از ارائه ایده فناوری در حوزه زیست‌شناسی تا نگارش طرح‌های پژوهشی ملی
خبرگزاری علم و فناوری آنا؛ زیست‌شناسی یکی از رشته‌های قدیمی بشری است و از دوران باستان تا به امروز تحقیقاتی در حوزه زیست‌شناسی انجام شده و بسیاری از پیشرفت‌های بشری مرهون تلاش زیست‌شناسان از گذشته‌های دور بوده است.
در گذشته دانشمندانی نظیر جالینوس در روم، آیورودا، پزشک مصری، و ابن سینا دانشمند ایرانی در زمینه زیست‌شناسی به مطالعه و تعمق می‌پرداختند.
از سویی رشته زیست‌شناسی را می‌توان یکی از پایه‌های اساسی علوم تجربی دانست و در تعریفی کوتاه می‌توان گفت: «رشته زیست‌شناسی به شناخت موجودات زنده اعم از انسان‌ها، گیاهان، جانوران و تأثیر آنها در زندگی بشر می‌پردازد.»
درواقع می توان گفت زیست‌شناسان سردمداران علوم تجربی هستند. مطالعات آنها در زمینه‌های سلول‌ها و مولکول‌ها، گیاهان، جانوران، تمامی موجودات زنده و نحوه تعامل آنها با محیط اطراف، اطلاعات بسیاری را در اختیار سایر علوم قرار می‌دهد. از این اطلاعات در حوزه‌های مختلف علوم برای بهبود شرایط زندگی بشر و پیشبرد اهداف آن استفاده می‌شود.
دانشگاه آزاد اسلامی استان قم از معدود مراکز آموزشی و علمی است که موفق شده فارغ‌التحصیلان متخصص و خوبی را در رشته زیست‌شناسی تحویل جامعه دهد و حتی در معتبرترین دانشگاه‌های اروپا و آمریکا به‌عنوان عضو هیئت علمی مشغول فعالیت هستند.
خبرنگار گروه آموزش و دانشگاه خبرگزاری علم و فناوری آنا در راستای بررسی وضعیت گروه و رشته زیست‌شناسی و چگونگی موفقیت این گروه گفت‌و‌گویی را با محمدرضا ذوالفقاری عضو هیئت علمی و مدیر گروه رشته زیست‌شناسی مقاطع کارشناسی‌ارشد و دکتری تخصصی دانشگاه آزاد اسلامی واحد قم ترتیب داده است که در پی می‌آید:
آنا: ابتدا درباره پیشینه علم زیست‌شناسی توضیح دهید و گروه زیست‌شناسی دانشگاه آزاد اسلامی واحد قم را معرفی کنید.
ذوالفقاری: علم زیست‌شناسی یا بیولوژی علمی که به مطالعه موجودات زنده می‌پردازد از زمان باستان تاکنون مورد توجه محققان مختلف قرار گرفته و در واقع می‌توانیم بگوییم زیست‌شناسی شناخت حیات است، چراکه زیست‌شناسی در ثانیه‌های زندگی ما حضور دارد و یکی از پایه‌های اساسی سلامت مدرن محسوب می‌شود ومی‌تواند با توجه به اهمیت سلامتی بشر در حوزه‌های مختلف وارد شود.
آنا: شاخه‌های مختلف علم زیست‌شناسی شامل چه مواردی هستند؟
ذوالفقاری: شاخه‌های متعدد و مختلفی از علم زیست‌شناسی مانند میکروبیولوژی، زیست فناوری میکروبی یا بایوتکنولوژی، زیست‌شناسی سلولی ـ مولکولی، فیزیولوژی، بیوشیمی، ژنتیک وجود دارد، چراکه میکروارگانیسم‌ها می‌توانند به‌طور مستقیم در سلامت موجودات زنده مؤثر و تأثیرگذار باشند، بنابراین اطلاعاتی که در این زمینه به‌دست می‌آید می‌تواند در راستای ارتقای سلامت و درمان انسان‌ها و موجودات زنده مفید باشد.
میکروبیولوژی؛ قدیمی‌ترین رشته تحصیلی در دانشگاه آزاد قم
آنا: درباره پیشینه راه‌اندازی رشته میکروبیولوژی در دانشگاه آزاد اسلامی قم توضیح دهید.
میکروبیولوژی در بین واحدهای دانشگاه آزاد اسلامی یکی از قدیمی‌ترین رشته‌هایی است که تأسیس شده و این به آن معناست که از سال ۱۳۶۵ مقطع کارشناسی میکروبیولوژی در دانشگاه آزاد اسلامی قم راه‌اندازی شد که این مهم به همت مرحوم پروفسور فریدون ملک‌زاده، اشرف‌السادات نوحی، احمد مجد و استادان پیشکسوتی که در سطح کشور وعرصه بین‌المللی صاحب‌نظر بودند به سرانجام رسید.
رشته میکروبیولوژی از سال ۱۳۶۹ در مقطع کارشناسی‌ارشد در دانشگاه آزاد اسلامی واحد قم راه‌اندازی شد و این دانشگاه از سال ۱۳۹۳ در مقطع دکتری میکروبیولوژی اقدام به پذیرش دانشجو کرد.
آنا: وضعیت دانش‌آموختگان رشته‌های تحصیلی گروه زیست‌شناسی دانشگاه آزاد اسلامی قم چگونه است؟
ذوالفقاری: تاکنون بیش از ۴ هزار دانشجو در مقطع کارشناسی و یک‌هزار دانشجو در مقطع کارشناسی‌ارشد فارغ‌التحصیل و ۲۰ دانشجوی رشته میکروبیولوژی در مقطع دکتری از دانشگاه آزاد اسلامی واحد قم دانش‌آموخته شده‌اند.
در دانشگاه آزاد اسلامی واحد قم در گروه زیست‌شناسی تعداد هفت مقطع کارشناسی‌ارشد وجود دارد که رشته‌های مقاطع کارشناسی ارشد دانشگاه آزاد اسلامی قم شامل میکروبیولوژی، فیزیولوژی، بایوتکنولوژی، ژنتیک، بیوشیمی، زیست‌شناسی سلولی ـ مولکولی و علوم گیاهی است.
آنا: در مقطع دکتری تخصصی چطور، آیا دانشجو دارید؟
ذوالفقاری: دانشگاه آزاداسلامی قم برای مقطع دکتری تخصصی رشته میکروبیولوژی و فیزیولوژی جانوری دانشجو دارد و در دانشگاه آزاد اسلامی قم در مقطع کارشناسی رشته‌های میکروبیولوژی، زیست‌شناسی سلولی ـ مولکولی، زیست فناوری، مهندسی علوم و صنایع غذایی و گیاه پزشکی دارد.
تیم تحقیقاتی قوی و مجرب هیئت علمی گروه زیست‌شناسی
تعداد ۱۸ عضو هیئت علمی در گروه زیست‌شناسی دانواحد قم مشغول تدریس، تحقیق و پژوهش هستند و هشت عضو هیئت علمی از بین ۱۸ عضو هیئت علمی گروه زیست‌شناسی رتبه دانشیاری و مابقی استادان گروه زیست‌شناسی دانشگاه آزاد اسلامی قم استادیار هستند.
آنا: پس می‌توان گفت تیم تحقیقاتی رشته ریست‌شناسی و فیزیولوژی دانشگاه آزاد اسلامی قم زبده هستند.
ذوالفقاری: استادانی که درگروه زیست‌شناسی دانشگاه آزاد اسلامی واحد قم فعالیت می‌کنند به‌لحاظ فعالیت‌های پژوهشی در سطح کشور و بین‌الملل برجسته محسوب می‌شوند، بنابراین می‌توان گفت یک تیم تحقیقاتی قوی و مجرب در گروه زیست‌شناسی به فعالیت می‌پردازند.
آنا: علم میکروبیولوژی در شناخت میکروارگانیسم‌ها چه کاربردی دارد؟
ذوالفقاری: علم میکروبیولوژی شاخه‌ای از زیست‌شناسی است که به شناخت میکروارگانیسم‌ها، بررسی ارتباط آنها باهم وهمچنین با موجودات زنده می‌پردازد.
میکروارگانیسم‌ها ازجمله مواردی هستند که می‌توانند موجب ایجاد انواع بیماری‌ها شوند، به همین دلیل و اهمیت سلامتی موجودات زنده ازجمله انسان می‌تواند برای این رشته یک جایگاه ویژه‌ای را در نظام آموزش عالی کشور ایجاد کند.
پایه و اساس بسیاری از علوم همانند ژنتیک، بایوتکنولوژی، پزشکی، بیوشیمی علم میکروبیولوژی است، بنابراین چون میکروارگانیسم‌ها می‌توانند در مهندسی ژنتیک و سایر حوزه‌های مدرن بایوتکنولوژی دخیل باشند که علم روز است و در مجامع بین‌المللی مورد توجه قرار بگیرند و این موجب شده رشته میکروبیولوژی یک جایگاه ویژه‌ای داشته باشد.
بستر تحصیل در رشته‌های گروه زیست‌شناسی مهیاست
آنا: دانشگاه آزاد اسلامی قم تا چه اندازه توانسته بستر‌های مناسبی برای تحصیل دانشجویان در رشته زیست‌شناسی را مهیا کند؟
ذوالفقاری: برای بسیاری از رشته‌های مقاطع کارشناسی گروه زیست‌شناسی و میکروبیولوژی در دانشگاه آزاد اسلامی قم مقطع کارشناسی ارشد و دکتری نیز تعریف شده و دانشجویان درحال تحصیل هستند که نشان می‌دهد ظرفیت‌ها و امکانات مناسبی برای متقاضیان ادامه تحصیل در رشته‌های گروه زیست‌شناسی و میکروبیولوژی از مقطع کارشناسی تا دکتری در دانشگاه آزاد اسلامی قم مهیا شده است.
آنا: آیا زمینه‌های شغلی رشته میکروبیولوژی و زیست‌شناسی برای دانشجویان مهیاست؟
ذوالفقاری: به جرأت می‌توان گفت در بسیاری از مجامع علمی کشور و عرصه بین‌الملل رشته میکروبیولوژی دانشگاه آزاد اسلامی قم را به‌عنوان یک برند معرفی می‌کنند.
دانشجویانی که در رشته‌های گروه زیست‌شناسی و میکروبیوژی فارغ‌التحصیل می‌شوند می‌توانند در حوزه بهداشت و درمان به فعالیت مشغول شوند وعلاوه برآن در زمینه ساخت داروها و طراحی واکسن‌های جدید فعالیت کنند و در آزمایشگاه‌های میکروبیولوژی و انگل‌شناسی فعالیت کنند.
با توجه به اینکه از میکروارگانیسم‌ها در استخراج بهینه محصولات پتروشیمی استفاده می‌شود، بنابراین فارغ‌التحصیلان گروه زیست‌شناسی می‌توانند در پژوهشکده‌های نفت هم به فعالیت بپردازند.
جایگاه دانش‌آموختگان زیست‌شناسی در مدیریت مؤسسات تحقیقاتی کشور
آنا: آیا دانش‌آموختگان گروه زیست‌شناسی رشته میکروبیولوژی می‌توانند در صنایع غذایی هم فعالیت کنند؟
ذوالفقاری: دانش‌آموختگان گروه زیست‌شناسی رشته میکروبیولوژی می‌توانند در صنایع غذایی فعالیت کنند و با توجه به اینکه می‌توان از میکروارگانیسم‌ها در حذف آلاینده‌های مختلف استفاده کرد، بنابراین دانش‌آموختگان گروه زیست‌شناسی می‌توانند در سازمان حفاظت محیط‌زیست مشغول به کار شوند.
دانش‌آموختگان گروه زیست‌شناسی دانشگاه آزاد اسلامی قم در مؤسسات تحقیقاتی کشور در جایگاه‌های مدیریتی مناسبی قرارگرفته‌اند و از بین فارغ‌التحصیلان گروه زیست‌شناسی دانشگاه آزاد اسلامی قم افرادی وجود دارند که هم‌اکنون در خارج از کشور توانسته‌اند موفق باشند و درمعتبرترین دانشگاه‌های اروپا و آمریکا به‌عنوان عضو هیئت علمی مشغول فعالیت هستند.
همچنین دانشجویانی که در دانشگاه آزاد اسلامی قم تحصیل می‌کنند با توجه به کادر هیئت علمی قوی و مجربی که در گروه زیست‌شناسی وجود دارد توانسته‌اند بسیار موفق عمل کنند.
دانشجویان مقطع کارشناسی که در دانشگاه آزاد اسلامی قم تحصیل کردند در مقاطع تحصیلی تکمیلی ارشد و دکتری توانسته‌اند بهترین رتبه‌ها را کسب کنند.
حرکت پایان‌نامه‌های گروه زیست‌شناسی به سمت صنعتی‌شدن
آنا: درباره تعامل با مراکز مهم علمی چه گام‌هایی برداشته‌اید و هدف از این تعامل چیست؟
ذوالفقاری: یک تعامل بسیار خوبی بین گروه زیست‌شناسی و سایر دانشگاه‌ها و مراکز آموزش عالی وجود دارد و بر این اساس تفاهم‌نامه‌های مناسبی با انستیتو پاستور ایران، پروهشکده ملی مهندسی ژنتیک، تکنولوژی زیستی، پژوهشکده رویان و انستیتو رازی منعقد شده است.
تفاهم نامه‌های کاربردی با مراکز علمی و مجموعه پارک علم و فناوری برای طرح‌های برون دانشگاهی هم منعقد شده که براین اساس رویکرد ما برای انعقاد تفاهم‌نامه‌های کاربردی تولید محصول است.
پایان‌نامه‌های دانشجویان مقاطع کارشناسی ارشد و دکتری دانشگاه آزاد اسلامی قم به نحوی پیش می‌رود که به سمت صنعتی شدن حرکت کند، بنابراین در بین استادان و اعضای هیئت علمی گروه زیست‌شناسی و میکروبیولوژی استادانی هستند که فناوران برتر محسوب می‌شوند که توانسته‌اند طرح‌های پژوهشی ملی ارائه کنند.
گفتوگو از حسین غمخوار سرایدشتی
انتهای پیام/