برنامه‌های معاونت علمی برای تحقق اقتصاد دانش‌بنیان/ رشد کمی و کیفی دانشبنیانها
خبرگزاری علم و فناوری آنا- گروه علم و فناوری؛ میترا سعیدی‌کیا: مقام معظم رهبری تقریباً از شروع قرن جدید مبنای آغاز سال را بر پایه علم و دانش مطرح کردند و همواره به نکات کلیدی مربوط به موضوع پیشرفت علمی کشور اشاره دارند. ایشان با این اقدام به ضرورت حرکت به سمت اقتصاد دانش‌بنیان و دستیابی به پیشرفت عادلانه و حل مشکل فقرا تأکید می‌کنند.
در پی منویات رهبری، ارگان‌های کشور به تکاپو افتادند تا حرکتشان بر محور فناوری باشد و در این راستا سعی دارند با معاونت علمی، فناوری و اقتصاد دانش‌بنیان ریاست جمهوری به عنوان مرجع دانشبنیانها تعاملاتی داشته باشند تا کشور بیش از گذشته به سمت تکنولوژی محوری سوق پیدا کند و نتیجه آن به اقتصاد مبنی بر پایه فناوری منتهی شود.
البته که واسطه میان ارگان‌ها و مسیر تحقق اقتصاد دانش‌بنیان، شرکت‌های فناورانه ای هستند که با تلاش بی‌وقفه به عنوان عضوی از اکوسیستم فناوری و نوآوری، سعی در تحقق اقتصاد دانش‌بنیان دارند. اکنون این زیست بوم دست به دست هم داده تا دریچه بزرگی از فناوری را به روی اقتصاد بگشاید.
در راستای اهمیت این موضوع، درصدد برآمدیم تا با رضا اسدی‌فرد معاون توسعه شرکت‌های دانش‌بنیان معاونت علمی، فناوری و اقتصاد دانش‌بنیان ریاست جمهوری درباره آخرین وضعیت شرکت‌های دانش‌بنیان، ارزیابی تحقق شعار سال و برنامه‌های این معاونت در مسیر اقتصاد دانش‌بنیان به گفت‌وگو بپردازیم.
مشروح گفت‌وگوی خبرنگار خبرگزاری علم و فناوری آنا با رضا اسدی‌فرد به شرح زیر است؛
*آقای دکتر در ابتدای گفت‌وگو آماری از تعداد شرکت‌های دانش‌بنیان ارائه بفرمایید؛ با توجه به اینکه 6 ماه از سال گذشته چه تعداد مربوط به تأییدی‌های امسال بوده است؟
اسدی فرد: طبق آخرین آمار، کل شرکت‌های دانش‌بنیان برابر با ۹ هزار و ۵۰ شرکت دانش‌بنیان است. ابتدای سال ۸ هزار و ۲۰۰ شرکت تأیید شده بودند و ۸۵۰ شرکت در ۶ ماه اخیر به تعداد شرکت‌ها اضافه شد؛ اگر تجمیعی محاسبه کنیم، از ابتدای سال تاکنون ۱۰ درصد به شرکت‌ها اضافه شده است.
*تا قبل از سال 1402، ارزیابی شرکت‌های دانش‌بنیان متفاوت بود؛ با توجه به اینکه دسته‌بندی شرکت‌ها از اواسط مردادماه بر اساس ارزیابی جدید صورت گرفته بفرمایید که این بیش از 9 هزار شرکت بر اساس قانون جدید مورد بررسی قرار گرفته اند یا خیر؟
اسدی فرد: شرکت‌ها براساس دسته بندی جدید ارزیابی می شوند؛ همه شرکت‌های تأیید شده هم طبق همین قانون بررسی خواهند شد. می توان گفت این تعداد از دانش‌بنیان ها بر اساس قانون جدید ارزیابی شده اند. طبیعتاً فناوران شرکت‌هایی هستند که تمرکز اصلی‌شان در حوزه فناوری و های-تک است. درست است که می‌گوییم کمتر از ۵۰ درصد، اما به طور متوسط حدود ۱۳ درصد از کل فعالیت شرکت‌ها در حوزه دانش‌بنیانی است.
*با این ارزیابی جدید، شرکت‌ها به چند دسته تقسیم بندی می شوند؟
اسدی فرد: شرکت‌های نوپا، نوآور، های-تک جزو دسته بندی های جدید هستند. شرکت‌های نوپا شرکت‌هایی هستند که فروش کلی آنها، صفر یا کم باشد. برای به دست آوردن فروش کلی این شرکت‌ها به آخرین اظهارنامه قبل از زمان ارزیابی‌شان مراجعه می کنیم. اگر فروش این شرکت‌ها، کمتر از ۵ میلیارد تومان باشد، شرکت نوپا و اگر بیش از این عدد باشد نیز به دو حالت نوآور و های-تک تقسیم بندی می شوند.
اگر فروش شرکت‌ها کمتر از ۵۰ درصد باشد، دانش‌بنیان نوآور و اگر بیش از ۵۰ درصد، دانش‌بنیان فناور نامیده می شوند. از ۹ هزار و ۵۰ شرکت حدود ۷۲ درصد در دسته شرکت‌های نوپا و کوچک، حدود ۲۱ درصد شرکت‌های نوآور و مابقی شرکت‌های دانش‌بنیان فناور هستند.
*این شرکت‌ها در چه حوزه هایی فعالیت می کنند؟
اسدی فرد: حوزه فناوری اطلاعات و ارتباطات بین ۲۰ تا ۲۲ درصدی از کل شرکت‌های دانش‌بنیان را در برگرفته اند. 20 درصد شرکت‌ها در حوزه ماشین آلات و تجهیزات، 20 درصد در بخش مواد پیشرفته، محصولات شیمیایی و پتروشیمی هستند که می توان گفت تقریباً ۶۵ درصد در این 3 بخش فعالیت می کنند. 35 درصد شرکت ها در حوزه های تجهیزات پزشکی، دارو، کشاورزی، نانو و... هستند.
*شرکت‌های دانش‌بنیان حوزه دارویی چه وضعیتی دارند؟
اسدی فرد: شرکت‌های دارویی دانش‌بنیان نسبت کمتری به سایر شرکت‌ها دارند، اما بعضاً شرکت‌های بزرگ ایرانی با رشد و سهم بازار خوب فعالیت می کنند که صادرات خوبی هم دارند.
*شرکت هایی هم هستند که در این میان اعتراض کنند؟ چون پیش از اینها اشاره کرده بودید که میزان حمایت از شرکت‌های دانش‌بنیان نوپا، نوآور، های-تک فرق می کند.
اسدی فرد: بله، ابتدای کار حدود ۸۰ درصد شرکت‌ها، نوپا بودند. تعدادی از شرکت‌ها معترض بودند به اینکه عدد فروش بیش از ۵ میلیارد تومانی داشته ایم و نباید در دسته شرکت‌های نوپا قرار بگیریم؛ اما به تدریج توانستند اظهارنامه خود را به‌روزرسانی کنند و ما به صورت برخط به سامانه مالیات وصل شدیم تا آمار نهایی فروش شرکت‌ها را با اجازه خودشان رصد کنیم؛ بنابراین دسته بندی بسیاری از شرکت‌ها اصلاح شد.
این کار از نظر سامانه‌ای کار سختی نیست و فقط باید اطلاعات به روز شرکت را در اظهارنامه مالیاتی آنها رویت کنیم تا بتوانیم این تغییرات را انجام دهیم؛ خوشبختانه حدود یک هفته این اعتراضات کم شده و شرکت‌ها براساس آخرین داده‌هایشان ارزیابی می‌شوند.
*اگر شرکتی به روند ارزیابی اعتراض داشته باشد چه می شود؟
اسدی فرد: اگر دسته بندی شرکتی ایراد داشته باشد، فرآیند اعتراض و اصلاح، پیچیده نیست و از طریق کارتابل سامانه دانش‌بنیان، اعتراض را ثبت کرده و همکاران در معاونت علمی، فناوری و اقتصاد دانش‌بنیان پیگیری می‌کنند و سریعاً اصلاح انجام می‌شود.
*پروسه رسیدگی به اعتراضات چقدر طول می‌کشد؟
اسدی فرد: رسیدگی به اعتراض شرکت‌های دانش‌بنیان کار سختی نیست به‌طوری‌که کمتر از یک هفته و در عرض دو سه روز انجام می‌شود؛ چون نیاز به بازدید از شرکت و از این قبیل کار‌ها ندارد و فقط ما باید اظهارنامه مالیاتی را از سایت سازمان امور مالیاتی با اجازه شرکت ها برداریم. شرکت به سایت سازمان امور مالیاتی در بخش خودش مراجعه می کند و با فعال کردن تیک، اجازه دسترسی به ما می‌دهد و در این صورت اظهارنامه در سامانه ما برخط دیده می‌شود. براساس آن و خوداظهاری انجام شده و آنچه سازمان امور مالیاتی تأیید کرده، قضاوت می‌کنیم و این کار سریعاً انجام می‌شود.
* تاکنون شرکت دانش‌بنیانی بوده که مجوز آن لغو شود و هیچ کدام از شرایط ارزیابی جدید را نداشته باشند؟
اسدی فرد: خیر؛ چون اساساً شاخص‌های پایه تغییر نکرده‌اند و اگر شرکتی قبلاً ارزیابی شده، اعتبار دارد؛ اما برای کسانی که جدیداً وارد می‌شوند و کسانی که اعتبار سه‌ساله‌شان تمام می‌شود و خواهان ارزیابی مجدد هستند، طبیعتاً با شاخص‌های جدید ارزیابی می‌کنیم که شاخص‌های پایه تغییر نمی‌کند؛ اما یک سری مطلوبیت‌های ملی به شاخص‌ها اضافه شده است. به عنوان مثال، در گذشته صرفاً پیچیده بودن از نظر فناوری مدنظر بود، اما در حال حاضر شرکتی که محصول دارای فناوری متوسط به بالا یا ارزش افزوده اقتصادی بالا دارد؛ اشتغال یا صادرات ایجاد کرده و توانسته معضل ملی را حل کند، امتیازی دارد که ما از امتیاز پیچیدگی فناوری کم می‌کنیم و مطلوبیت ملی کشور را تأیید می‌کنیم.
*در ارزیابی جدید میزان اشتغال هم مؤثر است؟
اسدی فرد: بله؛ موضوع اشتغال، بیشتر در حمایت‌ها مؤثر است؛ اما در ارزیابی کمترین تأثیر را دارد. سالانه از تمام ۹ هزار و ۵۰ شرکتی که ممکن است تا انتهای سال به بیش از ۱۰ هزار شرکت برسد، برنامه رشد خواهیم گرفت. این برنامه رشد دو شاخص فروش داخل و خارج را شامل می شود.
شاخص مهم دیگر در حمایت ها، اشتغال تخصصی به معنای اشتغال کارشناسی، کارشناسی ارشد و دکتری است. هر کدام امتیاز خاص خودش را دارد. طبیعتاً کسی که فارغ التحصیل دکتری را به کار می‌گیرد، امتیاز بیشتری دارد و براساس این شرکت‌ها را سالانه ارزیابی می‌کنیم.
به صورت کلی، شرکت‌ها با رشد بالا، متوسط و پائین هستند؛ اگر شرکتی نسبت به سال گذشته در مجموعه امتیازات، رشدی بیش از صد درصد داشت، مورد حمایت قرار می گیرد.
*چند آیتم برای این امتیازدهی مدنظر است؟
اسدی فرد: دو شاخص اصلی برای هر سه دسته نوپا، نوآور و فناور تعیین شده است. فروش که شامل صادرات (با ضریب بیشتر)می شود. یعنی فروشی که از جنس صادرات باشد، ضریب بیشتری دارد و اشتغال تخصصی و اشتغال فارغ التحصیلان دانشگاه هم هر دسته به تناسب خودش شاخص‌های مکمل هم دارد. یعنی ۸۰ درصد شاخص اصلی است و ۲۰ درصد شاخص‌های کمکی هستند. فرضاً اگر یک شرکت نوپا بتواند سرمایه جذب کند، امتیاز می‌گیرد. اگر یک شرکت بزرگ در یک شرکت کوچکتر دانش‌بنیان سرمایه گذاری کند، امتیاز کسب می‌کند.
تقریباً در هر دسته ۴ الی ۵ شاخص کمکی داریم که شرکت‌ها از آن امتیاز می‌گیرند. امسال برای اولین بار قصد داریم اجرایی کنیم و از سال ۱۴۰۳ همه شرکت‌ها برنامه رشد خود را ارائه کنند.
*یعنی به گونه‌ای می‌شود که شرکت‌ها، فضای رقابتی سال گذشته را طی می‌کنند؟ هر چه امتیاز بالاتر باشد بهتر است؟
اسدی فرد: تعداد زیادی شرکت داشتیم که از طریق محصولی دانش‌بنیان می‌شدند، ولی در نهایت کاری نمی‌کردند و درجا می‌زدند و زمان ما و وقت کشور را می‌گرفتند. تلاش می‌کنیم مسابقه رشد بین شرکت‌ها داشته باشیم. یعنی شرکت‌هایی که تلاش و برنامه ریزی می‌کنند، یادگیری دارند و مدیرعامل تلاش می‌کند سیستم‌های بهتری را پیاده سازی کند و شاخص‌های دیگر از امتیاز بالاتری برخوردار می شود. تفاوت این شرکت با شرکتی که فقط عنوان دانش‌بنیانی می‌گیرد و کاری ندارد مشخص باشد مشخص می شود. می‌توانیم منابع را به سراغ مجموعه‌هایی که نرخ رشد بالاتری دارند، ببریم.
*امتیازات شرایط رقابتی را بین خود شرکت‌ها نسبت به سال قبل اضافه می‌کند یا نسبت به شرکت دیگری؟
اسدی فرد: در حقیقت هر دو؛ برنامه رشد شرکت‌ها نسبت به وضع خودشان است. مثلاً می‌گوید امسال ۵ نفر اشتغال تخصصی دارم و در انتهای سال می‌بینیم که به این رده رسیده یا خیر که در حمایت‌های تأثیرگذار است.
دوم مقایسه شرکت‌ها با یکدیگر است. به همین منوال بررسی می کنیم در شاخص نرخ رشد؛ هر شرکت در دسته کم، متوسط یا بالا قرار گرفته یا خیر. طبیعتاً نرخ حمایت هر کدام با هم متفاوت است.
*این حمایت‌ها ضریب می‌خورد و با توجه به امتیازات حمایت بیشتری دریافت می‌کنند؟
اسدی فرد: این روند باید اجرایی شود که از سال آینده خواهد بود. جا‌هایی که محدودیت نداریم، طبیعتاً کف و سقف نمی‌گذاریم؛ اما در جایی مثل امریه سربازی، چون محدودیت داریم به همه نیروی پایه می‌دهیم؛ اما نیرو‌های بعدی را براساس شاخص رشد تنظیم می‌کنیم. برای شروع کار اولیه در حد یک الی دو نیرو کمک خواهیم کرد.
*آنطور که پیداست روند ارزیابی شتاب و وقت بیشتری به توسعه دانشبنیانها داده است؛ از یک سو، تصویب قانون جهش تولید دانش‌بنیان و از سوی دیگر تدوین ارزیابی جدید دانش‌بنیان ها گام های مهم معاونت علمی در زمینه افزایش کمی و کیفی شرکت‌های دانش‌بنیان بوده است؛ اما آقای دکتر، شما سالهاست که در راستای تحقق بخشی به فعالیت دانشبنیانها تلاش می کنید؛ بفرمایید که ارزیابی شما بعد از گذشت دو سال از منویات رهبری در خصوص شعار سالی که مبتنی بر فعالیت دانش‌بنیان ها بوده چیست؟ چقدر دانشبنیانها توانسته اند منویات مقام معظم رهبری را اجرایی کنند؟
اسدی فرد: تا سال گذشته براساس قانون مصوب ۱۳۸۹ که قانون حمایت از شرکت‌های دانش‌بنیان و تجاری سازی اختراعات اجرایی می شد، رویکرد اصلی حمایت از شکل گیری و حمایت از رشد شرکت‌های دانش‌بنیان بود. با شعار سال که رهبر معظم انقلاب مبنی بر تولید دانش‌بنیان و اشتغال آفرین داشتند، این رویکرد تقویت شد. ما هم در سال گذشته نسبت به سال‌های قبل در دانش‌بنیان افزایش کمی و کیفی داشتیم. یعنی در سال ۱۴۰۱ تعداد شرکت‌های جدیدی که به فهرست ما نسبت به سال ۱۴۰۰ اضافه شدند، بیش از صد درصد رشد داشتند.
از زمان تصویب قانون جهش دانش‌بنیان که ابلاغ آن در شهریور سال گذشته انجام شد و امسال که سالگرد ابلاغ آن بود، رویکرد جدیدی شروع شد. نمود این رویکرد در شعار امسال توسط رهبر معظم انقلاب و بیشتر در سخنرانی‌هایی که در حین نوروز داشتند، مطرح شد که فحوای آن «دانش‌بنیان شدن صنعت و اقتصاد کشور» بود. یعنی از یک رویکرد حمایتی گلخانه‌ای که فقط شرکت‌های دانش‌بنیان را حمایت کنیم، به مرحله‌ای رسیدیم که از نهال‌های کاشته شده، شکوفه و میوه‌های اولیه دادند تا برای دانش‌بنیان شدن کل اقتصاد و صنعت کشور چطور بهره برداری کنیم.
دغدغه مهم امسال پیاده سازی قانون جهش در راستای فرمایش رهبر معظم انقلاب است.
*آیا در این راستا اقدامی کرده اید؟
اسدی فرد: بله؛ توانستیم در این راستا، سند دانش‌بنیان شدن اقتصاد کشور را طی چند ماه اول سال (با توجه به تجارب سال گذشته) آماده کنیم. این کار را در چند جبهه مستقل، ولی مکمل در حال پیگیری هستیم.
کاری که سال گذشته با توجه به شعار سال شروع شد و از سنوات آن امسال استفاده می‌کنیم، این است که تقریباً همه وزارتخانه‌ها به جز معدودی از وزارتخانه‌ها و دستگاه‌های اجرایی مهم کشور، یک سند ویژه اقتصاد دانش‌بنیان آن حوزه را تصویب کردند. وزارت کشاورزی، صمت، بهداشت، اقتصاد، کشور، نیرو و نفت مستقلاً سندی به نام اقتصاد دانش‌بنیان حوزه نفت و یا حوزه سلامت و .. با همکاری معاونت تصویب کردند.
این سند در هیئت دولت به عنوان یک سند در سطح هیئت وزیران تصویب شد و مسئولیت پیگیری بر اجرا یعنی نظارت را به معاونت علمی، فناوری و اقتصاد دانش بنیان ریاست جمهوری سپردند؛ البته که پیگیری توسط خود وزارتخانه و دبیرخانه وزارتخانه است؛ اما پیگیری اینکه در وزارتخانه‌ها خوب اجرایی شود توسط معاونت علمی انجام می‌شود. این پایش را انجام می‌دهیم و کمک می‌کنیم دستگاه‌ها اقدام کنند.
این یکی از برنامه‌های جدی است که در راستای دانش‌بنیان شدن اقتصاد کشور انجام می‌شود و در معاونت علمی، فناوری و اقتصاد دانش‌بنیان ریاست جمهوری مرتب از وزارتخانه‌ها استعلام می شود. اجرای این برنامه باعث می شود منابع معاونت علمی در کنار منابع وزارتخانه و دستگاه اجرایی قرار بگیرد تا اقتصاد دانش‌بنیان محقق شود.
*اشاره کردید این یکی از برنامه های معاونت علمی، فناوری و اقتصاد دانش‌بنیان در راستای تحقق اقتصاد دانش‌بنیان بود؛ پیش از این ها به برنامه « برش استانی» اشاره کرده بودید. در این خصوص توضیح می دهید.؟
اسدی فرد: دقیقا. کار دیگری که اخیراً شروع شده و ابلاغ آن در همین ماه بود، برش استانی نام داشت. در واقع مقدمات آن طی چند ماه اخیر انجام شده و ۵ استان به عنوان پایلوت(نمونه) برش استانی اقتصاد دانش‌بنیان انتخاب شدند. طی این برنامه، هر یک از معاونین یا اعضای هیئت علمی مسئولیت یک استان را به همراه استانداری برعهده دارند و نهاد‌های استان یک برنامه دو ساله عددی بین ۵۰۰ تا هزار میلیارد تومان را اجرایی می کنند.
در اصل به این واسطه، توسعه زیست بوم استان در حوزه علم و فناوری و اجرای پروژه‌های پیشران در استان انجام شود و توسعه در راستای تحقق اقتصاد دانش‌بنیان محقق می شود.
*برنامه برش استانی برای تحقق اقتصاد دانش‌بنیان با چه استان هایی شروع شده است؟
اسدی فرد: فعلاً ۵ استان کرمان، مرکزی، زنجان، یزد و آذربایجان شرقی در برنامه برش استانی قرار گرفته اند و در مرحله اول، قرارداد امضا کردند. قرار است پروژه های پیشران طی دو سال اجرایی شوند.
*برنامه ای برای توسه برنامه برش استانی دارید؟
اسدی فرد: فعلا با ۵ استان شروع کردیم ولی بناست که این برنامه را با ۱۰ استان پیش ببریم.
*به غیر از برنامه برش استانی و تدوین سند اقتصاد دانش‌بنیان کشور چه اقدام دیگری در راستای تحقق شعار سال انجام داده اید؟
اسدی فرد: کار دیگری که از سال گذشته شروع شده و با توان بیشتر امسال پیگیری می‌شود، همکاری و برنامه‌های مشترک با شرکت‌های بزرگ صنعتی و هلدینگ‌های بزرگ خصوصی است. در این راستا شرکت‌های بزرگ فولادی و پتروشیمی و شرکت‌های بزرگ معدنی و هلدینگ‌های خصوصی جداگانه با هر کدام برنامه ویژه‌ای طراحی می‌شود و بیشتر ناظر بر این است که توانمندی مجموعه خصوصی با ابزار‌های معاونت کنار هم قرار گیرند و یک مسئله ملی حل شود.
* با این روندی که در پیش گرفته اید تا پایان سال چند هزار شرکت دانش‌بنیان خواهیم داشت؟
اسدی فرد: با توجه به نرخ رشدی که از ابتدای سال داشتیم، امیدواریم ۱۰ هزار شرکت دانش‌بنیان را رد کنیم. با توجه به آیین‌نامه جدید در جا‌هایی که یک ارزش برای کشور ایجاد می‌شود، می‌توانیم شاخص پیچیدگی فناوری را که سختگیرانه بود، به شرط آنکه شاخص‌های مطلوبیت ملی را احراز کنند، به فناوری‌های متوسط به بالا هم توجه کنیم و آنها را بپذیریم؛ البته ممکن است با پیاده سازی سیستم جدید، تعداد شرکت‌های دانش‌بنیان بیشتر شود. پیش بینی این است که عدد ۱۰ هزار را رد کنیم.
*با این روند فکر می کنید کیفیت شرکت‌های دانش‌بنیان همزمان با تعداد شرکت‌ها بر اساس منویات رهبری بیشتر شود؟
اسدی فرد: کیفیت مسئله‌ای است که بستگی به تیم داخلی شرکت‌ها دارد. هرچه محصول بیشتر به اقتصاد کشور گره بخورد، کیفیت بهتر می‌شود. چون قبلاً این شاخص‌ها را در نظر نمی‌گرفتند.
انتهای پیام/