کارآمدی هوش مصنوعی در حوزه مدیریت شهری و ۱۳۷ پلاس+ فیلم

به گزارش خبرنگار فرهنگ و جامعه خبرگزاری علم و فناوری آنا، دو گزارش مجزای آماری از تماس‌های شهروندان با سامانه ۱۳۷ و نونوار شدن کوچه‌های شهر تهران با توجه به آسفالت‌های جدید منتشر شد که می‌توانید اینجا و اینجا بخوانید. اما با توجه به خدمات گسترده این سامانه از «رضا ناصری رئیس سامانه مدیریت شهری و نظارت همگانی ۱۳۷ پلاس» دعوت کردیم تا ضمن حضور در خبرگزاری آنا، به تشریح فعالیت‌های این سامانه بپردازیم.

در بخش نخست گفتگو با «رضا ناصری» رئیس سامانه مدیریت شهری و نظارت همگانی ۱۳۷ پلاس، به موارد مختلفی اشاره شد از جمله موارد پرتکرار در تماس‌ها، ثبت سالانه ۲ میلیون و ۴۰۰ هزار درخواست در ۱۳۷ پلاس، از تهدید تماس‌گیرنده تا بررسی مشکلات و...اما در بخش دوم به مساله هوش مصنوعی پرداختیم.( اینجا بخوانید)

در ادامه کوتاه از بخش نخست گفت‌وگو درباره  ۱۳۷ پلاس و تماس‌های آن را ببینید؛

ناصری ضمن اشاره به ویژگی‌های منحصربه‌فرد و به‌روز شده این سامانه، از دغدغه‌هایی گفت که در سال‌های اخیر به پیشرفت این سامانه و افزایش درخواست‌های مردمی در آن منجر شده است.

هوش مصنوعی ترسناک نیست

ناصری در بخش دیگری از صحبت‌هایش در رابطه با استفاده از هوش مصنوعی در حوزه مدیریت شهری و کاربرد‌هایی که این تکنولوژی در این زمینه دارد گفت: هوش مصنوعی دانش و علمی است که می‌تواند خیلی از کار‌های زندگی در جامعه بشری را تسهیل کند و به همین دلیل مورد اقبال قرار می‌گیرد، چون یک سری از کار‌ها را با تفکری که به آن بخشیدیم خودش انجام می‌دهد. تکنولوژی هوش مصنوعی این روز‌ها بسیار برجسته شده و تب آن در جامعه ما، مثل تمام دنیا بالا گرفته است. در این بین محصولاتی از هوش مصنوعی ارائه شده که جذابیت این حوزه را بالاتر برده و نگاه‌ها را به سمت خود جذب کرده است. ولی آسیب‌هایی نیز در این میان وجود دارد، آسیب از نظر فهم درست از هوش مصنوعی. ما اگر آن را درست نشناسیم در مسیر استفاده از این قابلیت موفق نیستیم و نهایتاً فقط شعار هوشمندسازی و استفاده از هوش مصنوعی می‌دهیم و از کشور‌های موفق در این حوزه عقب می‌مانیم. بسیاری از کشور‌ها در این حوزه کار‌های زیرساختی را آغاز کردند، اگرچه ما نیز در برخی از دانشگاه‌های برتر کشور آزمایشگاه‌های تخصصی هوش مصنوعی داریم و یک سری از نخبگان کشور در آنجا جمع هستند برای اینکه دستاورد‌های هوش مصنوعی را به محصول برسانند. چون بالاخره یک سری از آن محصولات می‌تواند در زندگی مردم تأثیرات بسیار عمیقی بگذارد.

وی افزود: گاهاً تعاریف در زمینه هوش مصنوعی مبهم است و بعضی اوقات انقدر آن را بزرگ جلوه می‌دهیم که ترسناک می‌شود. تمام آن تلاش‌هایی که در دنیا در زمینه هوش مصنوعی می‌شود، یک هدف و آرمان دارد و آن، این است که محصولاتی بسازیم که بتواند مانند انسان فکر کنند، مانند انسان رفتار کنند، اقدام کنند و در مجموع یک سری عملیات را نجام دهند. اگر این مقوله که هوش مصنوعی مانند انسان فکر کند را کنار بگذاریم، مابقی موارد چیز‌های جدید و مهمی نیست. یعنی ما در حال حاضر هم محصولاتی داریم که مثل انسان‌ها عمل کند، همچون ربات‌ها و نرم‌افزار‌هایی که می‌توانند کار‌هایی که پیش از این انسان‌ها انجام می‌دادند را انجام دهند. بحث اصلی در مورد ترس از هوش مصنوعی در حقیقت آن بخشی است که قدرت تفکری مانند انسان دارد، بخشی که قدرت تصمیم‌گیری را به محصول می‌دهد.

رئیس سامانه ۱۳۷ پلاس با اشاره جزئی‌تر به استفاده از هوش مصنوعی اشاره کرد و گفت: در مورد اینکه بخواهیم چیزی شبیه به انسان بسازیم یا در محصول‌مان از انسان‌ها الهام بگیریم، باید به چند موضوع ویژه توجه کرد. یکی این که تکنولوژی ما باید مثل انسان ببیند، این مسئله مربوط به شاخه بینایی ماشین است که یک زیرمجموعه از هوش مصنوعی محسوب می‌شود. در مرحله بعد به دنبال این هستیم که محصول ما مثل انسان حرف بزند، این مسئله نیز زیرمجموعه‌ای از هوش مصنوعی به نام صحبت کردن یا اسپیچ را شامل می‌شود، جایی که این روز‌ها می‌بینیم محصولات سخنگو تولید می‌شوند. مرحله بعدی ممکن است این باشد که محصول ما مثل انسان، یک متن را متوجه شود. شما وقتی که یک نوشته را می‌بینید، می‌توانید احساس نویسنده را درک کنید و متوجه شوید مثلا نویسنده این نوشته را با عصبانیت یا ناراحتی نوشته است، این مسئله مربوط به زیرمجموعه ان‌ال‌پی در هوش مصنوعی است. همه این موارد در کنار هم قرار بگیرند می‌توانند به چیزی شبیه به انسان نزدیک شوند. چون طبیعتا مثل انسان درست کردن یک محصول بسیار مسئله پیچیده‌ایست و علم امروز دنیا خیلی با آن فاصله دارد.

چرا هوش مصنوعی برای اکثر مردم دنیا جذاب است

ناصری در پاسخ به این مسئله که این ویژگی‌ها چه کمکی به ما می‌کند و چرا هوش مصنوعی برای اکثر مردم دنیا جذاب است، توضیح داد: شما فرض کنید یک سیستم نظارت تصویری دارید که همه جا فراگیر است، همه سیستم‌های نظارت تصویری ما لازم است اپراتور انسانی داشته باشند که تمام تصاویر ضبط شده از دوربین‌ها را تحلیل کنند و بتوانند تشخیص دهند چه اتفاقاتی در آن تصویر بیافتد. اما هوش مصنوعی می‌تواند کاربر انسانی را حذف کند و هر موقع در یکی از تصاویر اتفاقی افتاد آن را شناسایی کند و هشدار دهد. یا در مورد موضوعات دیگر مثلاً در زمینه تایپ کردن. این روز‌ها محصولاتی به بازار آمده که کار اشخاصی که به عنوان تایپیست کار می‌کردند را می‌تواند از بین ببرد، پس نگرانی‌هایی از این بابت وجود دارد که ممکن است یک سری از مشاغل در سراسر دنیا از بین برود، بله چنین چیزی ممکن است، ولی این نگران‌کننده نیست. چون هزینه زیادی را کم می‌کند، زمان زیادی را از کار‌ها می‌گیرد و در کنار این موارد شغل‌های زیادی به وجود می‌آورد، مشاغلی که اگر هوش مصنوعی وجود نداشت اصلا نمی‌شد به آن‌ها فکر کرد، پس خوبی‌ها و بدی‌های استفاده از هوش مصنوعی در کنار هم است.

وی ادامه داد: گروهی از محققان شناخته شده این تهدید را می‌بینند که ممکن است هوش مصنوعی به جایی برسد که اختیار انسان را از او بگیرد و تصمیم‌گیر اصلی باشد. اما من اینطور فکر نمی‌کنم، مثلا یک یا دو قرن پیش، که چیزی مثل هواپیما اختراع شد، آسیب‌هایی هم در پی داشت و گروهی مخالف استفاده از آن بودند، چون ممکن بود هواپیما سقوط کند و آدم‌ها فوت کنند. یا زمانی که ماشین‌ها اختراع شد، مخالفانی وجود داشت که معتقد بودند تصادف با این وسیله می‌تواند باعث مرگ افراد شود، مرگی که تا پیش از آن وجود نداشت. پس این پیشرفت‌ها با آسیب‌هایی هم همراه بود، هوش مصنوعی هم مثل همه این موارد است. اینجور نیست که شما یک محصول ایزوله داشته باشید، محصولی است که بالاخره آسیب‌هایی هم دارد، ولی دانشی است که می‌تواند باعث پیشرفت فوق‌العاده‌ای در زندگی انسان‌ها شود. به نظرم کار با هوش مصنوعی آزمون و خطا نیست، ما مجبوریم به سمت استفاده از هوش مصنوعی برویم، همانطور که مجبور شدیم به سمت ساخت و استفاده از اتومبیل یا هواپیما برویم. چون حقیقتاً زندگی با این وسایل تسهیل می‌شود و امروز هوش مصنوعی ابزاری است که به زندگی بشر خدمت می‌کند.

هوش مصنوعی چگونه فکر می‌کند؟

ناصری در ادامه سخنانش اظهار کرد: هوش مصنوعی فکر نمی‌کند، کاری انجام می‌دهد که شبیه به فکر کردن است. فرآیند یادگیری در هوش مصنوعی بسیار جالب توجه است و کاملا از هوش واقعی انسان الهام گرفته شده. یعنی یک برداشت دقیق و شناختی از انسان است. چگونه یاد می‌گیرید؟ مثل فرهنگ یادگیری که در کودکان رخ می‌دهد. وقتی شما یک بچه دارید، به او می‌گویید به بخاری یا شعله گاز دست نزدند و با تکرار این موضوع بچه هرکجا بخاری ببیند یا آتش ببیند به سمت آن نمی‌رود. این فرایند یادگیری در هوش مصنوعی نیز رخ می‌دهد. فرآیند تصمیم‌گیری آن نیز هم به همین ترتیب است. هوش مصنوعی در فضای نرم‌افزار کامپیوتری شبیه به انسان پیاده شده و واقعا رباتی در کار نیست، ربات یکی از محصولات هوش مصنوعی است، ما ربات‌هایی داریم که اصلا هوش مصنوعی ندارند و صرفا یک بازوی الکترونیکی هستند که یک کار ثابت انجام می‌دهند و نیاز به تصمیم‌گیری و فکر کردن ندارند.

وی افزود: در حوزه علم و فناوری حتما مهم‌ترین اتفاق، دانش هوش مصنوعی است و محصولاتی که این روز‌ها با این تکنولوژی تولید می‌شود، اهمیت این حوزه را نشان می‌دهد. هوش مصنوعی بحث جدیدی نیست که به دیروز و امروز خلاصه شود، بحثی است که در ۲-۳ دهه اخیر جریان داشته، ولی امروزه، چون به محصولاتی رسیده که می‌توانند فرآیند‌های مختلف را ساده کنند، اهمیت آن درک شده است. کما اینکه در این حوزه واقعا در ابتدای راه هستیم و این محصولاتی که در حوزه هوش مصنوعی به بازار عرضه شده، از نظر افقی که در حوزه هوش مصنوعی متصور هستند، خیلی ابتدایی هستند.

استفاده از هوش مصنوعی در ۱۳۷

رضا ناصری درمورد استفاده از تکنولوژی هوش مصنوعی در سامانه ۱۳۷ گفت: ما امسال رویکردی داشتیم که در سامانه ۱۳۷ از هوش مصنوعی استفاده کنیم. این تکنولوژی در این زمینه خدماتی می‌توانست به ما ارائه دهد که شهرمان را در جایگاه شهری هوشمند قرار دهد. سال گذشته خیلی در فاز هوشمندسازی نرفته بودیم، اما در فاز نرم‌افزاری کردن فرآیند‌ها بودیم. باید در نظر داشته باشید که هوش مصنوعی، هوشمندسازی و نرم افزاری کردن متفاوت هستند. در برنامه امسال ما بحث استفاده از ظرفیت هوش مصنوعی در سامانه مطرح بوده، چون این تکنولوژی می‌تواند در بخش‌هایی به ما کمک کند، مثل بحث ورودی پیام‌ها، جایی که باید کارشناسان پاسخگوی درخواست‌ها باشند. در این بخش با استفاده از هوش مصنوعی می‌توان بخشی از وظایف اوپراتوری مثلا در مورد درخواست‌های پرتکرار را کاهش داد و از این بخش اوپراتور را حذف کرد.

وی افزود: ما در حوزه خدمات شهری تنوع فراوانی داریم و برای مثال در سامانه ۱۳۷، هفتصد موضوع اجرایی داریم که مردم می‌توانند روی آن‌ها درخواست‌هایی ثبت کنند. بخشی از این درخواست‌ها بسیار پرتکرار و روتین هستند و از نظر قالب و ساختار یک پیام شهروندی می‌توان اجزای آن را استخراج کرد. یعنی در موضوعات ثابت، منطقه، ناحیه و آدرس دقیق درخواست‌کننده استخراج می‌شود و این دیتا با کمک هوش مصنوعی پیاده‌سازی می‌شود. یکی از دغدغه‌های اصلی بچه‌های ما در سامانه این است که موضوعات تکراری ثبت می‌کنند. هوش مصنوعی می‌تواند این موضوعات تکراری را از روند پاسخگویی حذف کند و از نظر سرعت و کیفیت، باعث رشد سرویس‌دهی به شهروندان می‌شود.

رئیس سامانه ۱۳۷ پلاس با اشاره به پیشرفت‌های موجود در این حوزه گفت: این اتفاق اگر رخ دهد چند ویژگی دارد، یکی اینکه کیفیت کار قطعا بالاتر می‌رود و دیگر اینکه مواردی مثل خستگی اوپراتور یا تغییر شیفت شامل آن نمی‌شود. موضوع بعدی هم بازخورد است، در این جا هم می‌توانیم یک تلفن گویا مبتنی بر ماشینی هوشمند پیاده کنیم که امیدواریم به زودی به محصول آن برسیم. بحث دیگری که روی آن فکر می‌کنیم و هنوز آن را آن‌گونه که باید شروع نکردیم در بحث تحلیل محتوا است. ما در بحث تحلیل متن و محتوا بسیار ظرفیت فوق العاده‌ای در هوش مصنوعی داریم که می‌تواند همه چیز را تحلیل کند. شما وقتی می‌خواهید برآیندی از متون ثبت شده در سامانه به دست بیاورید، حتما باید به سمت پردازش متن بروید و هوش مصنوعی در آنجا می‌تواند کمک کند و کار را به نتایج خوبی برساند.

از اهداف کلان تا تحول در ارتباطات مردمی

وی ادامه داد: ما در شهرداری تهران دو هدف کلان داریم، یکی تحول در ارتباطات مردمی بود که در انتها باید باعث انجام ارتباط بهتری با شهروندان می‌شد، بخش دیگر هم این بود که باعث توسعه فرهنگ مشارکت همگانی شویم. یعنی مردم شهر‌مان به این باور برسند، تا زمانی که خود را به عنوان عنصری از این جامعه تلقی نکنند و حس تعلق خاطر به محل زندگی‌شان نداشته باشند، این شهر نمی‌تواند به اوج برسد. این مدل در همه جای دنیا جواب داده و شهروندانی که تعلق خاطر به جامعه دارند می‌توانند به پیشرفت شهر خود کمک کنند. اگرچه ما شرایط خاص خودمان را داریم که نمی‌توان با خیلی از شهر‌های دنیا آن را مقایسه کرد. این نکته مهمی است که مردم ما نسبت به موضوعات شهری همان حسی که راجع به خانه خود و خانواده‌شان دارند، داشته باشند. این مسئله حتما نیاز به بازخورد مثبت و منفی از نظر مردم دارد و باید مدیریت شهری هم در آن سمت تعامل داشته باشد. ما رویکردمان ارتباط دو سویه است.

طبق آمار در ایران، ۲۰ درصد زباله‌ها بازیافت می‌شوند و ۸۰ درصد دفن می‌شوند

ناصری در رابطه با سفر اخیر خود به هنگ کنگ و شرکت در کنفرانس بین‌المللی مهندسی برق ۲۰۲۳ نیز گفت: بحث مهمی در دنیا وجود دارد که مسئله آلودگی زیست محیطی است. چرا این آلودگی مهم است؟ چون بخشی از لایه اوزون آسیب دیده است. این به خاطر آلودگی موجود در سطح جوامع شهری است، از سوخت خودرو‌ها و گاز‌های فسیلی گرفته تا هر آن چیزی که در صنایع مخلتف هست. این اتفاقی است که از زمان انقلاب صنعتی شکل گرفته و تولید گاز کربن مونوکسید شروع شده. از مدتی پس از همان دوران، دغدغه‌ای بین کشور‌های مختلف دنیا به جود آمد که حتما باید به فکر شرایط زیست محیطی باشیم، چون اگر با این مدل جلو برویم به نسل‌های آینده آسیب زدیم.

وی افزود: یکی از این موارد گرمای بی‌سابقه هواست که همچنان هم ادامه دارد و چند هفته پیش رکورد گرم‌ترین روز تاریخ بشر به ثبت رسید، یا تغییرات آب و هوایی و جوی که در این سال‌ها رخ داده است. در کل جوامع بشری باید به فکر باشند تا به سمتی برویم که کربن موجود در هوا به صفر برسد و تولید گاز CO۲ نداشته باشیم. این یک آرمان است و به این سادگی‌ها رقم نمی‌خورد، ولی دغدغه آن همچنان وجود دارد. یک روش برون رفت از این شرایط و اینکه از انتشار گاز‌های گلخانه‌ای جلوگیری کنیم این است که به سمت برقی کردن همه زیرساخت‌ها و صنایع و حمل و نقل برویم. پس برقی کردن خیلی مهم است و در برق کربن صفر است، اگرچه آنجا هم خروجی گاز داریم که می‌توان آن را با ترفند‌ها و تکنولوژی‌ها در مهندسی برق کنترل کرد.

ناصری اضافه کرد: مسئله دیگر در حوزه شهری که در این رویداد به آن توجه شد، مسئله تولید زباله است. اینکه چقدر تولید می‌کنیم و چه اتفاقی برای آن می‌افتد. طبق آمار در ایران، ۲۰ درصد زباله‌ها بازیافت می‌شوند و ۸۰ درصد دفن می‌شوند، این آماری است که وزارت نیرو اعلام کرده و اصلاً رقم خوبی نیست. برخی از کشور‌ها به راهکار‌هایی در این زمینه رسیدند، اینکه از زباله برق تولید کنند. چیزی که در ایران هم رخ داده، اما آنچنان زیاد نیست. اما این مسئله می‌تواند به دغدغه درستی تبدیل شود که در برخی از جوامع به وجود آمده. ما کشورمان در آلودگی زیست محیطی زمین نقش زیادی ندارد، اما قاره ما تاثیرات زیادی در این آلودگی دارد، پس باید به فکر باشیم.

رئیس سامانه ۱۳۷ اضافه کرد: این ماهیت اصلی جریان گردهمایی است که هر سال برگزار می‌شود. در بحث بازیافت و تولید برق از زباله رتبه اول در اختیار کشور‌های آسیایی است، این مسئله در بحث کنترل آلودگی‌های زیست محیطی هم بیشترین تأثیر را دارد. در این حوزه ما چه کردیم؟ دانش هوش مصنوعی در این فضا کجاست؟ هوش مصنوعی می‌تواند با خدماتی که می‌دهد و ظرفیتی که دارد به سریع‌تر شدن این مسیر کمک کند. از تفکیک زباله گرفته تا بحث پردازش و پالایش و تولید برق. چون یکی از ظرفیت‌های اصلی هوش مصنوعی این است که کار‌ها را سریع‌تر و دقیق‌تر از نیروی انسانی انجام می‌دهد.

استفاده از ظرفیت شرکت‌های دانش بنیان

وی درباره ارتباط با شرکت‌های دانش بنیان‌ها برای پیشبرد اهداف سامانه ۱۳۷ هم گفت: ظرفیتی که سامانه ما دارد این است که خیلی از موضوعات شهری در آن شناسیایی شدند، چون مردم این موارد را به ما گزارش دادند. وقتی موضوعات شهر را می‌شناسیم باید راجع به راه حل‌های آن‌ها هم فکر کنیم. به همین دلیل هم کنگره‌هایی را تشکیل دادیم که بتوانیم این موضوعات را با ظرفیت نخبگان و ظرفیت دانشگاه‌ها به نتایج دائمی برسانیم. ما این ظرفیت را ایجاد می‌کنیم که راه حل‌ها را به معضلات وصل کنیم و شرکت‌های دانش بنیان در این میان بهترین گزینه هستند.

وی افزود: برخی از موضوعات شهری هرساله انجام می‌شود که نتایج قابل قبولی هم ندارد، مثل جدول‌های کنار خیابان‌ها که هر سال رنگ می‌شوند. برای این اتفاق باید هزینه، نیروی انسانی و وقت زیادی صرف شود که در انتهای کار خروجی دلپسندی هم ندارد و مردم از آن استقبال نمی‌کنند. اما در این خصوص شهرداری به سراغ شرکت‌هایی رفته که می‌توانند رنگ‌هایی با کیفیت بالا تولید کنند که تا ۵۰ سال کیفیت و ظاهر خود را حفظ می‌کنند. یا در حوزه مبارزه با جانواران موذی نیز شرایط مشابهی رخ داد. ما در مبارزه با موش‌ها در تهران واقعا چالش داریم، مثل موش‌های غول پیکری که در خیابان ولیعصر زندگی می‌کنند و مردم به وفور آن‌ها را می‌بینند. این موش‌ها نسل به نسل رشد کردند و قوی‌تر شدند و نسبت به خیلی از سم‌هایی که سازمان پسماند برای آن‌ها می‌گذارد مقاوم شدند و خیلی هم باهوش هستند، تا جایی که می‌توانند اقدامات بعدی را نیز پیش‌بینی کنند. به این ترتیب دارو‌هایی که استفاده می‌کنند بعد از یک یا دوبار دیگر عمل نمی‌کند. در خصوص این ماجرا شهرداری با برخی از شرکت‌های دانش بنیان در ارتباط است تا به این مشکل رسیدگی کند.

نگاه شهرداری برای حل مشکلات به فضای علمی و استفاده از محصولات دانش بنیان است

ناصری در پایان سخنانش گفت: در شهرداری تهران این نگاه وجود دارد که با کمک گرفتن از فضای علمی و استفاده از محصولات دانش بنیان مشکلات را برطرف کرد. در سامانه هم یکی دو شرکت خلاق و دانش بنیان درگیر موضوعات ما هستند و در موضوعات کلان شهری هم بستر برای این شرکت‌ها آماده است که بیایند و تأثیرگذار باشند.