دو نوع نگاه به مهدویت/ ظهور منجی غایب کی محقق می‌شود؟

با وجود فزونی کمی بحث و سخن از امام غایب(ع)، به نظر می‌رسد همچنان نگاهمان به موضوع مهدویت نیازمند عمق بخشی است و باز هم از او علیه السلام باید گفت و شنید. در ادامه به اختصار و گذرا به برخی از مهمترین مباحث در این زمینه اشاره می شود:

یک - در مورد با نام مبارک آن حضرت دو نگاه در روایات مطرح است :

الف – نام اصلی او ع را نباید بر زبان جاری کرد.
ب – میتوان و بهتر است نام واقعی او ع را هم نوشت و هم بر زبان جاری نمود.
گروه اول مستندا به احادیث این نگاه را معتقد شده اند و علت نهی را هم تعبد ذکر کرده اند و گروه دوم روایات وارده را ناظر به قبل و بعد از غیبت صغری دانسته و علت آن را تقیه و جلوگیری از شناخته شدن امام زمان ع توسط دشمنان آن حضرت می دانند، از این روست که ذکر نام آن حضرت را در عصر غیبت کبری نه تنها بلامانع که مطلوب هم میدانند . (که این امر خارج از حوزه تقلید خواهد بود)

دو – علت غیبت آن حضرت، ارتباطی تنگاتنگ با علت تاخیر خاتم الانبیاء در ارسال رسل خواهد داشت .

سه – همانطور که هر انتظار توام با تلاشی که برای رسیدن به مدارج عالیه بوده و یا بمنظور دستیابی به کمالات کامله باشد، ستودنی خواهد بود ،انتظار منتظرین هم برای رسیدن به ظهور که کمالی از کمالات تامه جهان خلفت و جهانیان میباشد، ستودنی و ستایش شدنی خواهد بود .

چهار – اعتقاد به مصلح و انتظار منجی، اعتقادی مخصوص مسلمانان نیست. بلکه تمامی ادیان الهی و پیروان آنها از چنین خصیصه ای بهره مند می باشند، آنچه مورد اختلاف پیروان ادیان الهی است، نه مصلح بلکه «مصلح کیست» میباشد .

پنج – ظهور مصلح و یا مهدی موعود ع نیازمند مثلث ظهور (اراده الهی، توانمندی منجی برای اداره حکومت و پذیرش جهانی) بوده که اضلاع دوگانه آن موجود و ضلع سوم است که تحقق خارجی نیافته است و پذیرش جهانی و عمومی در گرو انسان توسعه یافته خواهد بود.

شش – تمامی علایم ظهور، علایمی ظنی بوده و قطعیت هیچ کدام از آنها باثبات نرسیده است و اگر نسبت به ظنیات هم پایبندی ای باشد، تعیین مصداق، خارج از عهده همگان خواهد بود .(مثلا قیام سفیانی که حکایت از قیام هایی متناسب با اندیشه های ابوسفیان داشته که هزاران واقعه همانند آن دیده شده، در حال حاضر هم دیده می شود و چه بسا باز هم دیده شود)

هفت – در ارتباط با چگونگی قیام آن حضرت هم دو نگاه در جوامع روایی مطرح است :
الف - قیام آن حضرت با خونریزی و قتل آغاز خواهد شد.
ب – قیام آن حضرت حضوری غیر خشن و متناسب با انسان توسعه یافته، فرهنگی، سیاسی و مطلوب ابناء بشر خواهد بود.
مستند هر دو گروه روایات وارده بوده و برداشت گروه اول از دو جهت در رنج می باشد، اول از تحلیل و تفسیر روایات و دوم از پذیرش روایات مجعول (قابل ذکر است که دشمنان مصلح جهانی نسبت به منجی و مخالفین تشیع نسبت به مهدی موعود ع نیز چنین نگاهی را مطمع نظر دارند) .
گروه دوم با استناد به سیره نبوی ص و تقاضای جهانی و آمادگی ابناء بشر در پذیرش آن حضرت، لاجرم ظهور حضرت را فارغ از خشونت و قتل فراگیر می دانند و همچنین معتقدند مادامی که زمینه غیبت (دشمنی و کدورت) پا برجا باشد، ظهوری تحقق نخواهد یافت و این حکایت از عدم وجود کدورت و دشمنی فراگیر در هنگام ظهور دارد . (باید توجه نمود که اقلیت مستکبر و حقیقت ستیز که با موقعیت ناچیزی در میان جهانیان حضور دارند، قابل انکار نمیباشد.)

گروه اول به روایاتی استناد مینمایند، از جمله آنها:
الف - قلت : ایسیر بسیرة محمد (ص ) ، قال: هیهات ، هیهات..... ان یسیر بالقتل و لایستتیب احدا.
از امام صادق ع پرسیدند آیا امام زمان ع حین ظهور همانند پیامبر خدا ص در صدد تالیف قلوب و ملایمت رفتار خواهد نمود ؟ حضرت فرمودند: هرگز هرگز، حضرت قائم ع سیاست قتل را در پیش می گیرد و طبق دستوری که دارد رفتار می کند و توبه ی کسی را نمی پذیرد .
ب - و ....... یملا الارض قسطا و عدلا کما ملئت ظلما و جورا ، و یقتل حتی یقول الجاهل لو کان هذا من ذریة محمد صلی الله علیه وآله لرحم . و فرمود : ...... زمین را پر از عدل و داد می کند ، هم چنان که پر از ظلم و ستم شده باشد. و به حدی از بیدادگران و دشمنان را می کشد که جاهلان می گویند: اگر این مرد از ذریه ی محمد بود، ترحم می کرد.
ج - و...... و لیس شانه الا القتل . و...... شان و موقعیت او جز قتل نخواهد بود .

گروه دوم گذشته از نقد و تحلیل روایات مورد نظر گروه اول، به لحاظ سند و دلالت با متمسک شدن به سیره نبوی ص، روایات معارض دیگر و قابلیت و آمادگی عمومی مردم در علاقه مندی به صلح و عدالت و معنویت، عصر ظهور را عصری طلایی و با قید صلح، به دست مصلح فریادگر می‌دانند .

از جمله مستندات گروه دوم عبارتند از :
الف – بهترین و والاترین مواجهه نبوی ص با بدترین و خشن ترین دشمن دین الهی، صلحی با نام حدیبیه بوده که از آن به فتح مبین یاد شده و نتیجه آن عدم توانمندی دشمن برای جنگ در فتح مکه می شود .
ب – زمینه پذیرش قوانین الهی، فرهنگ و اختیار بوده و ظهور نیز تابع چنین قواعد و ضوابطی خواهد بود (لااکره فی الدین)

ج – اذا جاء نصر الله و الفتح و رایت الناس یدخلون فی دین الله افواجا . هنگام فرا رسیدن یاری الهی مردم گروه گروه به دین الهی اقبال نشان خواهند داد
د – عن الرضا ع :و.... یقوم على اسم اللّه والبرکات . امام رضا ع : و..... ظهورش با نام خداوند و همراه با خیر و برکات است.
ه- محمد بن مسلم : از امام باقر ع درباره «قائم» پرسیدم ، إذا قام القائم بأیّ سیرة یسیر فی الناس؟ فقال: بسیرة ما سار به رسول اللَّه صلی الله علیه وآله وسلم .

گروه دوم در سیره نبوی ص به دو آیه استناد نموده و با توجه به آنهاست که بر مدعای خود پای می فشارند :
فَبِما رَحْمَةٍ مِّنَ اللَّهِ لِنتَ لَهُمْ وَلَوْ کُنتَ فَظًّا غَلِیظَ الْقَلْبِ لَانفَضُّوا مِنْ حَوْلِکَ . به (برکت) رحمت الهی، در برابر آنان (مردم ) نرم و مهربان شدی؛ و اگر خشن و سنگدل بودی، از اطراف تو، پراکنده می شدند.

و در جای دیگر می فرماید:
لَقَدْ جَآءَکُمْ رَسُولٌ مِّنْ أَنفُسِکُمْ عَزِیزٌ عَلَیْهِ مَا عَنِتُّمْ حَرِیصٌ عَلَیْکُم بِالْمُؤْمِنِینَ رَءُوفٌ رَّحِیمٌ . خدای متعال از میان شما، فردی را به رسالت فرستاد که فقر و پریشانی و جهل و فلاکت شما بر او گران است و برای نجات و آسایش شما حرص می ورزد و خودخوری می کند و نسبت به مؤمنان بسی دل رحم و مهربان است.

در پایان باید گفت : با پیرایش روایات وارده و با نگاه به آیات الهی و به تماشا نشستن عوامل متعدد ظهور بالاخص رکن سوم آن، اعتقاد گروه دوم، اعتقادی همسو با وحی الهی، سیره معصومین ع و هدف ادیان الهی و شریعت نبوی ص خواهد بود .

و البته که در فرق بین مباحث ظهور با مطالب مطروح در انتظار باید ورود نمود و نحوه بهره برداری ها از این دو گزینه کلیدی را به بحث نشست.