معرفی رشته ارگونومی و تاریخچه آن در ایران

به گزارش خبرنگار گروه آموزش و دانشگاه خبرگزاری علم و فناوری آنا، اگرچه انسان دارای تطبیق‌پذیری بالایی است، منتها این تطبیق‌پذیری بدون حد و مرز نیست و برای انجام هر فعالیتی یک گستره‌ بهینه وجود دارد. عدم تناسب بین توانمندی‌های انسان و کار‌هایی که انجام می‌دهد، سبب ایجاد مشکلات زیادی از جمله ناراحتی‌های ناشی از کار و کاهش بهره‌وری می‌شود. 

پیدایش ارگونومی به انقلاب صنعتی- اواخر قرن نوزدهم و اوایل قرن بیستم میلادی برمی‌گردد. ارگونومی و عوامل انسانی یک علم چند رشته‌ای است که با درک تعاملات بین افراد و سایر عناصر یک سیستم، مرتبط است. متخصصان ارگونومی و عوامل انسانی از تئوری‌ها، اصول، داده‌ها و روش‌ها برای طراحی، به‌منظور بهینه‌سازی رفاه انسان و عملکرد کلی سیستم استفاده می‌کنند. ارگونومیست‌ها تلاش می‌کنند وظایف، مشاغل، محصولات و دستگاه‌ها را با نیازها، توانایی‌ها و محدودیت‌های افراد سازگار کنند.

جایگاه ارگونومی در جهان و ایران

اولین انجمن ارگونومی در سال ۱۹۴۹ در انگلستان تأسیس شد و از آن زمان بود که واژه ارگونومی بیشتر مورد استفاده قرار گرفت. در حال حاضر اتحادیه بین‌المللی ارگونومی در اکثر کشور‌ها یا مناطق جهان عضو فعال دارد. در برخی کشور‌ها، بجای واژه ارگونومی، عبارت مهندسی فاکتور‌های انسانی بکار می‌رود.

از سال ۱۳۷۸-۱۳۴۸ ارگونومی از طریق دوره‌های دانشگاهی و کارگاه‌های آموزشی به دانشگاهیان ایران معرفی شد. انجمن ارگونومی و مهندسی عوامل انسانی ایران (Iranian Ergonomics and Human Factors Society: IEHFS) در سال ۱۳۸۰ تاسیس شد. ارگونومی به‌عنوان رشته دانشگاهی در ایران در سال ۱۳۸۶ در مقطع کارشناسی ارشد پذیرفته شد و در حال حاضر در ۱۲ دانشگاه تدریس می‌شود و از سال ۱۳۹۴ در مقطع دکتری به‌عنوان یک رشته تخصصی در چهار دانشگاه علوم پزشکی تهران، همدان، شیراز و تبریز پذیرش می‌شود. دانشگاه علوم پزشکی شهید بهشتی نیز از سال ۱۴۰۲ مجوز پذیرش دانشجو در مقطع دکترا را دریافت کرده است. 

لازم به ذکر است همچنان نیاز به گسترش دانش موجود در این رشته در کنار فراهم آوردن زیرساخت‌های لازم آن در کشور وجود دارد. در سال‌های اخیر تعدادی از شرکت‌های تولید محصولات ارگونومیک در کشور تأسیس شده‌اند. مجلات و نشریات مختلفی نیز در این زمینه در ایران از جمله «مجله علمی-پژوهشی ارگونومی» و «مجله دانشجویی ارگونومی» در حال فعالیت هستند. در راستای ارتقای این رشته، انجمن ارگونومی و مهندسی عوامل انسانی ایران در نظر دارد پنجمین همایش دوسالانه ارگونومی ایران را به میزبانی دانشگاه علوم پزشکی شهید بهشتی در بهمن ماه ۱۴۰۲ برگزار نماید. این رویداد فرصت مغتنمی را در راستای توسعه، تعامل و تبادل آخرین یافته‌های پژوهشی و فناورانه برای اساتید، دانشجویان، پژوهشگران، صنعتگران و علاقه‌مندان این حوزه فراهم می‌کند.

*زهرا توتونچی، فارغ التحصیل کارشناسی بهداشت حرفه‌ای و ایمنی کار علوم پزشکی شیراز

*الهه عموزاده، مدیرمسئول مجله ارگونومی