زیرکی دیپلماتیک هند برای برقراری تعادل میان شرق و غرب

گروه جهان خبرگزاری علم و فناوری آنا- کتایون مافی؛ حدود دو هفته مانده به برگزای نشست مجمع عمومی سازمان ملل، رهبران ثروتمندترین و قدرتمندترین کشورهای جهان با شرکت در اجلاس «گروه ۲۰»، مواضع خود را در یکی از مهم‌ترین نشست‌های بین‌المللی اعلام کردند.

اجلاس گروه ۲۰ در حالی طی روز های شنبه و یکشنبه گذشته به میزبانی دهلی نو برگزار شد که اعضای این گروه، ۶۵ درصد جمعیت جهان را پوشش می‌دهند؛ دوسوم تجارت جهان و بیش از ۹۰ درصد از تولید مواد خام جهان را در دست دارند.

این اجلاس با اتفاق‌هایی تازه از جمله پیوستن اتحادیه آفریقا به عنوان عضو جدید همراه بود و به این ترتیب، در برخی موارد اخبار حواشی بر متن غلبه داشت.

نخست‌وزیر هند قصد داشت تا از این اجلاس به عنوان فرصتی برای بالا بردن اعتبار خود پیش از انتخاب مجدد در اوایل سال آینده میلادی استفاده کند

«جو بایدن» رئیس جمهور آمریکا، «اولاف شولتز» صدراعظم آلمان، «ریشی سوناک» نخست‌وزیر بریتانیا، «محمد بن سلمان» ولیعهد عربستان سعودی و «فومیو کیشیدا» نخست وزیر ژاپن، از جمله رهبران حاضر در این مراسم بودند اما رهبران روسیه و چین از مهم‌ترین غایب‌های این اجلاس محسوب می‌شدند گویا ترجیح می‌دادند در شرایط فعلی با همتایان آمریکایی و اروپایی خود رودررو نشوند.

در مراسم افتتاحیه این اجلاس، «نارندرا مودی» نخست‌وزیر هند در حالی سخن می‌گفت که روی پلاک (حاوی نام و عنوان سخنگو) مقابل او به جای هند از واژه «بهارات» استفاده شده بود. این نام از جمله نام‌های مورد علاقه ملی‌گرایان هندو محسوب می‌شود و گویا نخست‌وزیر هند قصد داشت تا از این اجلاس به عنوان فرصتی برای بالا بردن اعتبار خود پیش از انتخاب مجدد در اوایل سال آینده میلادی استفاده کند. بسیاری از کارشناسان با اشاره به دیدار رهبران گروه ۲۰ از بنای یادبود گاندی آن را تأکیدی بر این تحلیل دانسته و اظهار داشتند که مودی با این اقدام تلویحاً تلاش داشت تا جایگاه هند را به عنوان یک قدرت نوظهور و دارای نقش رهبری معرفی کند چرا که اکنون نظرسنجی‌ها در هند نشان می‌دهد که ۵۰ درصد از هندی‌ها به این باور رسیده‌اند که مودی توانسته تا جایگاه هند را به عنوان قدرتی منطقه‌ای بالا ببرد.

علاوه بر این کارشناسان سیاسی ارزیابی‌های مختلفی را از این اجلاس داشتند که مهم‌ترین آن به شرکت نکردن دو رهبر بزرگ جهان یعنی روسیه و چین در این اجلاس برمی‌گشت.

«شی جین‌پینگ» رئیس‌جمهور چین اعلام کرد که به جای او نخست‌وزیر «لی چیانگ» هدایت هیئت این کشور را بر عهده دارد و از منظر برخی از تحلیلگران دلیل این امر ناشی از تمایل او به ایستادن در کنار روسیه بود. با این وجودُ عده‌ای دیگر آن را نشانه اعتراض به هند و تضعیف میزبانی این کشور تعبیر کردند. این گروه بر این باورند که برخی از اتفاقات از جمله همراهی دهلی با آمریکا در عضویت در بلوک نظامی «کواد» سبب شده تا روابط بین چین و هند آن‌چنان‌که باید گرم نباشد.

کارشناسان سیاسی ارزیابی‌های مختلفی را از این اجلاس داشتند که مهم‌ترین آن به شرکت نکردن دو رهبر بزرگ جهان یعنی روسیه و چین در این اجلاس برمی‌گشت

 این دو کشور مدت‌هاست که با یکدیگر مناقشه مرزی دارند به شکلی که در سال ۲۰۲۰، تعداد ۲۰ نظامی هندی در این مناقشات مرزی کشته شدند. همچنین دهلی‌ نو در امتداد مرز با همسایه خود در شمال شرق کشور تمرین‌های نظامی برگزار می‌کند. از سوی دیگر انتشار نقشه‌ای در چین که مناطق مورد اختلاف دو کشور را متعلق به چین معرفی کرده نیز یکی دیگر از دلایل اختلاف دو طرف محسوب می‌شود. همچنین تعمیق روابط تجاری، فناوری و نظامی هند با ایالات‌ متحده که رقیب دیرینه چین است به عنوان یکی دیگر از دلایل این سردی روابط مطرح می‌شود.

اما در مورد روسیه شرایط متفاوت است. اگرچه بسیاری از کارشناسان غربی حکم دیوان کیفری بین‌المللی در ماه مارس برای جلب «ولادیمیر پوتین» رئیس جمهور روسیه را دلیل این عدم حضور می‌دانستند اما برخلاف این گروه، تحلیلگران منطقه‌ای معتقدند که پوتین با شرکت نکردن در این اجلاس، میزبانی هند را تقویت کرد؛ چرا که حضور رهبر روسیه به عنوان کشوری که در حال جنگ است، می‌توانست موقعیت کنفرانس را تضعیف و قطب‌بندی‌هایی را در میان شرکت‌کنندگان ایجاد کند.

درعین‌حال بیانیه پایانی این اجلاس نیز یکی دیگر از موضوع‌های مورد توجه بود چرا که در این بیانیه روسیه محکوم نشد.

جو بایدن در این اجلاس تلاش کرد تا مخالفت‌ها را علیه روسیه جلب کند. وی در سخنانش تأکید داشت جنگ روسیه در اوکراین به بسیاری از کشورهای دیگر آسیب می‌زند و آنها مجبورند هزینه‌های بیشتری را برای غذا، انرژی و افزایش نرخ بهره صرف کنند.

اما بیانیه پایانی این اجلاس و اجماع اعضا بر سر متن بیانیه، بسیاری از تحلیلگران را غافلگیر کرد. در این بیانیه علیرغم تلاش کشورهای غربی، هیچ اشاره‌ای به روسیه در جنگ علیه اوکراین نشد و صرفاً خواسته شد تا از تصرف سرزمین‌ دیگر کشورها با توسل به زور اجتناب و استفاده از سلاح‌های هسته‌ای هم محدود شود.

بیانیه پایانی این اجلاس نیز یکی دیگر از موضوع‌های مورد توجه بود چرا که در این بیانیه روسیه محکوم نشد

تمرکز بر مسائل اقتصادی و ورود اعضای جدید نیز سبب شد تا این گروه به بلوکی که کشورهای بیشتری را مشمول می‌شود مبدل شود. باید توجه داشت که اکنون آفریقا در معادله‌های جهانی از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است و ثروت طبیعی کشورهای آفریقای و بهره‌مندی از معادن اورانیوم و ذخایر نفتی در این کشورها سبب رقابت چین و کشورهای غربی در آفریقا شده است.

به این ترتیب، در حالیکه به نظر می‌رسید به دلیل شرایط سیاسی حاکم بر جهان، به‌خصوص تنش‌ها میان چین و آمریکا از یک سو و تبعات جنگ در اوکراین از سوی دیگر، خروجی مؤثر و مفیدی از نشست سران گروه ۲۰ حاصل نشود، هندی‌ها برای رهایی از این منجلاب سیاسی به رویکرد زیرکانه‌ای متوسل شده‌اند.

آنها در تمام این مدت سعی کردند تا فضای نشست را از مسائل سیاسی دور نگه داشته و تمرکز آن را بر حوزه‌های اقتصادی و انسانی قرار دهند. همچنین پیوستن اتحادیه آفریقا به این گروه به نقطه اشتراکی برای تمامی اعضا‌ مبدل شد. این امر نقش هند را به عنوان پل ارتباطی در همکاری شمال و جنوب مطرح کرد.

می‌توان گفت هند در حالی میزبانی اجلاس بعدی گروه ۲۰ را به برزیل تقدیم کرد که حداکثر ظرفیت دیپلماسی خود را به کار گرفت و مانع از آن شد که نشست سران گروه ۲۰ بدون توافق درباره یک بیانیه پایانی به کار خود خاتمه دهد.