درصد پوشش گیاهی اهواز از نوعی درخت غیر بومی به نام کنوکارپوس است، مطالعات حاکی از آلرژی زا بودن دانه‌های گرده این درخت بودند.
عصاره‌زادگان ادامه داد: البته باران و رطوبت هوا در تنگی نفس بعد از باران پاییزی شهر اهواز که منجر به ابتلا بیش از ۵۰ هزار نفر در یک بازه زمانی یک ماهه شد، به عنوان آخرین قطعه یک پازل بود؛ چراکه پدیده آسم بعد از طوفان و رعد وبرق که در اهواز اتفاق افتاد؛ البته نباید فراموش کرد که این اتفاق در شهری با فعالیت تعداد زیادی کارخانه‌های نفتی و شیمیایی و چندین دهه آلودگی هوا رخ داد و واقعیت این است که ریه شهروندان اهوازی همانند تهرانی‌ها از اوضاع خوبی برخوردار نیست و بسیار حساس هستند.
تاثیر آلاینده‌های صنعتی و گرم شدن هوا بر گرده افشانی گیاهان
وی افزود: البته آلاینده‌های صنعتی و گرم شدن هوا بر تقویم گرده افشانی گیاهان تاثیر می‌گذارد. به طور مثال اکنون که در ماه آذر یعنی ماه سوم از فصل پاییز قرار داریم هنوز در شهر تهران هوا به حدی سرد نشده که خزان را به طور کامل در درختان و گیاهان مشاهده کنیم؛ بنابراین می‌بینید که خیلی از درخت‌ها هنوز برگ دارند در حالی‌که در سال‌های گذشته در این زمان برگ همه درخت‌ها ریخته بود. در واقع آب و هوا بر عادات گرده افشانی گیاهان تاثیر می‌گذارد و یا اگر بارندگی و رطوبت زیاد باشد، اسپور قارچ و کپک‌های آلرژی زا در هوا بیشتر می‌شود.
عصاره‌زادگان گفت: بیش از یک دهه است که با دانشجویان دکتری تخصصی و فوق دکترا و همکارانی نظیر سرکار خانم دکتر مریم شریف در کشور و در شهر تهران مشغول فعالیت هستیم و میزان آلاینده‌های بیولوژیکی هوای تنفسی را با دستگاه‌های استاندارد و بخشی هم به صورت دستی پایش می‌کنیم و اکنون می‌توانیم نتایج آن را در قالب پیش بینی‌های هفتگی تراکم گرده گیاهان و اسپور قارچ‌های آلرژی زا اعلام کنیم.
رئیس مرکز تحقیقات ایمونولوژی دانشگاه علوم پزشکی ایران خاطرنشان کرد: این کار برای نحستین بار در کشور انجام شده و از ابتدای آبان ۱۴۰۲ پیش بینی هفتگی تراکم گرده و اسپور‌های آلرژی زا در هوای تنفسی شهر تهران در حال انجام است و به طور هفتگی می‌توان به این پیش بینی از طریق سایت مرکز تحقیقات ایمونولوژی دانشگاه علوم پزشکی ایران دسترسی داشت.
این متخصص ایمونولوژی و آلرگولوژی اظهار کرد: برای شهر تهران و سایر شهر‌های کشور با نصب دستگاه استاندارد و نمونه برداری ۲۴ ساعته از هوای تنفسی، می‌توان تشخیص داد که در حال حاضر میزان کدام گرده گیاه و یا اسپو قارچ بالا است و با تدوام این کار بعد از چند سال می‌توان به یک تقویم گرده افشانی برای آن شهر دست یافت و می‌توانیم پیش بینی کنیم که مثلا کدام گرده علف هرز یا درخت در چه زمانی در بالاترین میزان خود قرار دارد و می‌تواند عارضه ایجاد کند.
کمک به متخصصان آسم و آلرژی با پیش‌بینی میزان آلاینده‌های بیولوژیکی
وی با بیان اینکه این تقویم مورد تقاضای متخصصین آسم و آلرژی برای اهداف تشخیصی و درمانی نیز هست، افزود: آگاهی از تراکم گرده گیاهان و اسپور قارچ‌ها به متخصصین آسم و آلرژی برای درمان بیماران آلرژیک نیز کمک شایانی می‌کند.
ایمونوتراپی اختصاصی آلرژی یا همانطور که بیماران آن را واکسن آلرژی می‌نامند، به طور معمول در کلینیک‌های آلرژی به عنوان یکی از روش‌های درمان آلرژی مورد استفاده قرار می‌گیرد، در این روش درمانی طی فرآیندی چند ساله میزان افزایش یابنده‌ای از آلرژن به بدن بیمار وارد می‌شود. آگاهی از میزان تراکم گرده گیاهان آلرژی و تقویم گرده افشانی به پزشک معالج می‌تواند برای اجرای یک پروتکل درمانی بی خطر کمک شایانی کند.
وی گفت: این کار الگویی بسیار خوب از نمونه‌های بین المللی است؛ وبگاه پولن دات کام که عمری حدود 30 ساله دارد، تمام مناطق ایالت‌های آمریکا را پوشش می‌دهد، یک قسمتی به نام پیش بینی گرده‌های حساسیت زا دارد که مثلا می‌گوید امروز یا فردا کدام گرده حساسیت زا از کدام گیاه بیشتر است تا افرادی که به آن حساسیت دارند مراقبت‌ها لازم را داشته باشند.
عصاره‌زادگان ادامه داد: یکی از خدمات تخصصی دیگر، مشاوره در طراحی سلامت محور فضای سبز است. ما می‌توانیم به سازمان بوستان‌ها و فضای سبز شهر تهران در بررسی حساسیت زا بودن گیاهان، مشورت دهیم و جایگزین‌های مناسب برای آن‌ها معرفی کنیم. گاهی در شهر‌ها برای تفکیک دو فضا از درخت استفاده می‌کنند، این‌ها باید حساب شده باشد. یا اینکه وقتی می‌بینید چنار این همه آلرژی زاست، دلیل ندارد روز درختکاری باز هم به مردم در نهالستان‌ها نهال‌های رایگان چنار و یا سایر گیاهان آلرژی زا داده شود.
رئیس مرکز تحقیقات ایمونولوژی دانشگاه علوم پزشکی ایران ادامه داد: سال ۱۴۰۱ طرح پیشنهادی «شناسایی و تعیین پراکنش آلاینده‌های بیولوژیک هوا در مناطق ۲۲ گانه شهر تهران» را به معاونت خدمات شهری و محیط زیست شهرداری تهران ارائه دادیم و اخیرا طرح به شرکت کنترل کیفیت هوا شهرداری تهران ارجاع داده شده است.
وی با اشاره به کم هزینه بودن انجام این طرح نسبت به سایر هزینه‌های شهرداری تهران، گفت: این کار نه فضای خاص و نه دستگاه‌های پیچیده و زیادی نیازی دارد و عمده کار نرم افزاری بر مبنای تخصص و مهارت افراد است، بنابراین شهرداری می‌تواند با هزینه دو یا سه میلیاردی یک خدمت تخصصی دریافت کند.
انتهای پیام/