نگاهی به سناریوهای روابط ایران و آمریکا در سفر رئیس‌جمهور به نیویورک
به گزارش گروه سیاسی خبرگزاری علم و فناوری آنا، کتایون مافی، شکست شدن قفل روابط ایران و امریکا به دست حجت‌الاسلام ابراهیم رئیسی، رئیس‌جمهور در سفر به نیویورک پیشگویی رسانه‌ای است که تحلیل‌های متفاوتی را در مورد آن ارائه می‌شود، اما تحقق این امر تا چه اندازه امکان دارد.
رئیس‌جمهور بامداد دوشنبه در حالی برای حضور و سخنرانی در هفتادوهشتمین نشست مجمع عمومی سازمان ملل تهران را به مقصد نیویورک ترک کرد که این سفر با گمانه‌زنی‌های بسیاری همراه بود. یکی از گمانه‌ها تحقق توافق تهران – واشنگتن بر سر تبادل زندانیان و دسترسی ایران به شش میلیارد دلار پول بلوکهشده کشور بود.
پیش‌تر برخی از رسانه‌ها به موضوع آزادی پنج زندانی ایرانی در آمریکا پرداختند و تأکید کردند که احتمال دارد روز دوشنبه یا سه‌شنبه این تبادل رخ دهد، اما دیری نپایید که این خبرها محقق شد.
سخنگوی وزارت امور خارجه با اعلام اینکه 5 شهروند ایرانی که در زندان‌های دولت امریکا بودند آزاد خواهند شد، اعلام کرد: متقابلاً 5 زندانی آمریکایی نیز آزاد می‌شوند. همچنین خبرگزاری رویترز نیز از انتقال پول‌های ایران به ارزش 6 میلیارد دلار به بانک‌هایی در دوحه خبر داد و پس از آن نیز رئیس بانک مرکزی اعلام کرد که 5 میلیارد و 573 میلیون یورو به حساب 6 بانک ایرانی در دو بانک الاهلی و الدخان در قطر واریز شده است.
در ادامه برخی از رسانه‌های غربی خبر دادند که پس از احراز انتقال منابع مالی ایران به قطر توسط بانک مرکزی ایران، فرایند تبادل زندانیان آغاز می‌شود و محل تبادل هم دوحه، پایتخت قطر خواهد بود.
اکنون به دنبال تأیید این دو خبر، گمانه‌زنی‌ها درباره گفتگوها بین دو طرف و یا تحقق توافقی پشت پرده میان ایران و امریکا قوی‌تر شده و محل سؤال قرار دارد.
در این باره برخی از منابع آگاه گفتند که مقامات دوحه حداقل هشت دور از مذاکرات با حضور مذاکره‌کنندگان ایرانی و آمریکایی را برگزار کرده‌اند. مذاکراتی که توسط رابرت مالی فرستاده ویژه ایالات‌متحده در امور ایران - که اکنون در مرخصی بدون حقوق است- و آبرام پیلی، معاون نماینده ویژه ایالات‌متحده از یک سو و علی باقری کنی، مذاکره‌کننده ارشد هسته‌ای ایران هدایت می‌شد و در ادامه مهدی صفری، معاون اقتصادی وزیر امور خارجه نیز برای مذاکره درباره انتقال وجوه به آن پیوست.
ارجاع پرونده ایران به شورای امنیت
هرچند موضوع ملاقات روسای جمهور دو طرف در گفتگوی رئیس‌جمهور با شبکه ان بی سی امریکا رد شد، اما دلایل متعددی وجود دارد که نشان می‌دهد احتمال دارد ایران برای این نوع گفتگوها راغب باشد.
یکی از این دلایل اختلافات بین ایران و آژانس بین‌المللی انرژی اتمی است. پیش‌تر تصور می‌شد که بدیهی‌ترین گزاره برای این دور از نشست فصلی ماه سپتامبر شورای حکام، صدور قطع‌نامه علیه ایران و حتی امکان فعال شدن مکانیسم ماشه یا ارجاع پرونده ایران به شورای امنیت باشد اما به نظر می‌رسد که توافقات پشت پرده تهران - واشنگتن بر سر تبادل زندانیان دوتابعیتی باعث شده رافائل گروسی، مدیرکل آژانس بین‌المللی انرژی اتمی و اعضای شورای حکام آژانس، با وجود اختلافات درباره همکاری با تهران دست به اقدام عملی مخربی نزنند.
در این میان صدور دو بیانیه مشترک ۶۳ کشور در شورای حکام و بیانیه تروئیکای اروپایی و ایالات‌متحده در کنار بیانیه اتحادیه اروپا و همچنین محتوای گزارش فصلی رافائل گروسی و گفته‌های او در نشست فصلی می‌توانست شرایطی نامطلوبی را در ماه دسامبر در نشست آتی شورای حکام برای ایران پیش ببرد؛ بنابراین ایران تدابیر مورد نظر خود را در دقیقه 90 عملی کرد. خروجی این دور از نشست فصلی شورای حکام به‌روشنی نشان داد که رفتار به‌اصطلاح فنی و کارشناسی آژانس درباره فعالیت هسته‌ای کشورها به‌راحتی می‌تواند تحت تأثیر اتفاقات سیاسی قرار بگیرد بنابراین دیگر گزاره‌ای به نام رفتار فنی و کارشناسی صرف آژانس محلی از اعراب نداشت.
نکات حائز اهمیت
در شرایط کنونی ایران و امریکا به‌منظور ایجاد فضای تنفس وارد میدان شده و کارشناسان تأکید دارند که به‌احتمال‌قوی این توافق پشت پرده، کارکردی کوتاه‌مدت دارد.
در این سناریو تهران سرعت بخشی از فعالیت‌های هسته‌ای خود در حوزه تولید و انباشت مواد غنی‌شده 60 درصد را کاهش داده و بایدن تا زمان برگزاری انتخابات ریاست‌جمهوری در آمریکا فرصت دارد تا برنامه‌های خود را پیش برد. در این شرایط کاخ سفید می‌تواند از رویارویی احتمالی تهران و واشنگتن در طول مبارزات انتخابات ریاست‌جمهوری 2024 جلوگیری کند.
همچنین امریکا با این توافق می‌تواند جلوی افزایش تنش در منطقه و وقوع برخوردهای نظامی تصادفی یا تعمدی را گرفته و با جلوگیری از رشد تنش در رابطه‌اش با ایران و در خلیج‌فارس بر انتخابات و نیز بر مهار روسیه و چین متمرکز شود.
بعلاوه امریکا با دادن اجازه به ایران برای فروش نفت بیشتر، مانع افزایش قیمت نفت در سطح جهانی و افزایش قیمت بنزین در داخل آمریکا خواهد شد که برای رأی‌دهندگان آمریکایی فاکتور مهمی محسوب می‌شود.
منافع ایران کجاست
این توافق موقت، برای تهران نیزبی فایده نیست. در نتیجه این توافق فرصتی برای تنفس موقت تهران از تحریم‌های گسترده‌تر آمریکا و تمرکز بر مشکلات داخلی کشور فراهم خواهد شد. ایران در این مدت از فروش نفت و تا حدی از تجارت کالاهای غیر تحریمی بهره‌مند می‌شود. به گفته علی باقری، معاون وزیر خارجه وجوه بلوکهشده ایران در عراق هم آزاد خواهد شد.
البته این توافق برای ایران نتایج درازمدت ندارد چرا که در آن امکان عادی‌سازی روابط تهران با جهان فراهم نمی‌شود و تحریم‌های بانکی و اقتصادی ادامه داشته و این امر مانع تعاملات اقتصادی با دیگر کشورها می‌شود.
درعین‌حال موانع در راه بازگشت ارز حاصل از فروش نفت نیز کماکان به قوت خود باقی خواهد بود و ایران ناچار است که همچنان به خرید اجناس درجه سه و تحمیلی از خریداران نفت خود دل‌خوش باشد.
بنابراین این توافق از جهت گذاران روزمره برای تهران بهتر از عدم وجود آن است، اما موانع بین‌المللی و سدهای ذهنی و عینی در راه توسعه اقتصادی کشور را از میان برنمی‌دارد.
پایداری لحظه‌ای
پیش‌بینی می‌شود این پروسه، آزمایشی بوده و احتمال اینکه شاکله این توافق به راحتی فرو بریزد مطرح است. از جمله دلایل این امر:
1 – احتمال ساماندهی حملاتی از سوی بازیگران منطقه‌ای و بین‌المللی علیه نیروهای آمریکایی و متهم کردن ایران به دست داشتن در این اقدامات.
2 – نتیجه انتخابات امریکا و انتخاب یک رئیس‌جمهوری رادیکال و جمهوری‌خواه
3 – بروز مخالفت‌هایی در کنگره امریکا و مجلس و شنیده نشدن صدای واحد از داخل دو کشور
مقدمه‌چینی برای توافق بزرگ‌تر؟
تا کنون تهران و واشنگتن رسماً اخبار منتشر شده در رسانه‌ها را تأیید نکرده‌اند اما عدم تکذیب این میزان جزئیات ریز منتشر شده نشان می‌دهد که آنچه در دوحه در جریان است فاز نخست توافقی نانوشته میان ایران و ایالات‌متحده. محسوب می‌شود توافقی که ظاهراً سایر جزئیات نانوشته آن به‌آرامی از مدت‌ها پیش میان دو طرف اجرایی شده است.
این به آن معناست که دولت ایالات‌متحده چشم خود را بر بخشی از پروسه خرید نفت ایران توسط چین بسته و ایران هم در سوریه و عراق از رویارویی با نیروهای آمریکایی پرهیز می‌کند، واشنگتن مانع از تشدید بحران پیرامون توسعه برنامه هسته‌ای ایران شده و تهران هم سرعت بخشی از فعالیت‌های هسته‌ای خود در حوزه تولید و انباشت مواد غنی‌شده 60 درصد را کاهش داده است.
درعین‌حال دولت جو بایدن با نزدیک شدن به فضای رقابت‌های انتخاباتی با بازگرداندن 5 زندانی دو تابعیتی برگ امتیازی را در حوزه دیپلماسی با ایران برای خود دست‌وپا کرده و البته هم‌زمان موفق شده با مدیریت تنش با تهران از احیای برجام که مخالفان جدی در ساختار سیاسی آمریکا دارد، سرباز بزند.
این شرایط به دولت بایدن اجازه می‌دهد که هم‌زمان با سر و کله زدن با تبعات سیاسی، امنیتی و اقتصادی جنگ اوکراین و حضور در رقابت‌های انتخاباتی که سایه دونالد ترامپ بر آن سنگینی می‌کند پنجره دیپلماسی با تهران را نیمه باز نگاه دارد.
اما آیا ایران پس از اجرایی شدن فاز نخست می‌تواند ابتکار عمل را در دست بگیرد؟
مسلم است که تهران پرونده هسته‌ای را به عنوان اهرم و عامل بازدارنده در برابر ایالات‌متحده در نظر گرفته و پیش‌بینی لازم برای ظهور دولت جمهوری‌خواه رادیکال در کاخ سفید را داشته باشد؛ بنابراین کارت هسته‌ای امتیازی نیست که ایران به طرف مقابل تقدیم کند.
ترامپ با اعمال سیاست فشار حداکثری خود هر چه در چنته داشت روی میز ریخت تا بلکه بتواند از ایران امتیاز بگیرد، امروزه دیگر دولت جدید آمریکا هیچ برگه جدیدی که بخواهد علیه ایران استفاده کند ندارد و تنها برگه باقیمانده جنگ است که بعید به نظر می‌آید، حداقل در شرایط فعلی، آنها تمایل داشته باشند و با ایران وارد جنگ شوند.
بنابراین فضا برای ابتکار عمل ایران فراهم است. درعین‌حال احتمال ملاقاتی محرمانه بین دو طرف بعید است هرچند که ممکن است مذاکرات در ادامه با افرادی تأثیرگذار صورت گیرد. بایدن از واکنش کنگره آمریکا، جمهوری‌خواهان مجلس نمایندگان و حتی لابی‌های یهودی نگران است و مقامات ایرانی نیز به چنین دیداری علاقه‌مند نیستند؛ بنابراین مدیریت مباحث به شکل توافقات نانوشته و ردوبدل کردن پیغام انجام خواهد شد و مفاد مذاکرات محرمانه باقی می‌ماند تا تحت تأثیر فشارهای رسانه‌ای و روانی و تضادهای سیاسی قرار نگیرد.
انتهای پیام/