۸ کتاب خواندنی با موضوع پیاده‌روی اربعین
به گزارش خبرنگار گروه فرهنگ و جامعه خبرگزاری علم و فناوری آنا، این روز‌ها نام پیاده‌روی اربعین به کلیدواژه و موضوع محوری حیات اجتماعی و اعتقادی ایرانیان و گستره جهان تشیع تبدیل شده است. آیینی شکوهمند که تبلور ارادت دوستداران حضرت سیدالشهدا (ع) به حساب می‌آید. پیاده‌روی اربعین حرکت هویتی شیعه است که همراه خود گفتمان، واژگان، رفتارها و ابزار‌های جدیدی را نیز به همراه آورده است.
در این میان، آثار مکتوب ارزشمندی نیز با محوریت این پدیده بزرگ اجتماعی و مذهبی در سال‌های اخیر به چاپ رسیده که مرور می‌تواند در ارتقای بینش و دانش علاقه‌مندان به اهل بیت (ع) موثر باشد ضمن این که بخشی از این کتاب‌ها با قلمی صمیمانه و خاطره‌انگیز در قالب سفرنامه تجربه نویسندگان از این سفر معنوی را روی کاغذ آورده است.
تعداد کتاب‌هایی که اربعین و «پیاده روی اربعین» را محور خود قرار داده‌اند زیاد است، اما در یک نگاه کیفی می‌توان تعدادی از آثار شاخص این حوزه را تفکیک کرد که در ادامه به خشی ازآن‌ها خواهیم پرداخت:
۱- «ازدحام بوسه»
کتاب «ازدحام بوسه» نوشته نرگس مقصودی است که در انتشارات کتاب‌نیستان منتشر شده و نویسنده در آن نخستین تجربه خود از سفر پیاده‌روی اربعین حسینی را روی کاغذ آورده است.
قالب این اثر بر پایه سفرنامه داستانی است و مقصودی برای مخاطب روایتی جذاب‌تر از یک گزارش صرف از آنچه دیده است بر جای بگذارد. نویسنده در کتاب تصویری جذاب از خود روایت کرده است، خودی که به فکر این سفر نبوده و برای آن نیت و طلبی در مشهد مقدس می‌کند و دعایش در نهایت مستجاب و او راهی سفر می‌شود. «ازدحام بوسه» شرحی است پرتعلیق از آنچه برای جمع کردن اسباب و آلات سفر و فراهم کردن مقدمات مالی و غیرمالی آن بر او رفته است.
در بخشی از کتاب می‌خوانیم: «در این موقعیت کائنات بی‌طرف نمی‌نشیند تا تو فقط شنونده حرفهای رفقایت از سفر سال‌های قبل‌شان باشی، از اضطراب و دلهره عادت ماهانه‌ای که از محرم کابوس‌شان می‌شود و آرزوی حبس حیض‌شان را در آینده معدوم پیاده‌روی دارند. از بچه‌ای که در شکم دارند و می‌خواهند مثل بچه اول‌شان در رحم، جاده نجف - کربلا را تلاوت کند و با قرائت جزء به جزئش در ماه ششم بارداری ختم قرآنی کند. خداوند بالاخره تو را به سمت قضاوت‌های درونت پرت می‌کند، اینکه بدون آگاهی، ازشان بخواهی چیزی را که همیشه می‌شنیدی و از کنارش سهل‌انگارانه رد می‌شدی. شوخی‌شوخی در دهه اول صفر در صحن اسماعیل طلای امام رضا (ع) موقع طلوع آفتاب، پشت صف خادمین جارو به دست، همزمان با طلب کربلای جمعیت، من نیز کربلا خواستم و خیلی جدی برآورده شد، که مرام و رسم‌شان بالیدن است و تجلی کرم»
۲- اصول موکب‌داری در اربعین
بعد از احیا و رواج دورابره پیاده وری اربعین بسیاری از مفاهیم مرتبط با آن نیز در جامعه رواج یافت. مفاهیمی که گاهی سابقه قابل‌توجهی در منظومه اعتقادی شیعیان عراق هم داشتند، اما برایایرانیان مفهومی نوین بوده و جذابیت خاصی داشتند. یکی از این مفاهیم، «موکب» است؛ نامی که زائران کربلای معلی در ایام اربعین با آن کاملاً آشنا هستند. موکب‌ها میزبان گام‌به‌گام ارادتمندان حضرت اباعبدالله الحسین (ع) در مسیر‌های منتهی به کربلای معلی محسوب می‌شوند. پدیده‌ای نام‌آشنا که شاید کمتر کسی از چگونگی تشکیل، اداره و کارکرد‌های آن به شکلی عمیق مطلع باشد.
کتاب «اصول موکب‌داری در اربعین» اثری است که همین هدف را دنبال می‌کند. این کتاب توسط ستاد بازسازی عتبات عالیات و با مشارکت اداره کل فرهنگ و ارشاد اسلامی استان قم تدوین شده است.
اصول موکب‌داری در اربعین، پنج فصل دارد و با مقدمه حجت الاسلام حسین احمدی قمی آغاز می‌شود. آشنایی با آداب و رسوم مردم عراق، اصول موکب‌داری و دانستنی‌های ضروری آن، محور‌های کلی اصول ارزشی و حرفهای حاکم در موکب‌ها، عوامل موفقیت یک موکب در اربعین و سرانجام نیازمندی‌های سفر به کربلا و حضور در پیاده‌روی اربعین سایر بخش‌های این کتاب را تشکیل می‌دهد. از آنجایی که موکب‌داری با فرهنگ و پیشینه هویتی ملت عراق گره خورده است و برخی از این آداب و رسوم شاید برای ایرانیان نا آشنا باشد، این اثر می‌تواند تصویری واقعی از این پدیده مذهبی ارائه داده و به کار زائران و فعالان مذهبی بیاید.
۳- مدنیت، عقلانیت، معنویت در بستر اربعین
«مدنیت، عقلانیت، معنویت در بستر اربعین» از آثار پژوهشی قابل توجه با موضوع اربعین است. این کتاب ۲۸۰ صفحه‌ای توسط مسعود معینی‌پور و در چهار بخش تدوین شده است.
ظرفیت‌های کلان اجتماعی یک آیین دینی، مدنیت و امّت در بستر اربعین، ظرفیت‌های فرادینی آیین حسینی و در نهایت الگویی برای مطالعات آینده اربعین‌پژوهی فصول چهار گانه این اثر را تشکیل می‌دهد. تنی چند از اساتید دانشگاه و صاحب‌نظران عرصه مطالعات دینی نویسندگان مقالات این کتاب هستند.
نویسنده در مقدمه این کتاب، پیاده‌روی اربعین را آیینی معرفی می‌کند که مدیریت آن مردمی، خودجوش و مبتنی بر عنصر عشق است. در این میان مداخله غیرآگاهانه، آمرانه و منفعت‌طلبانه در روند این آیین معنوی نوعی فرصت‌سوزی محسوب می‌شود.
وی در ادامه می‌نویسد: «مناسک و شعائر دینی» که جنبه عملی دین را تشکیل می‌دهند، شامل رفتارها، گفتار‌ها و ژست‌های بدنی است که به مراحل گذار زندگی معطوف‌اند. شعائر دینی، در میان دیگر مؤلفه‌های دین از آن رو اهمیت می‌یابد که امور ذهنی را عینی و معتقدات اساسی و باور‌های ایمانی را در قالب رفتارها عیان می‌کنند. از این رو، یکی از شاخص‌های مهم دینداری، پایبندی به مناسک است.
رویکرد تمدنی به اربعین حسینی، جوهر فصل اول این کتاب است که در قالب آن ظرفیت‌های تمدنی اربعین به عنوان عنصری فرهنگ‌ساز بیان می‌شود. در فصل دوم اربعین به مثابه یک آیین دینی با جنبه‌های اجتماعی مورد مطالعه قرار می‌گیرد. در همین بخش، آسیب‌هایی که این آیین مذهبی را تهدید می‌کند نیز بررسی می‌شود.
نویسنده «مدنیت، عقلانیت، معنویت در بستر اربعین» در فصل سوم، جایگاه اربعین در برقراری تعامل با ادیان و مذاهب دیگر و حتی آزادی‌خواهان غیرمسلمان را مورد واکاوی قرار می‌دهد و سرانجام در فصل آخر، پیاده‌روی اربعین با رویکرد جامعه‌شناسانه و با بهره‌گیری از مردم‌نگاری و روان‌شناسی اجتماعی تحلیل می‌شود.
نویسندگانی همچون مسعود معینی‌پور، حبیب‌الله بابایی، سید حسین شرف‌الدین، حسن خجسته، مصطفی جمالی، محمدتقی کریمی که جملگی از اساتید دانشگاه‌های مختلف کشور هستند مقالات این کتاب را به رشته تحریر درآورده‌اند.
۴- کوثر اربعین
این کتاب مجموعه‌ای از سخنان، نوشته‌ها و بیانات ارزشمند آیت‌الله جوادی آملی، درباره زیارت اربعین، اهمیت این زیارت و اصل زیارت سیدالشهدا (ع) است که به جامعه اسلامی تقدیم کرده‌اند. جوانب مختلف زیارت اربعین توسط آیت‌الله عبدالله العظمی جوادی آملی در کتاب کوثر اربعین بررسی شده است.
کتاب «کوثر اربعین» چند بخش مهم دارد، بخش اول درباره اصل زیارت است. اهمیت زیارت، فلسفه و حکمت آن، قلمرو تأثیر دعا و زیارت، آداب، اهداف و آثار زیارت در بخش اول کتاب آمده است. ممکن است برخی افراد به خصوص با شبهاتی که جهل وهابیت درباره زیارت قبور بزرگان، اولیا خدا و امامان معصوم (ع) منتشر می‌کنند نسبت به اصل زیارت و اهمیت آن دچار شبهه شوند؛ لذا این بخش از کتاب هم از جهت آیات قرآن و هم در خلال روایات از پیامبر اکرم (ص) و اهل بیت (ع) به این شبهه و سؤال پاسخ داده است.
در بخش دوم کتاب درباره زیارت امام حسین (ع) و اهمیت این زیارت نکاتی آمده است. همچنین پاداشی که برای زیارت امام حسین (ع) در روایات مطرح شده است، آمده است. در این قسمت کتاب مطالبی نوشته شده که قابل استفاده برای دوستداران اهل بیت (ع) است.
بخش سوم کتاب نیز به زیارت اربعین پرداخته است. از ویژگی‌های عدد اربعین و یا ۴۰ به طور مبسوط سخن گفته شده است. تاریخچه زیارت اربعین در آن شرح داده شده است. اینکه آیا اهل بیت (ع) در همان سال و در ۴۰ امین روز شهادت سیدالشهدا (ع) در همان سال مراجعت به کربلا داشته‌اند یا در سال بعد به کربلا مراجعه کرده‌اند، در این بخش توضیحات کامل داده شده است.
جایگاه زیارت اربعین در منابع شیعی به خصوص این روایتی که از امام حسن عسکری (ع) است که فرمودند: «علامات مؤمن ۵ چیز است و یکی از آن‌ها زیارت اربعین است.» بنابر فرموده علامه جوادی آملی، اینکه زیارت اربعین در کنار علایم دیگر که یکی از آن‌ها ۵۱ رکعت نماز واجب و مستحب است، این نشان دهنده این است که زیارت اربعین نه تنها علامت مؤمن است، بلکه امری است که در کنار نماز واجب و مستحب قرار گرفته است و این قدر اهمیت دارد.
طباطبایی خاطرنشان کرد: این کتاب راجع به پیاده‌روی برای زیارت امام حسین (ع)، آداب سفر، آثار فرهنگی، اجتماعی و سیاسی که در پیاده‌روی اربعین دارد را شرح داده است. این‌ها بخش‌های دیگر کتاب است که آن را بسیار پربار‌تر کرده است.
معاون بین‌الملل و امور فرهنگی دفتر آیت‌الله جوادی آملی درباره اهمیت و برتری این کتاب نسبت به سایر کتاب‌های مشابه بیان داشت: این کتاب برگرفته از آثاری است که آیت‌الله جوادی آملی در رابطه با زیارت به خصوص زیارت اربعین دارند، پیام‌ها، مجموعه نوشته‌ها و سخنرانی ایشان در قالب این کتاب به رشته تحریر درآمده است. این اثر هم اصل زیارت و هم خود زیارت اربعین را تشریح کرده است و نسبت به آن حال و هوایی که الان زیارت اربعین یافته است و پیاده‌روی برای زیارت، در واقع جوانب مختلف مربوط به زیارت اربعین در این کتاب آمده است. جامعیت کتاب بسیار قابل اهمیت است.
وی گفت: کتاب سه بخش دارد؛ بخش اول کلیات است که درباره اصل زیارت بحث شده و بخش دوم درباره زیارت امام حسین (ع) و بخش سوم درباره زیارت اربعین است. هر بخش هم دارای فصول مختلف است. در پایان هر فصل فهرست آیات و روایات و منابع آمده است.
۵- به سفارش مادرم
یکی از سفرنامه‌های خواندنی پیاده‌روی اربعین که در پاییز سال ۱۳۹۷ منتشر و از همان ابتدا با استقبال مخاطبان مواجه شد، کتاب «به سفارش مادرم» بود. اثری که پس از رونمایی و در عرض یک هفته به چاپ چهارم رسید که نشان از اتفاقی مبارک در بازار کتاب بود. این استقبال نشان داد که کتاب‌های مذهبی اگر با محتوا و شکلی جذاب و پرکشش نوشته شوند، راه خود را در میان مخاطبان مشکل پسند امروز باز خواهند کرد.
این کتاب به سفارش مجموعه هنری خیمه و توسط ت گروهی متشکل از وهب رامزی، عبدالمجید قوامی، روح‌الله خسروی و شهره بهرامی به عنوان عکاس، مهدی ثائبی به عنوان مدیر تولید و احسان حسینی‌نسب به عنوان نویسنده تهیه شده است.
به سفارش مادرم شامل ۲۳ روایت از مواجهه نویسنده و تیم عکاسان با زائران پیاده اربعین حسینی است. وجه تسمیه این کتاب هم به این موضوع باز می‌گردد که نویسنده به نیابت از مادرش، به پیاده‌روی اربعین می‌رود.
وی در بخشی از مقدمه کتاب نوشته است: «مادرم از بین سفر‌هایی که نمی‌توانست برود، بیشتر از همه سفر به عراق در ایام اربعین را دوست داشت. مادرم دوست داشت به عراق سفر کند و در هنگامه پیاده‌روی آدم‌ها حضور داشته باشد و بخشی از تاریخی باشد که این سال‌ها در حال رقم خوردن است. من، اما دوست نداشتم هیچ وقتی از سال به عراق سفر کنم؛ خاصه در ایام اربعین؛ اما مادرم وقتی شنید که رفقای عکاسم من را به این سفر دعوت کرده‌اند تا با آن‌ها به عراق بیایم و روی عکس‌هایی که آن‌ها از این سفر می‌گیرند، چیزی بنویسم، مشتاق‌تر از همیشه، خواست تا من به جای او به این سفر بروم».
روایت‌های این کتاب با قلمی روان، به دور از آرایه‌های ادبی بیش از اندازه و به شکلی واقع‌گرایانه نوشته شده است. شخصیت‌هایی که نویسنده در طول پیاده‌روی با آن‌ها برخورد کرده و به مخاطبان معرفی می‌کند جذاب و ملموس‌اند، ضمن اینکه همگرایی اعتقادی ارادتمندان اهل‌بیت (ع) از سراسر دنیا در آن به خوبی نشان داده شده است.
۶- عمود ۱۴۰۰
کتاب «عمود ۱۴۰۰» نوشته علی‌اکبر والایی از سوی انتشارات احیا منتشر شده است. این اثر روایت بیم‌ها و امید‌های مسافری است که برای کسب توفیق زیارت، در انتظار اتفاقی غریب است. کتاب حکایت لحظه لحظه حضور است در مسیر عشق امام حسین (علیه‌السلام).
نویسنده یک حدیث از امام رضا (ع) را در ذهن داشته است به این مضمون که «کسی که مهمان امام رضا (ع) هست باید بیاید بارگاه من را زیارت کندم؛ او به صورت اتفاقی در مسابقه‌ای که در بنیاد نخبگان بود شرکت می‌کند و بعد از مدتی برنده مسابقه می‌شود و جایزه هم زیارت بارگاه امام رضا (ع) است. این برگزیده شدن و آن حدیث باعث نیت سفر به کربلا می‌شود.
والایی در این اثر به روایت صرف توجه نکرده است بنابراین هرجا نیاز به تحلیل بوده آن را تحلیل کرده و تلاش داشته حس‌های خود را به‌آسانی شرح دهد.
در بخشی از این کتاب می‌خوانیم: «تا نیمه‌های شب، فرصت دارم به بین‌الحرمین بروم. اما در آغاز شب و در دل تاریکی، گذر در بافت سنتی محله‌های شهر کربلا، برایم تازگی‌هایی دارد که حس نوستالوژیک دیرآشنایی را در ذهنم زنده می‌کند. پس از صرف غذای نذری، تا ساعتی در کوچه پس کوچه‌های محله قدم می‌زنم و به اهالی‌اش می‌نگرم که فکر و خیال را می‌برد به هزاره تاریخ، به دورتر و دورتر؛ به مردمان عصر صدر اسلام. این خانه‌های کاهگلی با در‌های چوبین و کوبه‌های فلزی‌اش برای دق‌الباب، کورسوی نور درون خانه‌هایش، با حزنی که هوای محله را آغشته است، انگار علی را کم دارد.»
۷- عمود آخر
پایگاه تخصصی و مردمی حریم حرم، با توجه به تاکیدات رهبر معظم انقلاب درباره اهمیت راهبردی پیاده‌روی اربعین و نقش شهدای مدافع حرم در برگزاری این مراسم، بهمن‌ماه سال۱۳۹۷ کتاب خاطرات شهدای مدافع حرم در راهپیمایی اربعین، تحت عنوان «عمود آخر» را توسط انتشارات انقلابی «تقدیر» به چاپ رساند.
کتاب مذکور شامل ۴۰ خاطره از ۴۰ شهید مدافع حرم در مسیر پیاده‌روی اربعین است. خاطرات شهدای نام‌آشنایی همچون سردار شهید «حسین همدانی»، شهید «مجید قربانخانی»، شهید «حسین معزغلامی» و همچنین شهدای گمنامی، چون شهید «داوود نریمیسا»، شهید «رضا سنجرانی»، شهید «جابر حسین‌پور» و... در این کتاب به چاپ رسیده است. لازم به ذکر است تمامی خاطرات توسط تیم تحریر، به صورت مستند از منابع دست‌اول اعم از خانواده یا دوستان نزدیک هر شهید به دست آمده است.
برای تولید این کتاب با بیش از ۱۰۰ نفر از اعضای خانواده و همچنین دوستان شهدا مصاحبه انجام شده است که این مهم بر عهده شهیده دلیری بوده و محدثه‌سادات نبی‌یان و نازنین قنبری نویسندگان این کتاب بودند. هدف از این کتاب، بصیرت‌افزایی و ارائه الگوی مناسب به عاشقان حسینی است. همچنین تلاش شده تا نمایی کلی از ۴۰ شهید نیز در این کتاب به مخاطب عرضه شود تا در صورت ایجاد علاقه، نسبت به شناخت بیشتر شهدا و مسیر آنان اهتمام بورزد؛ شهدایی که مسیر جهاد در راه خدا را در پیاده‌روی پیدا کردند و آسمانی شدند. لازم به ذکر است چاپ دوم این کتاب با قیمت ۱۵۰۰۰ تومان و تیراژ ۱۰۰۰ جلد عرضه شده است.
۸- او یافت مرا
«او یافت مرا» روایت‌هایی است از سفر اربعین که به دلیل بیان روان و طنزگونه خود، در مدتی کم مورد استقبال بی‌نظیر خوانندگان و مخاطبان خود قرار گرفته است. رضا عیوضی از اعضای باشگاه طنز و کاریکاتور انقلاب اسلامی و مجله طنز راه‌راه، این کتاب را نوشته است.
در بخشی از این کتاب آمده است: «اول بار که گفتم می‌خواهم سفرنامه‌ای از کربلایی که رفته‌ام بنویسم، همه دوستان و آشنایان خوش‌شان آمد و تشویقم کردند؛ یعنی همین‌طور هندوانه بود که کامیون‌کامیون می‌رفت زیر بغلم! اما تا حرفم را کامل می‌کردم و می‌گفتم این کتاب را می‌خواهم به بیان طنز بنویسم، خیلی‌ها لب می‌گزیدند و به فکر فرو می‌رفتند، اول می‌گفتند جدی؟ بعد می‌گفتند آخر یک جوری است! و با گفتن این جمله، تیر خلاص را می‌زدند که چرا جدی آن را نمی‌نویسی؟ پیاده‌روی ترش و شیرین است، سخت و نرم است، اما زشت و زیبا نه! همه‌چیز آن زیباست. «ما رأیت الا جمیلا» زشت ندارد. گریه‌هایش زیباست، خنده‌هایش زیباست، همه‌چیز آن زیباست؛ ما رأیت الا جمیلا»
انتهای پیام/