کتاب «نگرشی جدید بر مخاطرات طبیعی» به چاپ رسید

به گزارش خبرنگار علم و فناوری آنا، کره زمین از زمان تشکیل تا به امروز همواره دستخوش مخاطرات طبیعی بوده و با پا گذاشتن انسان بر عرصه هستی شناخت، درک و مهار این مهم حائز اهمیت زیادی داشته است.

مخاطرات طبیعی آن دسته از رخداد‌های طبیعی است که منجر به تأثیر منفی بر انسان‌ها، جوامع و محیط کره زمین می‌شود. این حوادث ظرفیت ایجاد حوادث و تأثیرات ثانویه را نیز دارند؛ به‌عنوان نمونه انفجار یک آتشفشان به تنهایی خود یک رخداد طبیعی است که منجر به جریان گدازه‌ها و خاکستر‌های آتش‌فشانی نیز می‌شود.

بر همین اساس و با توجه به اهمیت موضوع، کتاب «نگرشی جدید بر مخاطرات طبیعی» توسط انتشارات IntechOpen لندن و با ویراستاری علمی پرفسور محمد مختاری منتشر شد. این کتاب با مشارکت علمی پژوهشگران و صاحب‌نظران در ۶ بخش کلی و ۲۵ فصل تنظیم شده است.

در فصل چشم‌انداز این کتاب بخش اول -«کاوشی عمیق بر خطراتی که با آن روبه‌رو هستیم»- دیدی کلی و جهانی از مخاطرات طبیعی و بلایای مرتبط با آن به خوانندگان ارائه می‌شود. این بخش در ادامه بر آسیب‌پذیری احتمالی زمین‌لرزه و ارزیابی تلفات ناشی از آن متمرکز می‌شود که با استفاده از روش‌ها و مدل‌های آماری پیشرفته، تخمین خسارات و تلفات احتمالی ناشی از زمین‌لرزه را بررسی می‌کند و فصل آخر این بخش به ارزیابی خطر زمین‌لرزه در یکی از ایالت‌های شمال هند می‌پردازد.

در بخش دوم با عنوان «تهدید‌های لرزش زمین: نگاهی دقیق‌تر به خطرات زمین‌لرزه»، تحلیل و پیش‌بینی زمین‌لرزه‌ها با استفاده از مدل میانگین متحرک خود همبسته یکپارچه فصلی (SARIMA)، ارزیابی آسیب‌های شهری پس از وقوع زلزله، فعال شدن مجدد گسل‌های پوسته‌ای در اثر زمین‌لرزه ازجمله موضوعاتی است که مطالب با ارزشی در مورد این رخداد طبیعی پویا و در عین حال ویرانگر ارائه می‌کند.

بخش سوم کتاب با عنوان «خشم آب: بررسی سیل به‌عنوان یک رخداد طبیعی»، به بررسی اثرات مخرب سیلاب به‌عنوان یک خطر طبیعی، فرین‌های هیدرولوژیکی با بررسی رون و الگو‌های بارش شدید و دبی رودخانه، ادغام گوگل ارث و حسگر‌های دکامتریک برای نقشه‌برداری و تجزیه‌وتحلیل سیلاب می‌پردازد.

بخش چهار با کاوش در حیطه مخاطرات آب‌وهوایی به بررسی این مخاطرات، ارزیابی آسیب‌پذیری زیرساخت‌های صنعتی و تأسیسات ذخیره‌سازی در برابر نیرو‌های مخربی مانند طوفان، رابطه پیچیده بین تغییرات آب‌وهوا و مخاطرات طبیعی، فناوری‌های جدید سنجش از دور و کاربرد‌های آن در برنامه‌ریزی قبل از بلایا و ارزیابی پس از رخداد می‌پردازد.

بخش پنجم با بررسی جنبش سطحی، کندوکاوی در مباحثی، مانند زمین‌لغزش‌ها، نقش تجزیه‌وتحلیل قطبش در برابر کاهش خطرات طبیعی ناشی از زمین‌لغزش، استفاده از فناوری سنجش از دور به منظور افزایش مدیریت ریسک زمین‌لغزش، تحلیل ژئوتکنیکی و تکنیک‌های مکانی برای ارزیابی حساسیت زمین‌لغزش و ترسیم مناطق خطر دارد. در این بخش ترکیبی از فعالیت‌های انسانی و تقابل رخداد‌های طبیعی در روش‌های استخراج زیرزمینی زغال‌سنگ و تأثیر آن بر پایداری شیب آمده است.

در نهایت، بخش آخر با عنوان«چالش‌های اجتماعی در زمان وقوع مخاطرات طبیعی»، دریچه‌ای به آسیب‌پذیری اجتماعی در زمان وقوع رخداد، واکنش‌های روان‌شناختی افراد، نقش فعالیت‌های داوطلبانه و غیرقابل پیش‌بینی، عکس‌العمل برنامه‌ریزی شهری در برابر بلایا و واکنش‌های روانی افراد پس از بلایا را بررسی می‌کند.

تحلیل فراوانی، آمار مرگ‌ومیر، تعداد افراد متأثر از رخداد‌های طبیعی و زیان‌های اقتصادی مستقیم ناشی از آن در پنج قاره بزرگ جهان (آسیا، آفریقا، آمریکا، اروپا و اقیانوسیه) و ۱۰ کشور با بالاترین آمار با استفاده از پایگاه آماری داده EM-DAT، در بازه زمانی ۱۲۳ سال (۱۹۰۰ تا ۲۰۲۲ میلادی) نکات قابل توجهی را نسبت به درک موضوع در همه نواحی کره زمین در کتاب نمایان می‌سازد.

تحلیلی روی هشت رخداد طبیعی جهانی، یعنی زلزله، فوران آتش‌فشانی، زمین‌لغزش، سیلاب، خشک‌سالی، آتش‌سوزی جنگل‌ها، طوفان و افزایش دما انجام شد. نتایج نشان می‌دهد که طوفان با بیشترین فراوانی (۳۸%) و بیشترین زیان اقتصادی (۴۱%)، خشک‌سالی با بیشترین تلفات انسانی (۵۳%) و سیلاب با بیشترین تأثیر بر مردم (۵۰%) بارزترین مخاطرات طبیعی در کره زمین هستند.

قاره آسیا بالاترین تعداد رخداد‌های طبیعی و بیشترین تلفات و آسیب به جامعه را تجربه می‌کند. سپس قاره‌های آمریکای شمالی و آفریقا قرار می‌گیرند (شکل ۱). ازنظر زیان اقتصادی، قاره آمریکای شمالی در میان سایر قاره‌ها دچار بیشترین خسران اقتصادی می‌شود که به دنبال آن قاره‌های آسیا و اروپا به ترتیب در رتبه‌های دومی و سومی قرار می‌گیرند.

پایگاه‌های داده‌های آماری جامع (مانند: EM-DAT) می‌توانند در ارزیابی ریسک و مدیریت بلایا کمک کنند و آسیب‌های ناشی از آن را کاهش دهند. مدیریت رخداد‌های طبیعی، جامعه و محیط‌زیست را در برابر نتایج ناخوشایند بعد از وقوع رخداد مقاومت‌تر خواهد ساخت.

در کشور که با زلزله، سونامی، افزایش دما، سیلاب و زمین‌لغزش روبه‌رو هستیم، نتایج پژوهش‌های منتشرشده در این کتاب در مدیریت بهتر این رخداد‌ها مؤثر خواهد بود و خوانندگان را با دیدگاه‌های نوین و بینش در این موضوع ترغیب می‌کند.

این کتاب توسط محمد مختاری دبیر کارگروه شمال غرب اقیانوس هند وابسته به یونسکو، عضو مؤسس مرکز تحقیقات سونامی و زلزله در دانشگاه هرمزگان، استاد بازنشسته پژوهشگاه بین‌المللی زلزله‌شناسی و مهندسی زلزله نایب‌رئیس موسسه مدیریت ریسک بیمه سامان پایدار ویراستاری شده است.