تعمیم انتشار اوراق سلف موازی از پتروشیمی به دیگر صنایع در سال 95/ تاسیس شعبه بورس کالای ایران در عراق

حوری قاسمی، گروه اقتصادی: اقتصاد سنتی،‌ به تعداد محدودی فروشنده و خریدار محدود می شد که به علت معاملات مکرر همدیگر را می‌شناختند و الگوی مشخصی نیز در تعاملات تجاری خود دنبال می‌کردند.

با گسترش شهرنشینی و افزایش افراد درگیر در مبادلات تجاری،‌ اقتصاد نیز بزرگتر شد و همزمان با گسترده شدن دامنه اقتصاد، فعالیت‌های اقتصادی نیز از ساختار سنتی خود فاصله گرفت و ابزارهای جدیدی را برای رسیدن به اهداف خود طراحی کرد.

یکی از این ابزارها،‌ توجه بیشتر به بازارهای مالی بود که در راس آنها بورس قرار داشت. بورس این امکان را به افراد مختلف می‌داد تا با سرمایه‌گذاری مشترک و خرید سهام شرکت های مختلف، فارغ از شناخت چهره به چهره در سود و زیان یک فعالیت اقتصادی شریک شوند.

اما مرور زمان نشان داد که تنها بورس اوراق بهادار نمی‌تواند نیاز اقتصاد امروز ایران را مرتفع کند بنابراین بازارهای دیگری نیز در کنار بورس اوراق بهادار تعریف شد که از آن جمله می‌توان به بورس کالا اشاره کرد.

از آنجا که بازار کالاهای پایه در بخش‌های مختلف صنعتی، پتروشیمی و کشاورزی در ایران همواره با محدودیت‌ها و دشواری‌های ساختاری زیادی روبرو بوده، راهکاری به نام بورس کالا برای کشف قیمت و عرضه مستمر این محصولات ایجاد شد.

این مشکل در عرضه محصولات پتروشیمی نیز وجود داشت و بورس کالا از سال گذشته به عنوان مرجعی برای قیمت‌گذاری و عرضه این محصولات در نظر گرفته شد تا همانگونه که بورس فلزات لندن (LME) به عنوان یک مرجع قیمت‌گذاری فلزات در دنیا شناخته می‌شود، بورس کالای ایران نیز برای محصولات پتروشیمی، به عنوان مرجع تعیین قیمت این محصولات در منطقه شناخته شود. البته شرط این مهم آن است که بازیگران بین المللی وارد معاملات بورس کالای ایران شوند.

از دیگر نقش‌های مهم بورس کالا همچنین می توان به نقش بازاریابی در مورد فروش محصولات پتروشیمی اشاره کرد.

در گفت‌وگو با حامد سلطانی‌نژاد، مدیرعامل بورس کالای ایران آخرین وضع عرضه محصولات و بویژه محصولات پتروشیمی در بورس کالا را جویا شویم که در ادامه می‌خوانید.

در آغاز توضیحی در خصوص عملکرد بورس کالا در سال گذشته بفرمایید؟

سال گذشته تمرکز اصلی بورس کالا،‌ حرکت به سمت اوراق بهادارسازی کالاها بود و در همین راستا طرح‌های متعددی مانند فروش سلف عادی، حرکت از روش‌های نقد و سنتی به سمت روش‌های جدید پیش‌فروش و انتشار اوراق سلف موازی به عنوان روش تامین مالی جدید در بورس کالا برای شرکت‌های تولید کننده تعریف شد.

از آنجا که یکی از بهترین روش‌های تامین‌مالی، ‌روش انتشار اوراق سلف موازی است ، این روش در دستور کار بورس کالا قرار گرفت. در این روش به پشتوانه تولید و عرضه شرکت‌ها در بورس کالای ایران اعتبار مورد نیاز برای توسعه فعالیت‌ها در اختیار شرکت مورد نظر قرار می‌گیرد.

به لحاظ مسائل شرعی نیز ، این اوراق به عنوان قرارداد مجاز شناخته شده و از سوی دیگر، سلف موازی قراردادی است که قابلیت معاملات ثانویه قرارداد سلف را در بازار ثانویه بورس کالا برای مشتریان فراهم می کند.

در واقع با اینگونه فعالیت‌ها سعی کردیم نسل اولیه اوراق بهادار مبتنی بر کالا را در بورس کالای ایران ایجاد کنیم که شامل،‌ گواهی سپرده و سلف موازی می‌شود.

گواهی سپرده چه تفاوتی با دیگر روش‌ها دارد و تا‌کنون در کدام حوزه‌های فعالیت در بورس کالا اجرا شده است؟

گواهی سپرده به این شکل است که در بورس‌های کالایی به جای اینکه برای گسترش خود از تالارهای منطقه‌ای استفاده شود، شبکه فعالیت آنها از طریق پذیرش انبارها در نقاط مختلف کشور و دنیا گسترش می یابد زیرا در این روش هر انبار به منزله یک تالار تلقی می‌شود.

در سال گذشته در خصوص گواهی سپرده،‌ در حوزه کشاورزی 40 انبار را پذیرش کردیم. بطور مثال در مورد ذرت،‌ انبارهایی که به طرح ذرت متصل شده‌اند برای ذخیره سایر محصولات کشاورزی مانند جو هم می‌توانند خدمات بدهند تا قابلیت معامله برای این کالاها بوجود آید.

می‌توان گفت، در حوزه کشاورزی گواهی سپرده را استقرار داده‌ایم و بالای 190 هزار تن ذرت معامله شد. انتشار گواهی سپرده سکه طلا را نیز آغاز کرده‌ایم.

در واقع طبق گواهی سپرده، مالک گواهی سپرده سکه طلا و یا هر کالای دیگری این امکان را دارد تا در هر زمان که کالا را مناسب عرضه بداند، از مکانیسم بازار ثانویه استفاده کرده و کالا را در بازار داخلی و یا در آینده‌ای نزدیک در بازار جهانی عرضه کند.

در خصوص انتشار اوراق سلف عادی و موازی در بورس کالا،‌چه کارهایی انجام شده است؟

از دیگر کارهایی که سال گذشته در بورس کالا انجام شد می توان به تلاش برای کاهش حجم معاملات نقدی اشاره کنیم که با کمک دولت و مجلس این مشکل حل شده است.

با نگاه به بازارهای کالایی دنیا مشخص می‌شود که این بازارها،‌در ابتدا بازارهای نقد قوی بوده‌اند که بر مبنای بازار نقدی به مرور زمان توانسته‌اند بازار اوراق بهادار خود را راه‌اندازی کنند.

این حرکت باید در ایران نیز انجام شود تا به مرور از بازار سنتی و بازار مبتنی بر خرید و فروش نقد کالاها به سمت بازار مبتنی بر بازار اوراق بهادار حرکت کنیم.

از فواید این امر می‌توان به پوشش ریسک،‌ امکان پیش‌بینی بازار، ایجاد خاصیت اهرمی برای فعالیت در بازار،‌حضور سرمایه‌گذاران خرد و ‌فعالان بازارهای مالی در بورس کالا اشاره کرد، البته باید تاکید کنم که این کار بسیار مشکل است.

مجوز انتشار سلف عادی و موازی برای محصولات پتروشیمی، پردیس آبادان و پتروشیمی شیراز دریافت شده است.

به طور کلی انتشار اوراق سلف هم نوعی روش تامین مالی است و هم روش برنامه‌ریزی تولید به شمار می‌رود. یعنی از اکنون یک شرکت می‌تواند مطمئن باشد که در سال آینده چه مقدار محصول تولید خواهد کرد.

به طور مثال اوراق سلف برای پتروشیمی پردیس به منظور تکمیل فازی بود که 80 تا 90 درصد پیشرفت داشت و به مقداری اعتبار نیاز داشت تا به تولید برسد. با انتشار اوراق سلف و بر اساس تولید یک سال آینده این شرکت،‌این اوراق منتشر شد.

برای سال 95 نیز به سراغ صنایع جدید تر مانند خودرو رفته‌ایم تا تامین مالی انجام شود، زیرا یکی از صنایعی است که به شدت نیازمند تامین مالی است صنعت خودرو می‌باشد.

مکانیسم انتشار اوراق سلف در بورس کالای ایران چگونه است؟

بورس‌های ایران با بورس‌های دنیا متفاوت است و لزوما نباید تنها از آنچه که در دنیا اتفاق می‌افتد، تبعیت کنیم.

از طرفی تامین نقدینگی در بورس کالای ایران برای فعالیت‌های تولیدی نیازمند پیش نیاز است که اصلی‌ترین آنها این است که بازار شفاف در مورد عرضه خود محصول وجود داشته باشد تا بورس کالا و هیات پذیرش بورس کالا،‌ بتوانند در مورد اینکه این شرکت می‌تواند به پشتوانه تولید خود اوراق عرضه کند،‌به توافق برسند.

از همین رو شرکت خودرو سازی که می‌خواهد در بورس کالا، اوراق سلف منتشر کند ابتدا در بازار نقدی، باید محصول خود را عرضه و سپس به پشتوانه برنامه تولیدی که به بورس کالای ایران اعلام کند. چنین شرکتی در مرحله بعد می‌تواند اوراق سلف موازی را برای تامین مالی منتشر کند.

بر همین مبنا، در سال 95 این اوراق را به صنایع مختلف تعمیم خواهیم داد.

بورس کالا برای حضور در بازار کشورهای دیگر و بویژه کشورهای همسایه چه برنامه ای دارد؟

در سال 95 نیم نگاهی نیز به بازارهای صادراتی خواهیم داشت. بحث حضور در بازار کشورهای همسایه مانند عراق مدت هاست در بورس کالای ایران مطرح است ولی هر بار به دلیلی فرصت این حضور به وجود نیامد. اما اخیرا با ستاد توسعه و بازسازی عراق تفاهمنامه‌ای امضا کردیم تا شعبه‌ای از بورس کالای ایران در عراق تاسیس شود و در مذاکرات آتی ما با مسئولان عراقی این شعبه تاسیس خواهد شد.

خاصیت این شعبه این است که بورس کالای ایران انبارهایی در خاک عراق و یا نزدیک مرز مانند منطقه آزاد اروند، تجهیز می‌کند و کالاهای خود را در صورت تقاضا، با قیمت مشخص از طریق انبارهای استاندارد به بازار عراق عرضه می‌کند.

مشکلی اساسی برای حضور در بازار عراق این است که محصولات ایران به دلیل نبود ثبات در کیفیت و همچنین فقدان تناوب عرضه، فرصت حضور دائم را در این بازار از دست می‌دهند.

برای حل این دو مشکل،‌ایجاد این انبارها می‌تواند راهگشا باشد،‌ زیرا کالایی که وارد انبار خواهد شد تحت نظارت بورس کمیت و کیفیتش مورد بررسی قرار می‌گیرد و همچنین به دلیل ذخیره کالا عرضه می‌تواند متناوب باشد.

در خصوص عرضه کود اوره در بورس کالا نیز توضیحی بفرمایید؟

طبق توافقاتی که بین تولیدکنندگان، ‌دولت و جهاد کشاورزی به عنوان مصرف کننده کود اوره صورت گرفته،‌ کود اوره به عنوان کالای یارانه ای به بخش کشاورزی داده می‌شود و حتی در توافقاتی که در ستاد تنظیم بازار صورت گرفته است ،‌این کالا را به عنوان کالای یارانه‌ای در نظر گرفته‌اند.

به همین دلیل این کالا قابلیت عرضه در بورس را ندارد و به محض آنکه کود اوره از حالت یارانه‌ای خارج شود بورس کالا آماده است تا آن را عرضه کند زیرا بورس، محلی برای کشف قیمت و سیستم عرضه و تقاضاست و کالاهای یارانه‌ای تنها به شرط قیمت‌گذاری آزاد قابلیت عرضه دارند.

اخیرا سلسله مذاکراتی بین بورس کالا ،شرکت خدمات حمایتی کشاورزی و انجمن کارفرمایی پتروشیمی انجام شد تا راهکاری برای عرضه این محصول در بورس کالا پیدا شود زیرا طبق نظر انجمن کارفرمایی پتروشیمی معاملات عرضه کود اوره نمی تواند بلندمدت باشد و تولیدکنندگان پتروشیمی ترجیح می‌دهند که محصول خود را در بازارهای جهانی عرضه کنند تا اینکه با قیمت‌های یارانه‌ای در داخل بفروش برسانند.

اواخر سال گذشته شاهد کمبود عرضه برخی محصولات پتروشیمی در بورس کالا بودیم که در بعضی روزها قیمت را تا 40 درصد نیز افزایش می‌داد. برای جلوگیری از تکرار این اتفاق چه راهکاری را در دستور دارید؟

علت این اتفاق آن بود که برخی از تولیدکنندگان به تعهدات عرضه‌ای که در هیات پذیرش داده‌اند، عمل نمی‌کنند. ما نیز برای اینکه بازار مدیریت شود کل عرضه را در مقابل کل تقاضا قرار می‌دهیم و از تولیدکنندگان خواسته‌ایم تا برنامه تولید و فروششان را ارائه کنند که اگر طبق برنامه اعلام شده و منطبق با زمان پذیرش عمل نکنند از عرضه محصولاتشان در بورس جلوگیری خواهیم کرد.

مشکل دیگری که صنایع پایین دستی در خصوص تامین خوراک خود در بورس کالا دارند این است که نمی‌توانند حجم کوچک مواد اولیه را خریداری کنند. در این مورد چه پاسخی وجود دارد؟

یکی از مواردی که مطرح می‌شود این است که مصرف‌کنندگان خرد نمی‌توانند از بورس کالا خرید کنند،‌ در جواب باید گفت خریدارانی می‌توانند وارد رینگ بورس کالا شوند که توسط سامانه بهین‌یاب وزارت صنعت تایید شده باشند.

اگر این شرکت‌ها تولید‌کننده واقعی بوده و پروانه وزارت صنعت را دارند باید اسمشان در آن سامانه ثبت شده باشد.

برخی تولید کنندگان خرد نیز در سال‌های اخیر شرکت‌های تعاونی مصرفی تشکیل داده‌اند که از بورس خرید کرده و بین اعضای خود تقسیم می‌کنند که تعداد این تعاونی‌ها به 57 عدد می‌رسد و سهمیه آنها نیز در بهین‌یاب مشخص است.

با وجود این، بورس کالا به دنبال آن است تا سازوکاری فراهم کند که تولیدکنندگان کوچک در مقابل افزایش قیمت آسیب کمتری ببینند یا بتوانند بلند‌مدت خرید کنند برای این موضوع، با چند شرکت پتروشیمی طرحی تحت عنوان قراردادهای بلند‌مدت در بورس کالا را مورد بررسی قرار می‌دهیم.

شرکت‌های تولید‌کننده شرایط فروش بلند‌مدت خودشان را در بورس کالا اعلام می‌کنند و افراد یا شرکت‌هایی که می‌خواهند طبق آن قرارداد خرید کنند، وارد فرآیند رقابت می‌شوند و در صورت برنده شدن در قرارداد می‌توانند خرید بلند‌مدت داشته باشند. اساس قیمت در این قراردادها نیز قیمت‌هایی است که در بورس کالا کشف می‌شود.

شرایط واردات اکنون راحت است. بنا بر این اگر شرکت‌های تولید ما بتوانند با شرکت‌ها بین‌المللی رقابت کنند فرض بر این است که هرچه می‌توانند صادر و هرچه را می‌توانند در داخل عرضه کنند.

اگر مصرف‌کننده وجود دارد که دغدغه مصرف دارد و از بازار داخل نمی‌تواند مواد اولیه خود را تامین کند می‌تواند از طریق واردات این کار را انجام دهند.

به عنوان سوال آخر، معافیت مالیاتی واحدهای مستقر در مناطق ویژه و آزاد سبب دامن زدن به فروش محصولات پتروشیمی در بازار آزاد شده است. بورس کالا برای حل این مشکل چکار خواهد کرد؟

در خصوص سوء استفاده شرکت‌های مستقر در منطقه ویژه و آزاد از معافیت مالیات بر ارزش افزوده، ‌باید گفت، فرض بر این است که این شرکت‌ها تولیدی هستند و یا شرکت‌هایی هستند که به قصد صادرات این محصولات را می‌خرند و یا به عنوان کالاهای بالا دستی در صنایع پایین‌دستی مصرف می‌کنند، تولید دیگری انجام می‌دهند و تولید خود را صادر می‌کنند. سهمیه آنها توسط بهین‌یاب مشخص می‌شود و وظیفه مسئولان است تا با بازرسی تولیدکنندگان واقعی را شناسایی و سهمیه شرکت های غیر تولیدی را حذف کنند.