طراحی مدل مفهومی دانشگاه نوآور در ارتباط با جامعه

به گزارش خبرنگار گروه پژوهش خبرگزاری علم و فناوری آنا، توجه بیشتر به عوامل مؤثر بر خلق نوآوری در زیست‌بوم نوآوری در قالب تعاملات سه، چهار و یا پنج گانه، منجر به تغییر سیر تکاملی دانشگاه‌ها و تغییر رویکرد حاکم بر آن‌ها شده است؛ به طوری که رویکرد حاکم بر دانشگاه‌های نسل سوم (دانشگاه کارآفرین) رویکرد اقتصادگرایی تصور می‌شود تا از طریق آموزش مهارت‌ها، معارف و هنر‌های مفید به مشتریان، بیشترین سوددهی را برای سهامداران دانشگاه ایجاد کند.

*دانشگاه و مسئولیت اجتماعی

در چنین رویکردی نیاز جامعه، بیشتر مبتنی بر نیاز صنایع و شرکت‌ها در نظر گرفته شده است و تأکید فراوان بر تجاری‌سازی و کسب درآمد، مانع از توجه دانشگاه‌ها به مسئولیت اجتماعی آنان در قبال عموم مردم و حتی فعالیت‌های داوطلبانه و بدون سودآوری مالی صرف می‌شود. در چنین بزنگاهی است که به تدریج در گوشه و کنار نظام آموزش عالی جهانی و به ویژه در کشور‌های در حال توسعه زمزمه دانشگاه اجتماعی شنیده می‌شود.

*مدل مفهومی دانشگاه نوآور با تأکید بر ارتباط با جامعه

از این رو به تازگی مبتنی بر همین موضوع مطالعه‌ای پژوهشی در کشور انجام شده است. ﻫﺪف از این ﭘﮋوﻫﺶ، طراحی «مدل مفهومی دانشگاه نوآور با تاکید بر ارتباط با جامعه» به منظور سیاستگذاری جهت توسعه‌ دانشگاه‌های نوآور اجتماعی با تعاملاتی چهارجانبه (دانشگاه، جامعه‌ی مدنی، دولت و صنعت)معرفی شده است، روش تحقیق از نظر هدف، کاربردی و از نظر روش گرداوری داده‌ها، آمیخته‌ متوالی است.

پژوهش در دو فاز اجرا شده است که در فاز اول طرح (پژوهش کیفی)، با تاکید بر تفاوت دانشگاه نوآور با دانشگاه کارآفرین، به ارائه مدل مفهومی دانشگاه نوآور در ارتباط با جامعه (مبتنی بر مدل مارپیچ چهارگانه‌ی کارایانیس و کمپبل) به روشی کیفی (روش کیفی فراترکیب و تحلیل اسنادی)، از ﻃﺮﯾﻖ فرایند کدگذاری (کدگذاری باز، محوری و اختیاری) و نیز تلفیق نتایج حاصل از دو ﺑﺨﺶ ویژگی‌های داﻧﺸﮕﺎه ﻧﻮآور و تعامل دانشگاه با جامعه (مبتنی بر مدل مارپیچ چهارگانه) پرداخته ﺷﺪه است.

بر این اساس، مدل نهایی با رویکردی سیستمی، با ۴ مقوله‌ خوشه‌ای شامل نهاده ها؛ فرایند تعاملات، ستانده‌ها و تاثیرات؛ ۱۱ مقوله اصلی شامل ماموریت‌های دانشگاه؛ منابع و اطلاعات؛ کارکرد‌های دانشگاه، حکمرانی خوب و سیاست‌های حمایتی؛ دانش آموختگان، دانش عملیاتی، دانشگاه خودمختار؛ سطح فردی، محلی و منطقه ای، ملی و جهانی و ۳۲ مولفه حاصل شد.

در فاز دوم از طرح (تحقیق توصیفی-پیمایشی)، پرسشنامه‌ی محقق ساخته مبتنی بر مدل نظری پژوهش با هدف اعتباریابی مدل مفهومی بدست آمده، به روش کمی با استفاده از روش نمونه گیری خوشه‌ای چند مرحله‌ای با ۸۸ گویه طراحی شد و میان مجموعاً ۳۵۰ نفر از فعالان حاضر در شرکت‌های مستقر در دو پارک علم و فناوری دانشگاه تهران و نیز کرمانشاه به عنوان سازمان‌های دانشگاهی ترویج دهنده‌ی نوآوری اجتماعی (اتزکویتز،۲۰۰۳) توزیع گردید؛ که به دلیل شرایط شیوع ویروس کرونا و حضور حداقلی افراد، نهایتاً ۱۵۰ پرسشنامه جمع‌آوری شد.

در اعتباریابی مدل مفهومی تحقیق علاوه بر تائید روایی محتوا، روایی سازه شامل بررسی اعتبار همگرا و واگرا (تشخیصی)، تحلیل عاملی تائیدی و ساختار معادلات ساختاری مدل به روش PLS (در نرم افزار Smart PLS) بررسی و مورد تائید قرار گرفته است؛ همچنین برازش مدل هر چهار خوشه‌ی مقوله‌ای و مدل کلی با محاسبه‌ی معیار GOF (۷۵۵/۰) تائید شده است.

پایایی ابزار اندازه گیری به روش الفای کرونباخ برای کل آزمون (۹۲۸/۰) و تک تک گویه‌ها (بالاتر از ۷/۰) تائید شد. همچنین به منظور بررسی وضعیت موجود نمونه‌های انتخابی در تطابق با ویژگی‌های دانشگاه نوآور در ارتباط با جامعه و نیز مقایسه میان آن‌ها، از آمار توصیفی (فراوانی، درصد فراوانی، میانگین و وضعیت مطلوب طیف نانلی) و آمار استنباطی شامل آزمون t تک نمونه‌ای (استودنت)، آزمون شاپیرو ویلک جهت بررسی نرمال بودن توزیع داده ها، آزمون تحلیل واریانس چند متغیری (MANOVA) در نرم افزار SPSS ۲۶ استفاده شده است.

بر اساس داده‌های پژوهش، وضعیت موجود هر چهار مقوله‌ خوشه‌ای در هر دو پارک علم و فناوری دانشگاه تهران و جهاد دانشگاهی کرمانشاه ( نمونه‌های مورد مطالعه پژوهش) در سطح نسبتاً مطلوب از طیف نانلی و در سطح بیشتر از حد متوسط (میانگین نظری ۳) قرار دارد و اختلاف میان دو نمونه‌ انتخابی معنادار است.

پیشنهادات پژوهشگر

پیشنهادات پژوهشگر جهت توسعه مدل دانشگاه نوآور اجتماعی عبارت است:

• با توجه به یافته‌های تحقیق و بالا بودن سطح مطلوبیت نهاده‌ها به نسبت سایر مقوله‌ها و نیز ماموریت‌های دانشگاهی به نسبت سایر مولفه‌ها، به نظر می‌رسد که ماموریت‌ها و اهداف دانشگاهی در جهت ایجاد نوآوری‌هایی مبتنی بر نیاز جامعه و پذیرش مسئولیت‌های اجتماعی دانشگاه‌ها، به خوبی مشخص و تدوین شده است و شکاف موجود و مسئله اصلی بیشتر به چگونگی اجرا و به عبارتی فرایند تبدیل و تعامالت دانشگاهی و اجرایی نشدن سیاست‌های تدوین شده در عمل باز می‌گردد؛ بنابراین الزم است جهت اجرا و پیگیری بیانیه ماموریت‌ها و چشم‌انداز‌های سازمانی، مسئولین امر به ایجاد ساختار‌های حمایتی الزم در سطح عملیاتی (مولفه‌های کارکرد‌های دانشگاهی، حکمرانی خوب و سیاست‌های کالان حمایتی) و مهمتر از آن ساختارهای نظارتی و ارزشیابی چگونگی اجرای سیاست‌ها و مقایسه مداوم وضعیت موجود و مطلوب اقدام نمایند.
• با توجه به پایین بودن سطح مطلوبیت مولفه تنوع منابع مالی از مقوله اصلی منابع؛ پیشنهاد می‌شود اخذ کمک‌های خیرخواهانه، دریافت منابع مالی صنعتی از طریق همکاری‌های مشترک میان دانشگاه و واحد‌های پژوهشی وابسته از جمله پارک‌های علم و فناوری با صنایع و موسسات اجتماعی و کسب درآمد حاصل از فروش تولیدات نوآورانه و ایجاد زیر ساخت‌های الزم، بیشتر از بودجه تخصیصی دولت مورد توجه مدیران قرار بگیرد. همچنین پیشنهاد می‌شود شیوه‌های جدید تأمین بودجه در دانشگاه‌ها و مراکز وابسته برتر در دنیا مورد بررسی و الگوبرداری قرار بگیرد.
• با توجه به حضور حداکثری دانش‌آموختگان در رشته‌های ریاضی و فنی- مهندسی در جامعه مورد بررسی، به منظور استفاده از مزیت‌های رویکرد میان رشته‌های و فرارشته‌های در توسعه دانشگاه نوآور اجتماعی پیشنهاد می‌شود از راهبرد‌هایی استفاده شود مانند: برنامه‌های آموزشی و درسی عملی‌تر در سایر رشته‌ها، سیاست‌های حمایتی جهت تشویق و جذب دانش‌آموختگان رشته‌های علوم انسانی به فعالیت در مراکز پژوهشی وابسته به دانشگاه، تدوین برنامه آموزشی و درسی با رویکردی میان رشته‌ای و فرارشته‌ای در علوم ریاضی؛ توجه بیشتر به علوم انسانی مطابق بیانات مقام معظم رهبری.
• در بخش ظرفیت‌های دانشگاهی در بخش نهادها، پیشنهاد می‌شود مراکز و دفاتر شناسایی مشکالت جامعه در سه سطح محلی، منطق‌های و ملی در تمامی دانشکده‌ها و رشته‌های دانشگاهی ایجاد و تقویت شود. 
• با توجه به یافته‌های پژوهش و پایین بودن میانگین مولفه سیاست‌های کالان حمایتی از سوی دولت نسبت به سایر مولفه‌ها و مقدار t در گویه‌های مربوطه، پیشنهاد می‌شود سیاست‌هایی جهت زمینه سازی تعاملات شبکه‌ای میان بازیگران چهارگانه دانشگاه نوآور اجتماعی(دانشگاه، جامعه، دولت و صنعت) اتخاذ گردد و صاحبان صنایع، مدیران و مسئولین در نهاد‌های اجتماعی و عمومی با رصد نیاز‌های موجود، در تعاملی پویا و دائمی انتظارات، خواسته‌ها و نیاز‌های خود را با دانشگاهیان مطرح کنند و متعاقباً دانشگاهیان هم انتظارات خود از صنایع و جامعه را بیان کنند. چنین رویه‌ای نیازمند سیاست‌های رسمی و مدیریتی در سطح کالن کشور(دولت) و نیز متقابالً در وزارت عتف است؛
• مبتنی بر نتایج پژوهش و کمترین میزان مقدار t در گویه‌های مربوط به مولفه حکمرانی خوب، پیشنهاد می‌شود جهت توسعه دانشگاه نوآور اجتماعی، تمرکز زدایی و استقلال دانشگاه‌ها از طریق وابستگی کمتر به دولت و بودجه دولتی و برخورداری از استقلال رویه‌ای- حقوقی و روی آوردن به ساختار‌های سازمانی منعطف‌تر و چند وظیفه‌ای، بیشتر مورد توجه سیاستگذاران و برنامه‌ریزان قرار بگیرد.

پژوهش «مدل مفهومی دانشگاه نوآور با تاکید بر ارتباط با جامعه» با حمایت مرکز تحقیقات سیاست علمی کشور انجام شده است.