کدام ویروس‌ها سندرم خستگی مزمن ایجاد می‌کنند؟

به گزارش خبرنگار علم و فناوری آنا به نقل از ساینس آلرت، پژوهشگران در یک مقاله مروری منشاء ویروسی سندرم خستگی مزمن را بررسی کردند.

هرکس که با سندرم خستگی مزمن زندگی می‌کند، می‌داند که این شرایط می‌تواند دیوانه‌کننده باشد و به دلیل درک نشدن و نبود گزینه‌های درمانی بدتر نیز می‌شود.

اما ممکن است تلاش‌های پژوهشگرانی مانند «مورین هانسون» (Maureen Hanson)، زیست‌شناس مولکولی دانشگاه کرنل که در مقاله‌ای جدید منشأ ویروسی سندرم خستگی مزمن را بازبینی کرده، مورد توجه قرار گیرد. سندرم خستگی مزمن با عنوان «آنسفالومیلیت میالژیک» یا ME/CFS شناخته می‌شود.

شواهد تاریخی نشان می‌دهد که تعداد زیادی از موارد سندرم خستگی مزمن احتمالاً توسط عفونت‌های ویروسی ایجاد می‌شود. سؤال این است که عامل احتمالی این مشکل کدام ویروس است؟

هانسون به بررسی در پیشینه پژوهشی در مورد این بیماری پرداخته است و فکر می‌کند که ممکن است تعداد کمی ویروس مرتبط با سندرم خستگی مزمن وجود داشته باشد.

سندرم خستگی مزمن یک اصطلاح کلی برای مجموعه‌ای از علائم ناتوان‌کننده؛ شامل درد عضلانی (میالژی) و اثرات روی مغز (آنسفالو)، نخاع (میِل) و التهاب (ایتیس) است و به همین دلیل آنسفالومیلیت میالژیک نامیده می‌شود.

خستگی بی‌امان، خواب بی‌طراوت و کسالت پس از فعالیت (وخیم‌تر شدن علائم پس از انجام فعالیت‌ها) ابعاد دیگری از این سندرم است.

در گذشته ده‌ها مورد شیوع سندرم خستگی مزمن ثبت شده است که بررسی‌ها نشان می‌دهد ثبت این موارد از دهه 1930 آغاز شده است. علل این شیوع ناشناخته مانده، اگرچه برخی از آن‌ها با عفونت‌های ویروسی همزمان بوده‌اند.

هانسون تخمین می‌زند تا سال 2020، حدود 67 میلیون نفر در سراسر جهان با سندرم خستگی مزمن زندگی کرده‌اند. اما البته، این آمار مربوط به پیش از همه‌گیری کووید-1۹ و سونامی کووید طولانی که مشابه سندرم خستگی مزمن بوده، است.

پنج معیار تشخیصی برای سندرم خستگی مزمن؛ خواب بدون طراوت، خستگی، اختلال شناختی، کسالت پس از فعالیت‌های جسمی و ذهنی و عدم تحمل ارتواستاتیک (علائمی مثل افت فشار خون، تپش قلب و ... که با دراز کشیدن بهبود می‌باید) هستند و ویروس‌های «انتروویروس»‌، «ویروس هرپس انسانی» و «ویروس اپشتین بار»؛ ویروس‌هایی هستد که ممکن است در این بیماری نقش داشته باشند.

هانسون می‌گوید قبل از ظهور ویروس SARS-CoV-2، توانایی ویروس‌های RNA در ماندگاری طولانی در بافت‌ها تا حد زیادی نادیده گرفته می‌شد. اما اکنون، با شناخت روزافزون بیماری‌های پس از این ویروس، محققان ارتباط بین عفونت‌های ویروسی و شرایطی مانند سندرم خستگی مزمن را دوباره بررسی کرده‌اند.

هانسون در آخرین مقاله مروری خود توضیح می‌‌دهد که چرا یک گروه خاص از ویروس‌ها به نام «انتروویروس‌ها» ممکن است محتمل‌ترین مقصر سندرم خستگی مزمن باشند.

انتروویروس‌ها گروهی از ویروس‌های RNA هستند که به دلیل این‌که از راه روده (intestine) وارد بدن  می‌شوند، به این نام نام‌گذاری شده‌اند. نقش آنها در سندرم خستگی مزمن مدت‌ها مورد مشکوک بود، اما تا حد زیادی مورد مناقشه قرار داشت.

بررسی‌ها بروز عفونت‌های انتروویروسی مداوم را در افراد مبتلا به سندرم خستگی مزمن شناسایی کرده‌ است. اما در طول سال‌ها نتایج غیرقطعی به‌دست آمده از مقایسه نمونه‌های خون و بافت افراد مبتلا به سندرم خستگی مزمن با افراد سالم، پژوهشگران را از بررسی بیشتر ارتباط بین عفونت‌های انتروویروسی و سندرم خستگی مزمن منصرف کرده است.

هانسون در این مقاله نوشته است: «نادیده گرفتن شواهد فراوان برای دخالت انتروویروس (EV) در سندرم خستگی مزمن، پژوهش در مورد پیامدهای احتمالی وخیم اما پنهان عفونت‌های انتروویروسی، را کند کرده است.

تعیین یک عامل ویروسی برای سندرم خستگی مزمن دشوار است؛ زیرا آزمایش خون تنها می‌تواند مرحله حاد یک نوع عفونت را به طور قطع نشان دهد.

پس از آن، آزمایش مملو از آنتی‌بادی‌هایی که بدن فرد در برابر انواع عفونت‌های ویروسی گذشته تولید کرده است، می‌شود.

علاوه بر این، زمانی که فردی تجربه سندرم خستگی مزمن دارد و تشخیص قطعی ابتلا به ویروس بگیرد ممکن است او یا پزشک معالجش متوجه ارتباطی بین این بیماری و عفونت ویروسی قبلی نشود.

بیش از نیمی از عفونت‌های انتروویروسی بدون علامت هستند و افراد مبتلا به سندرم خستگی مزمن که در مطالعات پژوهشی شرکت می‌کنند احتمالاً برای سال‌ها بیمار هستند. انتروویروس‌ها نیز بسیار شایع هستند و اغلب باعث بیماری خفیف می‌شوند.

هانسون توضیح می‌دهد: تقریباً یک‌سوم بیماران دچار سندرم خستگی مزمن نمی‌توانند شروع بیماری خود را از یک بیماری شبیه آنفلوانزا ردیابی کنند. احتمالاً، آن‌ها مدت‌ها پیش از شروع علائم سندرم خستگی مزمن، یک بیماری شبیه آنفلوانزا بدون علامت یا خفیف داشتند.

هانسون پیشنهاد می‌کند که ممکن است تکنیک‌های نمونه‌گیری ژنتیکی مدرن بهتر بتوانند مقادیر کمی از ویروس‌های باقی‌مانده‌ای را که در سلول‌ها و بافت‌ها پنهان شده‌اند، شناسایی کنند. این روش به تشخیص این‌که کدام ویروس‌ها در بروز سندرم خستگی مزمن درگیر هستند، کمک می‌کنند.

تصور می‌شود سایر ویروس‌ها، مانند ویروس «اپشتین بار» (EBV)، نیز باعث ایجاد سندرم خستگی مزمن می‌شوند. که البته مکانیسم آن‌ها نیز به همان اندازه انتروویروس‌ها پیچیده است.

ویروس‌های هرپس انسانی یا EBV نیز مانند سایر  ویروس‌ها می‌توانند در بدن پنهان شوند و سال‌ها از سیستم ایمنی دور بمانند تا زمانی که استرس یا برخی بیماری‌های دیگر آن‌ها را دوباره فعال کند.

در حالی که محرک‌های ویروسی سندرم خستگی مزمن بار دیگر توجه‌ها را به خود جلب کرده‌اند، ما نباید مکانیسم‌های احتمالی دیگری را که ممکن است در ایجاد این وضعیت ناتوان‌کننده نقش داشته باشند، نادیده بگیریم.

مواردی مانند ناکارآمدی میتوکندری‌ها که کارخانه‌های انرژی سلول‌های ما هستند و سطوح پایین دو هورمون کلیدی تیروئید همراه با عوامل ژنتیکی که به نظر می‌رسد بسیاری از افراد مبتلا به سندرم خستگی مزمن آن‌ها دارند، در این بیماری دخیل است.

به احتمال زیاد، ممکن است ترکیبی از این عوامل باشد که به ناامیدی از درک این بیماری نسبتاً پیچیده‌ می‌افزاید.

این مقاله مروری با عنوان « The viral origin of myalgic encephalomyelitis/chronic fatigue syndrome» در مجله PLOS Pathogens منتشر شد.