بررسی چالش‌های ارزیابی دانش‌بنیان‌ها/ مروری بر مشقت ثبت شرکت‌های فناورانه
خبرگزاری علم و فناوری آنا- گروه علم و فناوری؛ میترا سعیدی‌کیا: یکی از پایه‌های اصلی اکوسیستم فناوری و نوآوری، شرکت‌های دانشبنیان هستند. درواقع این شرکت‌ها با ایده‌های نو و دانش‌محور توانسته‌اند طوری ظهور و بروز کنند که به‌عنوان دو کلمۀ جدانشدنی در سیستم علمی کشورمان به‌کاربرده می‌شوند. این نقش‌آفرینی به‌قدری در زیست‌بوم فناوری و نوآوری پررنگ است که از بالاترین مقام کشور تا مردمی‌ترین سازمان‌ها، لحظه‌ای کلمه دانشبنیان و شرکت‌های بر پایه دانش را نه‌‌تنها فراموش نمی‌کنند؛ بلکه ورد زبان‌ها و ملکۀ ذهن‌ها شده است.
دلیل این چیرگی فعالیت دانش‌بنیانی تأکیدات رهبری است که همواره در سخنرانی‌های متعدد به دانش‌بنیان‌ها اشاره دارند و می‌گویند: «برای شرکت‌های دانشبنیان سازوکاری به وجود آمد که موجب شد افرادی که بااستعداد بودند، نخبه بودند، توانایی داشتند، انگیزه داشتند، بیایند و هزاران شرکت دانشبنیان را به وجود بیاورند، رشد تولید را بالا بردند، کمک کردند؛ این شرکت‌ها خیلی تأثیر داشت و البتّه باید افزایش هم پیدا کند.»
آن‌طور که پیداست راهی برای پیشرفت جز پناه آوردن به دانش‌بنیان‌ها نخواهیم داشت؛ بنابراین لازم است این علم و تکنولوژی به اقتصاد کشور رسوخ کند. همان‌طور که سخنان رهبری مستقیماً مبنی بر «نقشهٔ راهِ دانشبنیان کردنِ اقتصاد ملّی و برنامهٔ عملیاتی کردن آن را مسئولان در دولت باید تهیّه کنند، به مردم هم اطّلاع بدهند و زمینهٔ مشارکت آن‌ها را فراهم کنند؛ همین‌طور که عرض کردم مشخص بشود چه بخش‌هایی در اولویّت دانشبنیان شدن هستند و شیوه‌های دانشبنیان شدن آن‌ها چیست؛ این‌ها را تشخّص کنند، به اطّلاع مردم برسانند. باید ساختارسازی بشود»، مُهر تأیید و تکلیفی شد که اقتصاد با شرکت‌های دانشبنیان گره بخورند تا تحولات در کشور رخ دهد.
اقتصادی که بر پایه دانش بچرخد به شرکت‌هایی ارتباط دارد که با چالش‌های فراوان گام در راه دانش‌بنیانی گذاشته‌اند تا فرمایش رهبری محقق شود. این چالش‌ها از همان فرآیند دانش‌بنیانی شروع می‌شود، زیرا هر ساختار جدیدی می‌تواند خلأ‌هایی داشته باشد که به‌مرور رفع می‌شود. چالش‌های شرکت‌های دانشبنیان برای خبرگزاری علم و فناوری آنا از دیدگاه رسانه‌ای که در توسعه فناوری، جایگاه بالایی دارد نیز مورد بررسی قرار گرفت. ازآنجایی‌که ممکن است چالش‌های شرکتی که هنوز دانشبنیان نشده با شرکتی که دانشبنیان شده و سال‌ها از تولید آن می‌گذرد، مشترک باشد؛ این نشست را با حضور ۳ تن از متخصصان حاضر در اکوسیستم فناوری و نوآوری کشور برگزار کردیم.
در ابتدای گفت‌وگو با ۳ مهمان در خبرگزاری علم و فناوری آنا آشنا می‌شویم.
یاسر شادان؛ وی از ابتدای سال ۱۳۹۵ به‌عنوان کارگزار در معاونت علمی، فناوری و اقتصاد دانشبنیان ریاست جمهوری فعالیت خود را آغاز کرده و تاکنون به‌عنوان مشاور مرکز شرکت‌های دانشبنیان در معاونت توسعه شرکت‌های دانشبنیان این معاونت خدمات‌رسانی کرده است. سید سلمان اخوت؛ وی مدیرمسئول تحقیق و توسعه یک شرکت دانشبنیان تولیدکننده پیشرفته‌ترین دستگاه‌های پزشکی است. فرهاد احدوند؛ وی هم مخترع و فعال عرصه علم و فناوری است که نزدیک به ۷ سال است که هنوز نتوانسته تأییدیه دانشبنیان تولیدی شرکت خود را دریافت کند.
*در ابتدای گفت‌وگو از آقای شادان به‌عنوان نماینده معاونت علمی می‌خواهیم که در خصوص روند ارزیابی شرکت‌های دانشبنیان صحبت کنند.
شادان: ما به‌عنوان کارگزار معاونت علمی، فناوری و اقتصاد دانشبنیان ریاست جمهوری درزمینهٔ ارزیابی شرکت‌های دانشبنیان و رسیدگی به اعتراض، ارزیابی اعتبار مالیاتی و ... فعالیت می‌کنیم. علاوه بر این‌ها به معاونت توسعه شرکت‌های دانشبنیان این معاونت نیز مشاوره می‌دهیم.
درباره فرآیند ارزیابی می‌توان گفت شرکت‌هایی که درخواست و تقاضای ارزیابی دانش‌بنیانی را دارند را مورد ارزیابی قرار می‌دهیم، ابتدا باید برای ارزیابی یک شرکت دانشبنیان، شخصیت حقوقی را بررسی کنیم، زیرا اشخاص حقیقی که در دانشگاه‌ها فعال هستند و یا شخص پزشک در مطب و وکیل در دفتر خود نمی‌توانند برای دانشبنیان شدن محصولی اقدام کنند.
تأکید می‌کنم باید حتماً شخصیت حقوقی ثبت شده باشد و بعد از ثبت شرکت، می‌توانند درخواست خود را در سامانه reg.daneshbonyan.ir ثبت کنند. چون سامانه یکپارچه است و به اداره ثبت شرکت‌ها متصل شده، بایستی شماره ثبت را وارد کنند تا بتوانند درخواست خود را مطرح کنند؛ بنابراین مرحله اول این است که باید شخصیت حقوقی باشند تا بتوانند ثبت‌نام انجام دهند. بعد از ثبت‌نام، دبیرخانه مرکزی دانش‌بنیان‌ها، شرکت‌ها را بر اساس فرم اولیه، در حوزه‌های تجهیزات پزشکی، حوزه برق، الکترونیک و مخابرات، تجهیزات آزمایشگاهی و ... تقسیم‌بندی می‌شوند.
بر اساس دسته‌بندی اولیه، تقسیم‌بندی صورت می‌گیرد. علاوه بر این‌ها بحث مشاوره با شرکت نیز حدود یک سال است که راه‌اندازی شده و مضاف بر تقسیم‌بندی تحت مشاوره هم قرار می‌گیرند. یعنی در حال حاضر شرکت‌ها وارد فرآیند مشاوره می‌شوند. زمانی که کارگزار مشاوره را انجام داد، شرکت تأیید می‌شود، اما باید با تکمیل پرسشنامه تخصصی و بارگذاری در سامانه به فرآیند ارزیابی ورود کند.
اگر پرسشنامه ناقص باشد، مجدد به شرکت برمی‌گردد تا بتواند مجدد کامل کند و وارد فرآیند ارزیابی شود. چون همچنان شرکت وارد فرآیند ارزیابی نشده و در مرحله تکمیل مدارک و دریافت مشاوره است. بعد از اینکه شرکت تأیید شد، کارگزار تأیید می‌کند که شرکت می‌تواند وارد فرآیند ارزیابی شود و مستقیماً وارد فرآیند ارزیابی و غربال غیرحضوری می‌شود.
*زمان ارزیابی چقدر تخمین زده‌شده است؟
شادان: این مورد بستگی به همکاری شرکت دارد. اگر شرکت ثبت‌نام را به‌طور کامل انجام داده باشد از زمان دریافت پرسشنامه تا تکمیل پرسشنامه ۱۰ روز به طول می‌انجامد. اما درصورتی‌که شرکت بعد از دو هفته همکاری لازم را نداشته باشد، مجدداً به فرآیند اولیه و درخواست مشاوره و تکمیل پرسشنامه بازمی‌گردد. معمولاً تکمیل سایت تا دریافت مشاوره دو هفته الی ۲۰ روز به طول می‌انجامد و شرکت می‌تواند وارد فرآیند غربال و ارزیابی شود. زمانی که شرکت وارد فرآیند ارزیابی و غربال شد، کارگزار تخصصی حوزه با شرکت وارد تعامل خواهد شد تا پرسشنامه را ارزیابی کند و سؤالات لازم را به‌صورت غیرحضوری انجام دهد. کارگزار بعد از دریافت مشاوره حدوداً ۱۰ الی ۲۰ روز فرصت دارد، نتیجه را به دبیرخانه اعلام کند.
نتیجه می‌تواند ۳ حالت داشته باشد: شرکت یا تأیید می‌شود یا رد یا وارد فرآیند ارزیابی حضوری می‌شود. یعنی اگر تصمیم‌گیری انجام نشود و یا پرونده شرکت از نظر ارزیابی سنگین باشد، وارد فرآیند ارزیابی حضوری می‌شود. تاکید می‌کنم ارزیابی توسط کارگزار معمولاً دو هفته الی ۲۰ روز طول می‌کشد.
*آیا فرآیند ارزیابی هزینه‌ای برای شرکت‌ها دارد؟
شادان: هزینه‌ای از شرکت‌ها بابت ارزیابی دریافت نمی‌شود.
*به سراغ مهمان دیگری می‌رویم که با توجه به توضیحات نماینده معاونت علمی، فرآیند دانش‌بنیانی را طی کرده است؛ آقای اخوت؛ شما در مهم‌ترین بخش شرکتی دانشبنیان فعالیت می‌کنید که سال‌هاست با مجوز دانش‌بنیانی مشغول تولید محصول است؛ در خصوص محصول و روند ارزیابی شرکت توضیح بفرمایید.
اخوت: این شرکت در حوزه تولید تجهیزات پزشکی و دستگاه همودیالیز فعالیت می‌کند. این محصول یکی از پیشرفته‌ترین دستگاه‌های پزشکی است از جهت اینکه طراحی و ساخت حاصل یک تیم قوی بوده است. دستگاه همودیالیز یک دستگاه چندوجهی است که شرکت آریا طب فیروز در ۱۳۹۴ اولین پروانه ساخت را از اداره کل تجهیزات پزشکی گرفت. همان زمان با ارزیابی‌های معاونت علمی، فناوری و اقتصاد دانشبنیان ریاست جمهوری جزء شرکت‌های دانشبنیان شد.
در حال حاضر این شرکت هم به لحاظ آمار فروش و هم محصول دانشبنیان فناور جزء شرکت‌های دانشبنیان نوع یک است. در سال ۹۵ تا ۹۷ ارزیابی بالینی روی آن انجام شد و از سال ۹۸ به‌صورت گسترده در بازار توسعه پیدا کرد. امروز از حدود ۷-۸ هزار دستگاه دیالیز در کل کشور، بیش از هزار و ۵۰۰ دستگاه مربوط به این شرکت است. از دورافتاده‌ترین نقاط کشور، نقاط مرزی تا نقاطی مثل روستا‌های سیستان و بلوچستان، اروندکنار در خوزستان و پارس‌آباد ارس، شیروان و شهر‌های مرکزی مثل شیراز، اصفهان و تهران و قم در حال کار است؛ بنابراین ما یک مسیر رشد را از یک سوله تنگ و تاریک با یک تیم پنج‌نفره که امروز ۲۵۰ نفر شده و فروش بالا دارد، شروع کردیم.
ارزیابی‌های دوره‌ای توسط معاونت علمی، با آمار‌هایی که از سوی شرکت به‌صورت غیرحضوری ارسال می‌شد، انجام می‌شود. این ارزیابی به‌صورت تناوبی هر سه سال یک بار توسط کارگزاری صورت می‌گیرد.
با توجه به اینکه سطح فناوری محصول بالا بود و در شرکت از ابتدا روی بحث تأییدیه‌ها تمرکز داشتیم بلافاصله وارد بازار شدیم و روند رشد معقولی داشتیم؛ بنابراین در مسئله ارزیابی‌ها در معاونت علمی دچار مشکل نشدیم.
*نظرتان نسبت به ارزیابی معاونت علمی، فناوری و اقتصاد دانشبنیان رئیس‌جمهور چیست؟ آیا نهاد‌های مرتبطی که دستگاه همودیالیز شرکت را باید بررسی می‌کردند نیز همان‌گونه خوب ارزیابی می‌کنند؟
اخوت: نظام ارزیابی توسط کارگزاران، نظام نسبتاً پیشرفته بین‌المللی است و باید از این نظر به معاونت علمی و فناوری تبریک گفت. این معاونت برخلاف سازمان‌های دولتی چابک است؛ اکنون برخی سازمان‌ها قدیمی به سازمان‌هایی فربه و بزرگ تبدیل شده‌اند، به‌شدت لخت و به عوارض دچار شده‌اند. مثل وزارت بهداشت. عارضه‌هایی که باید به آن پرداخته شود.
یکی از ریشه‌ها این است که سازمان دولتی بی‌جهت فربه شده است. با هوشمندی رؤسایی همچون دکتر ستاری و دکتر دهقانی فیروزآبادی، معاونت علمی به‌عنوان سازمان دولتی فربه نشده بلکه نظام کارگزاری آن روش نسبتاً مدرن و پیشرفته‌ای است که در بسیاری از رشته‌ها برای اینکه رگولاتوری و تنظیم گری انجام شود.
زمانی که از رگولاتوری (در حوزه تأیید و تنظیم) حرف می‌زنیم، منظور رابطه‌ای است که با سیاست بالادستی دارد. یک زمان سیاست بالادستی جایی است که تولید را در داخل متمرکز و یا در کشور پخش کند. حوزه سیاست بالادستی در مقطعی ممکن است بر مبنای واردات باشد. اصولاً در دنیا، در حوزه رگولاتوری نظام کارگزاری یک نظام پذیرفته شده است.
ما برای دستگاه همودیالیزی که در شرکت ساخته‌ایم گواهی (ce) «گواهی کیفیت» اروپا دریافت کردیم. در آنجا دستاورد‌های خوبی کسب کردیم و احساس می‌کنم معاونت علمی در آنجا مسیر خوبی را طی می‌کند. البته که نقص‌هایی هم دارد.
اما نظام رگولاتوری مستقل بر مبنای کارگزاری در وزارت بهداشت شکل نگرفته است. مسئله‌ای که معاونت باید به آن توجه کند این است که نظام ارزیابی باید مراقب باشد دچار تضاد منافع نشود.
در معاونت علمی و فناوری تاکنون از این مسئله حفاظت و حراست شده است، اما باید دقت کنند که در ساخت، چیدمان و ایجاد این نهادها، تضاد منافع پیش نیاید. مسئله‌ای که در وزارت بهداشت پیش آمده است. وزارت بهداشت خریدار، قیمت‌گذار و تأییدکننده و قاضی و ... است. به‌طور واضح و بدیهی در این ساختار، فساد شکل می‌گیرد که به نظر بنده در نهاد‌های رگولاتوری وزارت بهداشت این فساد آشکار و عیان است.
شفافیت قوانین ارزیابی از دیگر موارد مهم است. قوانین ارزیابی در هیچ کجای دنیا ساده نیست. این‌گونه نیست که یک مجموعه را بتوان طی دو هفته ارزیابی و اعلام نتیجه کرد.
ارزیابی محصول دانشبنیان کار ساده‌ای نیست که به یک کارگزار فشار آورد تا ظرف دو هفته پاسخ دهد. چیزی که باید روشن شود، شفافیت است. اگر علت اینکه ارزیابی یک محصول طول کشیده، مشخص شود یا کدام قسمت قانون ارزیابی شامل این محصول شده و باعث طولانی شدن فرآیند ارزیابی این محصول شده، کار بهتر پیش می‌رود. اگر قرار نیست بر مبنای قانون محصولی طول بکشد، سریعاً انجام شود.
در دو حوزه تأکید دارم که احساس می‌کنم معاونت علمی، فناوری و اقتصاد دانشبنیان ریاست جمهوری تاکنون خوب عمل کرده و باید حواسمان باشد که خراب نشود. احساس می‌کنم که در این دو حوزه، وزارت بهداشت بد عمل کرده و قصدی برای اصلاح آن ندارد. اول بحث تعارض و تضاد منافع و دیگری شفافیت قوانین است. زمانی که در خصوص شفافیت قوانین می‌گویید قاعدتاً باید نظامی برای آموزش شرکت‌هایی که قرار است عرضه شوند، داشته باشد و این بدیهی است.
بسیاری از مواقع فکر می‌کنیم که بچه‌ها (در یک شرکت دانشبنیان) دور هم جمع می‌شوند و محصول خاصی را کار (تولید) می‌کنند. اعطای گواهی دانشبنیان به شخصیت حقوقی است. شخصیت حقوقی یک صورت فنی دارد، اما صورت‌های مهم دیگری هم دارد.
*آقای اخوت به نکات جالب توجهی در مورد فرآیند ارزیابی اشاره کردید و می‌توان چنین انگاشت که فرآیند ارزیابی معاونت علمی همچون الگوی بین‌المللی است که نمی‌توان به آن ایراد گرفت. اما در این میان شرکت‌هایی مانند آریا طب خلاء هستند که هنوز دانشبنیان نشده‌اند. آقای احدوند؛ شما به‌عنوان مدیر این شرکت دانشبنیان نشده، نیز طی مدت زمان طولانی در تلاش برای دانشبنیان شدن هنوز پشت سد ارزیابی‌ها قرارگرفته‌اید؛ برای ما در خصوص این فرآیند توضیح دهید.
احدوند: قدم‌به‌قدم راه‌هایی که آقای اخوت به آن در فرآیند ارزیابی اشاره کرد من طی کردم.
برای من سخت بود و در این مسیر با امید و ناامیدی دست‌وپنجه نرم می‌کردم. از سال ۸۸ پس از یک سال تحقیق و توسعه موفق به ثبت اختراع، ساخت نمونه اولیه دستگاه وکیوم‌تراپی و ازون‌تراپی شدیم. سال ۹۲ به دنبال ثبت شرکت در راستای پیگیری روند دریافت مجوز تولید گام برداشتیم. بعد از آن درگیر سازمان غذا و دارو برای اخذ گواهی ناظر فنی تولیدکنندگان و مجوز ایمنی الکتریکی برای تست بالینی شدیم.
در ادامه با بسیاری از بیمارستان‌ها صحبت کردیم که اکثراً برای تست بالینی زیر بار مسئولیت نمی‌رفتند. البته که بیمارستان‌ها بعد از زخم پای دیابتی به فرآیند درمان وارد می‌شدند و تنها تفاوت دستگاهی که ساختیم با این روند درمان قبل از زخم شدن بود؛ با این روز هزینه کمتری برای درمان دارد.
من در این مسیر به تن‌هایی ورود کردم و شاید یکی از موانع کارم، عدم تشکیل تیم بود. «تیم‌ورک» می‌توانست کمک‌کننده باشد تا سایر اعضا به تحقیق و توسعه تمرکز کنند.
دستگاهی که طراحی کردیم علاوه بر درمان، از زخم پای دیابتی و عوارض ناشی از مشکلات گردش خونی جلوگیری می‌کند. با توجه به اینکه در کشور ما شیوع دیابت رو به افزایش است و در حال حاضر نزدیک به ۱۰ میلیون نفر درگیرند و از سوی دیگر سالانه ۵ هزار پای دیابتی قطع می‌شود لازم دانستیم این دستگاه را بسازیم.
استفاده از این دستگاه برای جلوگیری از قطع پای دیابتی می‌تواند در آینده هزینه سرباری به تأمین اجتماعی را کمتر کند. برای زخم‌های باز هم می‌توان از این دستگاه استفاده کرد. این دستگاه هیچ هزینه مصرفی ندارد. دستگاه طوری طراحی شد که نیاز‌های بیشتری را جوابگو باشد و نمونه آن در کشور وجود ندارد. یک شرکت انگلیسی این محصول را تولید می‌کند که ۱۳۰ میلیون دلار برای کشور هزینه دارد. دو شرکت دیگر محصول را تولید می‌کنند و به‌صورت بومی‌سازی تکنولوژی کار می‌کنند.
*چند بار برای دریافت تأییدیه دانش‌بنیانی تحت ارزیابی قرار گرفتید؟
احدوند: ۴ بار برای دانشبنیان اقدام کردیم؛ ۳ بار در ارزیابی رد شدیم و یک بار به دلیل قوانین موجود.
سال ۱۳۹۳ مجدداً انگیزه پیگیری پیدا کردیم. برای ارزیابی اقدام کردیم؛ ارزیابی شدیم، ولی دلیل آن را متوجه نشدیم. بعد‌ها متوجه شدیم کارشناس اول تأیید کرده و کارشناس دوم تأیید نکرده است. آن زمان بعد از رد باید یک سال صبر می‌کردیم تا دوباره روند ارزیابی را طی کنیم. بعد از یک سال دوباره درخواست کردیم؛ به دلیل اینکه ۳ سال از ثبت شرکت گذشته بود و فروش نداشت اظهارنامه مالیاتی نداشتیم اجازه دانش‌بنیانی هم نداشتیم بنابراین بی‌خیال شدیم و به دنبال پروژه دیگری رفتیم.
البته بعد از یک سال از معاونت علمی با ما تماس گرفتند و اعلام کردند موضوع اظهارنامه مالیاتی برداشته‌شده ازاین‌رو مجدداً اقدام کردیم. بعد از این بار که کارشناسان ارزیابی معاونت علمی به شرکت آمدند تا ارزیابی کنند احساس کردیم که این بار تأیید می‌شویم، اما مجدداً رد شدیم.
آن‌ها از ما درخواست توضیح نکردند و یکباره تصمیم گرفتند رد کنند. دیگر این بار واقعاً تصمیم گرفتیم که برای ارزیابی اقدام نکنیم.
پروپوزال خوبی برای کار آزمایی بالینی تهیه کرده بودیم تا از طریق پژوهشگاه غدد و متابولیسم اقدام کنیم که آن‌ها به ما توصیه کردند وقتی دستگاه وکیوم‌تراپی وجود دارد چرا تصمیم به طراحی و تولید این دستگاه کردید.
*آخرین بار چه زمانی درخواست دادید؟
احدوند: اوایل سال ۱۴۰۱ دوباره اقدام کردیم. جلسه مفصلی به‌صورت آنلاین برگزار شد که این بار اذعان کردند باید مجوز «آی مِد» داشته باشید. باوجود اینکه همه توضیحات کامل بود و باز فکر می‌کردیم که این بار آخرین بار برای رد شدن است با چنین پاسخی مواجه شدیم و آن‌هم این بود «این پروژه برای ۱۰ سال گذشته بوده» باید مجدد مجوز IEC دریافت کنید، چون این مجوز‌ها برای ۱۰ سال گذشته است.
اگر من آن زمان دانشبنیان می‌شدم این مجوز‌ها را لازم نداشتیم. این بار آخر بود که اقدام کردم. شما فکر کنید ۱۰-۱۵ سال روی یک پروژه وقت می‌گذارید و در عرض ۱۰ دقیقه سرنوشت آن مشخص می‌شود. این نشان می‌دهد ارزیابی همدلانه نیست و نمی‌داند بعد از ارزیابی چه اتفاقاتی برای شرکت رخ می‌دهد. این ارزیابی برای ما عادلانه و قانونی نبود.
*فکر می‌کردید اگر این ارزیابی‌ها چه ویژگی‌هایی داشت بهتر بود؟
احدوند: حداقل این بود ارزیابی‌ها تعاملی‌تر باشد. فکر کند کار خودش است. شاید اگر ارزیابی فکر کند این دستگاه مورد نیاز خودش بود و نیاز را برطرف می‌کرد بهتر بود. شاید اگر تولید می‌شد سالی ۵ هزار قطع پای دیابتی نداشتیم. هر سال این میزان افزایش یابد بعد از چند سال با یک جمعیت زیادی از معلولان مواجه می‌شویم و این اصلاً عدد کوچکی نیست.
شاید اگر کارشناسان ارزیابی به شرکت مشورت می‌دادند بهتر بود.
*آقای شادان به‌عنوان نماینده معاونت علمی باید پاسخگو باشد؛ می‌بینید که یک تأیید یا عدم تأیید شرکت چقدر می‌تواند در سرنوشت افراد جوانی که تمام تلاششان روی یک طرح می‌گذارد تأثیرگذار است. درواقع انگیزه یک ایده‌پرداز چقدر با تأیید یا رد شما مرتبط است و این می‌تواند مسیر فرد را پرت کند.
شادان: کارگزاران تصمیم تأیید یا رد نمی‌گیرند. این‌ها بخشی از یک زیست‌بوم ارزیابی هستند که یک وجهه قضیه هستند.
کارشناس و سرارزیابی بر اساس اصول و آیین‌نامه ارزیابی و معیار‌های تفصیلی ارزیابی می‌کنند. کارگزاران افرادی را انتخاب می‌کنند که با شرکت‌ها تعارض منافع نداشته باشد. یک بخش اساسی و چالش در ارزیابی‌ها انتخاب کارشناس است. الآن این تضاد وجود ندارد.
*آقای اخوت این هشدار را دادند که این ظرفیت می‌تواند وجود داشته باشد.
اخوت: باوجود این سیستم احتمال وجود فساد تضاد منابع خیلی کم است؛ اولاً کارگزار خصوصی است و مستقل از معاونت است که ارزیابی را انجام می‌دهد و بدون هیچ اشتراک منافعی این را با کارگزار تقسیم می‌کند.
از سال ۹۵ ارزیابی‌ها به این صورت انجام می‌شد که شرکت‌ها باید در حوزه فناوری برتر فعالیت داشته باشند، ارزیابی‌ها توسط دبیرخانه و کارگزاران انجام شود و نتیجه اعلام شود.
از اواسط سال ۱۳۹۶ شرکت‌ها به نوع یک و دو تبدیل شدند. شرکت‌های نوع یک بابت فروش محصولات دانشبنیان خود معافیت مالیاتی دریافت می‌کردند و شرکت‌های نوع دو معافیت مالیاتی دریافت نمی‌کردند. شروط دیگری هم مثل فروش ۵۰ درصد هم داشت که شرکت می‌بایستی ۵۰ درصد از فروش خود از محصولات دانشبنیان نوع یک باشد که آن محصول معافیت مالیاتی بگیرد و شرکت‌های نوع دو معافیت مالیاتی دریافت نمی‌کردند تا تصویب قانون جهش تولید در سال ۱۴۰۰ جلو رفت.
*اجرای آن از چه زمانی بود؟
اخوت: اجرای این قانون از سال گذشته بوده، اما بحث قانون جهش تولید تغییری در بحث امور شرکت‌های دانشبنیان نداشت. قانون جهش تولید قانون جامعی است و بخشی از این قانون به معاونت علمی می‌رسد.
*زمانی که قانون جهش به تصویب رسید، مقارن شد با شعار سال قبل که براساس منویات رهبری تعداد شرکت‌های دانشبنیان افزایش پیدا کند. طبیعتاً درخواست و ارزیابی در پی آن بیشتر می‌شود. در رابطه با این موضوع می‌گوییم که قانون تأثیر دارد یا خیر؟ قانون تصویب شد و شرکت‌های دانشبنیان باید بیشتر می‌شد. آیا تغییری در روند ارزیابی صورت گرفت؟
شادان: در آن زمان یک تغییر عمده که رخ داد ورود شرکت‌های مستعد یا نوع سه بود. از زمانی که بحث این قانون به وجود آمد و اجرایی نشده بود، معاونت علمی خیلی زود پیش‌بینی و موضوع شرکت‌های مستعد را در فرآیند ارزیابی وارد کرد.
شرکت‌های مستعد شرکت‌هایی بودند که قبلاً از نظر ارزیابی رد می‌شدند و بعد از مطرح شدن قانون جهش تولید، این شرکت‌ها در واقع شرکت‌هایی نبودند که ایراد جدی در مستندات و ارزیابی‌هایشان داشته باشند و با حمایت می‌توانستند به یک شرکت دانشبنیان تبدیل شوند. نقص‌هایی جزئی در مرحله تحقیق و توسعه یا در محصول داشتند، در مرحله قبل رد می‌کردیم و یا مستندات بیشتری مطالبه می‌کردیم تا بعداً تأیید شوند. در اینجا بحث شرکت‌های مستعد که وارد شد در زمره شرکت‌های دانشبنیان قرار می‌دادیم، اما حمایت‌هایی که از آن‌ها می‌شد، محدود بود تا محصول را تکمیل شدند. این شرکت‌ها جزو شرکت‌های دانشبنیان محسوب شدند.
از اواخر ۱۴۰۰ کاری اجرایی شد که سال گذشته یک تعداد از شرکت‌ها به‌شدت مستعد شدند. به‌سرعت معاونت علمی تمام پرونده‌ها را بررسی کرد و به شرکت‌ها اعلام کرد اگر احساس می‌کنید این شرایط را دارید که می‌توانید وارد زمره شرکت‌های مستعد شوید، درخواست بررسی مجدد و وارد شرکت‌های مستعد شوید. ابتدا این شرکت‌ها، شرکت‌های نوع سه بود و بعد‌ها به مستعد دانشبنیان تغییر کرد و این‌ها هم در زمره شرکت‌های دانشبنیان قرار می‌گرفتند.
*آقای اخوت نظر شما در مورد شرکت‌های خواهان دانش‌بنیانی که تلاش می‌کنند و دانشبنیان نمی‌شوند چیست؟
اخوت: محققان جمع می‌شوند کار فنی و موفق انجام می‌دهند، اما در مورد اینکه شرکت باید به بیمه و مالیات پاسخگو باشند، توجه نمی‌کنند و شکست می‌خورند. اعتقاد ما به بیمه و مالیات قوانین شفاف نیست. قوانین در اروپا به‌مراتب سختگیرانه‌تر است و به‌شدت هم اجرایی می‌شود. ما قانون سختگیرانه و غیرشفاف می‌گذاریم، اما در اجرای آن با هم مشکل داریم.
این مسئله‌ای است که باعث می‌شود از این روند، توسعه سخت شود. توسعه آن‌ها به این علت نیست که هر کسی هر طرحی دارد به سرعت در مسیر رشد قرار می‌گیرد بلکه بستر مناسب است. یعنی یک نفر می‌داند دقیقاً چه مسیری را باید طی کند. یکی از بزرگ‌ترین انتقادات ما نسبت به بحث‌های مالیات و بیمه این است که شفاف نیست. یکباره شما را جریمه می‌کند و همان جریمه با برخی کار‌ها قابل حل است. بعضی قانون‌های پیچیده، درهم و برهم و آموزش داده نشده دارند.
تکلیف مشخص است؛ این گونه نیست که صبح که بیدار می‌شوید قانون جدیدی باشد.
مهم‌ترین سرمایه، زمان است. امروز می‌گویید ساختار عوض شده و به جای دیگر بروید.
*این موضوع در معاونت علمی بود؟
اخوت: بیشترین انتقاد بنده به وزارت بهداشت است. به نظر بنده وزارت بهداشت یک سازمان رگولاتوری پوسیده‌ای دارد. به همین علت است که بنا شد اسم شرکت‌ها را به نام شرکت‌های مستعد بگذارند. چون شما نمی‌دانید وقتی وارد فرآیند ارزیابی وزارت بهداشت می‌شوید، چه زمانی خارج می‌شوید. زمانی که گیر می‌کنید نمی‌دانید باید چه کار کنید. سلیقه یک کارشناس و یا دستور یک مدیر تعیین‌کننده است.
بر مبنای حساب و کتاب و بر مبنای کدام بند و در حوزه‌های تخصصی به معاونت علمی باید گفته شود. وقتی گروهی برای ارزیابی تشکیل می‌شود و ارزیابی تخصصی دارید، گاهی تیم‌ها سخت پیدا می‌شوند مثلاً ممکن است در یک حوزه چند نفر در کشور باشند. در دنیا دو موضوع مطرح است. یکی آزمایشگاه‌های مرجع و دیگری گروه‌هایی که به عنوان نخبه در آن زمینه مشخص شده‌اند. کار دائم گروه‌های نخبه ارزیابی نیست، اما در ارزیابی از گروه‌های بیرونی کمک می‌گیرند و آن‌ها هم باید شفاف باشد و پشت پرده نیست.
*البته که مشکل شرکت آقای احدوند همین است که دلیل عدم تأیید در فرآیند ارزیابی را متوجه نشدند.
اخوت: تاکید می‌کنم باید در دنیا معلوم باشد که چه کسی درباره محصول شما نظر می‌دهد و به چه علت نه می‌گوید. زمانی که تأییدیه می‌دهد، یعنی یک مسئله تضامنی است و با شما در یک مسئولیت قرار می‌گیرد. اگر رد می‌کنید باید دقیقاً علت را بگویید و اگر تأیید می‌کنید باید از آن حمایت کنید.
به اینکه قانون بالادستی و استفاده حداکثری، قانون درستی است یا غلط کاری ندارم، اما قانون مجلس است و قانون مجلس در کمیسیون‌ها و توسط کارشناسان مطرح می‌شود. در کشور قانون استفاده حداکثری وجود دارد که توسط مجلس وضع شده است. مقامات ارشد وزارت بهداشت به شما می‌گوید با اینکه شما تولید کننده هستید و تأییدیه هم گرفتید، اما اجازه بدهید که ما هم وارد کنیم و هم از شما خرید کنید. این قانون بالا دستی است و نظر شخصی است. اگر به بنده تأییدیه دادید و تأییدیه را قبول دارید باید از من حمایت کنید. برای حمایت هم توقع کار خارق العاده ندارم، صرفاً قانون استفاده حداکثری را رعایت کنید. اگر قانون را قبول ندارید، چرا تأییدیه می‌دهید.
*آقای شادان، آیا در صورت رد شرکت از فرآیند دانش‌بنیانی توضیحاتی به شرکت ارائه می‌شود؟
شادان: هیچ کارگزاری مجاز نیست که اعلام کند تأیید یا رد می‌شود. این خلاف آیین‌نامه است و وظیفه کارشناس هم نیست.
احدوند: کارشناس ارزیاب شرکت را بعداً اتفاقی دیدیم که به ما شرح ماوقع کرد. بهتر است کارشناسان ارزیابی، که آیتم‌ها را توضیح دهند که ما آن‌ها را تقویت کنیم. این تعامل باید دوطرفه باشد. برای کارشناس تأیید یا رد شرکت اهمیتی ندارد. باید به دور از انتقاد باشد. اگر این باشد بهتر است.
شادان: صرف اینکه محصول در فهرست است و شرکتی بگوید که من در فهرست فعالیت می‌کنم، موجب تأیید شدن شرکت نیست و حتماً باید سه شرط در مرحله ارزیابی قرار بگیرد و کارگزار ارزیابی کند و نهایتاً شورای سردبیری و سرممیزی در دبیرخانه ممیزی کند که واجد شرایط باشد. این سه شرطی است که برای دانش‌بنیانی شرط اساسی است.
* در نهایت شورای سردبیری تشخیص می‌دهد که یک شرکت دانشبنیان باشد یا خیر؟
شادان: بله. معاونت علمی و شورای سردبیری تشخیص می‌دهد که شرکتی رد یا تأیید شود. گاهی مواقع ابلاغیه هم در این خصوص صادر می‌کند.
*آقای شادان شما به عنون نماینده معاونت علمی چه پیشنهادی به اقای احدوند به عنوان شرکت خواستار دانشبنیان شدن دارید؟
شادان: پیشنهاد می‌کنم دوباره اقدام کنید و مجدداً وارد فرایند شوید. این نظام جدید ارزیابی می‌تواند مؤثر باشد که به فرآیند دانش‌بنیانی نزدیک شوید.
*با توجه به صحبت‌های آقای اخوت که ساختاری مانند وزارت بهداشت به عنوان مانعی برای دانش‌بنیان‌ها شده آیا معاونت علمی می‌تواند در این بخش ورود کند؟
شادان: معاونت می‌تواند بستری برای شرکت‌ها فراهم کند که الزامات وزارتخانه‌ها و شرکت‌ها را راحت‌تر فراهم کند.
*توصیه شما به شرکت‌های دانش‌بنیان‌ها برای عدم ورود به چرخه باطل ارزیابی چیست؟
شادان: شرکت‌های نوپا که ایده‌ای دارند و بیش از این نمی‌توانند سرمایه‌گذاری کنند باید به تیم‌های بزرگ‌تر و شتاب‌دهنده‌ها متصل شوند؛ شرکت‌های بزرگ هم می‌توانند از ظرفیت قانون جهش تولید خصوصاً اعتبار مالیاتی آن بهره‌مند شوند.
اخوت: البته اگر ترکیب تیم کامل شود در پیشرفت کار مؤثر است. ما می‌توانیم به شتاب‌دهنده‌ها و مراکز رشد اعتماد کنیم.
ادامه دارد...
انتهای پیام/