غلبه شتاب فناوری‌ بر رشد حلزونی رشته‌ها

خبرگزاری علم و فناوری آنا - حسین بوذری؛ نظام آموزش عالی کشور ازجمله دانشگاه آزاد اسلامی براساس نیاز‌های جدید جامعه به علم و فناوری در حال تعدیل است. سال‌های گذشته فناوری‌های نوین با سرعت قابل توجهی در عرصه‌های مختلف زندگی انسان‌ها ورود کرده و سبک زندگی آنان را تحت تأثیر خود قرار داده است.

دانشگاه آزاد اسلامی واحد یادگار امام خمینی شهرری هم از این قاعده مستثنی نیست و علاوه بر سیاست تحقق رشته‌های مهارتی و کارآفرینی براساس نیاز به آمایش دقیق با پارامتر‌هایی مانند توزیع جمعیت دانشجویان، توزیع امکانات و تجهیزات آموزشی، توزیع رشته‌های موجود تحصیلی، توزیع استادان دانشگاهی و برآورد نیاز صنایع نیم‌نگاهی به رشته‌های مرتبط با هوش مصنوعی نیز دارد.

دانشگاه آزاد اسلامی واحد یادگار امام خمینی شهرری از معدود واحدهای دانشگاهی است که بیشترین رشته‌های منسوخ شده را در دل خود داشته و تاکنون حدود 60 درصد رشته‌های این دانشگاه منسوخ و از رده خارج شده‌اند و رشته‌های جدید با محور فناوری‌های نوین و تحلیل داده جایگزین آن شده‌اند.

از سویی جایگزینی رشته‌های فاقد دانشجو و منسوخ شده با رشته‌های مهارتی، فناوری و کارآفرینی می‌تواند علاوه بر افزایش دانشجویان علاقه‌مند به این رشته‌ها استراتژی دانشگاه آزاد اسلامی واحد یادگار امام خمینی شهرری را نیز دچار تحول مثبت کند.

خبرنگار خبرگزاری علم و فناوری آنا در راستای بررسی استراتژی دانشگاه آزاد اسلامی واحد یادگار امام خمینی شهرری و برای دستیابی به آخرین اطلاعات آمایش رشته‌های دانشگاهی و حرکت به سمت رشته‌های مرتبط با هوش مصنوعی گفت‌و‌گویی را با هادی باقرزاده ولمی معاون آموزش و تحصیلات تکمیلی این دانشگاه ترتیب داده‌ است که در ادامه می‌آید:

چرخش تحول‌آفرین آموزشی از حافظه‌محوری به فایده‌محوری 

آنا: استراتژی دانشگاه آزاد اسلامی واحد یادگار امام خمینی شهرری در راستای آمایش و ساماندهی رشته‌های دانشگاهی چیست؟

باقرزاده ولمی: نظام آموزش عالی کشور براساس نیاز‌های جدید جامعه به علم و فناوری در حال تعدیلات گسترده‌ای است، سال‌های اخیر، فناوری‌های نوین با سرعت قابل توجهی در عرصه‌های مختلف زندگی انسان‌ها ورود کرده و سبک زندگی آنان را تحت تأثیر خود قرار داده است.

نقش پررنگ سیستم‌های رایانه در علوم مختلف و انتقال فعالیت‌های انسانی به ماشین‌های دیجیتال، وابستگی انسان امروز به ارتباطات الکترونیکی در بستر اینترنت، تشکیل حجم عظیمی از اطلاعات حاصل از ثبت و ذخیره فعالیت‌ها و مدیریت آن، مسیر‌های جدیدی برای توسعه علوم، پیش روی آن‌ها قرار داده است.

دانشگاه آزاد اسلامی یک شبکه علمی - فرهنگی بسیار بزرگ و قابل توجه در سطح کشور است و با نقش تعیین‌کننده‌ای در گسترش علم، فناوری و فرهنگ در جامعه امروز ایران بازی می‌کند.

کارآمدی این شبکه دانشگاهی مستلزم ارتقای سطح محتوای آموزشی و به‌‌روزرسانی آن همگام با فناوری‌های نوین دنیا و چابک‌سازی تشکیلاتی آن است.

براساس منویات مقام معظم رهبری در سال ۱۳۹۹، برنامه پنج‌ساله دانشگاه آزاد اسلامی پس از دو سال کار تخصصی و فشرده و براساس اسناد بالادستی نظام در قالب سند تحول و تعالی دانشگاه آزاد اسلامی تدوین شد.

سند تحول و تعالی یک سند بسیار کامل است که ابعاد مشخص خود را دارد و در این سند پنج چرخش تحول‌آفرین قید شده که تحول در آموزش از آموزش حافظه‌محور به یادگیری عمیق، کاربردی، فایده‌محور و بسترساز اشتغال یکی از آنهاست.

استان تهران با ویژگی‌های خاص جمعیتی، فرهنگی و نقش تأثیرگذار در اقتصاد کشور دارای ابعاد بسیار گسترده و پیچیده است. پیاده‌سازی برنامه‌های سند تحول در این استان نیاز به آمایش دقیق پارامتر‌هایی مانند توزیع جمعیت دانشجویان، توزیع امکانات و تجهیزات آموزشی، توزیع رشته‌های موجود تحصیلی، توزیع استادان دانشگاهی و برآورد نیاز صنایع و جامعه به فارغ‌التحصیلان متخصص در رشته‌های مختلف با توجه به افق پیش رو است.

استراتژی دانشگاه آزاد اسلامی استان تهران و واحد یادگار امام خمینی شهرری ناحیه‌بندی این استان براساس شاخص‌های توسعه و تحول آمایشی است که فرآیند‌های آموزشی استان را تعدیل کرده و به بهره‌وری آن کمک خواهد کرد.

چرخش معنادار متقاضیان رشته‌ها با رشد فناوری‌ها

آنا: با توجه به حرکت دانشگاه آزاد اسلامی به سمت دانشگاه کارآفرین و مهارت‌محور، هنوز برخی رشته‌های دانشگاهی منسوخ شده در حال فعالیت هستند، در راستای جذب دانشجویان در رشته‌های مهارت‌آفرینی و کارآفرینی چقدر موفق بوده‌ و رشد داشته‌اید؟

باقرزاده ولمی: مهارت کلید ورود دانش‌آموختگان به بازار کسب و کار و اشتغال است. نسل نوین مراکز آموزشی و دانشگاه‌ها باید توجه ویژه‌ای به مهارت‌آموزی دانش‌آموختگان خود داشته باشند. رشد سریع فناوری‌ها که عموماً در خارج از دانشگاه‌ها و در بنگاه‌های اقتصادی شکل می‌گیرند، موجب شده که بسیاری از دانش‌آموختگان دانشگاهی کارایی و اثربخشی لازم برای ورود به بازار کسب و کار را نداشته باشند.

محتوای آموزشی رشته‌های تحصیلی معمولاً همگام با نیاز بازار کار تغییر نمی‌کنند، چه بسا رشد فناوری‌ها آنقدر زیاد است که برخی از رشته‌های تحصیلی مخاطبان خود را از دست داده‌اند.

برخلاف علم و دانش که به مفاهیم پایه‌ای و عمیق توجه دارد، در فناوری مهارت و ابتکار عمل تعیین‌کننده است، از این رو، براساس تغییر ذائقه جامعه به کسب درآمد از تکنولوژی و افزایش دانش‌آموختگان بیکار برخی از رشته‌های کلاسیک و اصولاً پایه‌ای شاهد عدم استقبال و متأسفانه منسوخ شدن آنها هستیم.

در استان تهران دانشگاه آزاد اسلامی واحد یادگارامام خمینی شهرری متولی گسترش مهارت‌آموزی و توسعه رشته‌های مبتنی بر مهارت است.

در این راستا، دانشگاه آزاد اسلامی استان تهران ۶ ساختمان آموزشی از آموزشکده‌های فنی حرفه‌ای سمای سابق در گستره غرب، شمال غرب و شمال تهران از معاونت آموزش‌های عمومی و مهارتی را در اختیار این دانشگاه قرار داده و تعیین مأموریت مهارتی - کارآفرینی دانشگاه آزاد اسلامی واحد یادگار امام خمینی شهرری را به تکمیل سبد رشته مهارتی که عموماً در مقاطع کاردانی و کارشناسی تعریف می‌شوند، سوق داده است.

البته از این نکته غافل نشویم که تغییر سیستم‌های آموزشی و استقبال از رشته‌های جدید مهارتی با سرعت کمی همراه است. گوش داوطلبان به برخی از عناوین رشته‌ها آشنا نیست، به‌عنوان مثال رشته مهندسی کامپیوتر به‌مراتب آشنا‌تر و مورد اقبال بیشتر داوطلبان نسبت به رشته‌های مهارتی مانند نگهداری شبکه‌های کامپیوتری یا امنیت شبکه است، در حالی که دانشجویان رشته‌های مهارتی بخش عمده‌ای از دروس‌شان مهارتی و فناوری است و این موضوع کمک زیادی برای جذبشان به اشتغال و کارآفرینی است.

از منظر اقتصادی، راه‌اندازی یک رشته مهارتی عموماً بسیار پرهزینه و با تأمین زیرساخت‌های جدید همراه است. تأمین استادان این رشته‌ها نیز نسبت به دروس نظری بسیار دشوار و با تقبل هزینه به‌مراتب بیشتراست.

با این تفاسیر در کوتاه‌مدت مجبوریم به طور موازی با توسعه رشته‌های مهارتی، رشته‌های به اصطلاح دانشی خود را حفظ و ترویج دهیم، اما در بلندمدت این رشته‌های مهارتی خواهند بود که عرصه را بر رشته‌های دانشی تنگ خواهند کرد.

پس از واگذاری مأموریت مهارتی به دانشگاه آزاد اسلامی واحد یادگارامام خمینی شهرری، نسبت دانشجویان این دانشگاه به سمت دانشجویان کاردانی افزایش یافت و تعداد دانشجویان این دانشگاه رشد خوبی را تجربه کرد و سیر نزولی آن متوقف شد.

امید است با تکمیل سبد رشته‌های دانشگاه آزاد اسلامی واحد یادگارامام خمینی شهرری به‌خصوص در رشته‌های مهارتی و اختصاص تجهیزات لازم و استادان خبره، موفق به ترویج مهارت در دانشجویان و حضور چشمگیر و مؤثر آنها در بازار کسب و کار و تربیت فارغ‌التحصیلان کارآفرین باشیم.

تصویب ۵۰ رشته جدید در دانشگاه آزاد یادگارامام شهرری

مأموریت آینده شما در راستای نوسازی رشته‌های دانشگاهی چیست؟

باقرزاده ولمی: در آموزش‌های مهارتی دو دسته آموزش وجود دارد، نخست دوره‌های بلندمدت و دوم دوره‌های کوتاه‌مدت، در دوره‌های بلندمدت اصولاً دوره‌های آکادمیک کاردانی و کارشناسی پیوسته و ناپیوسته مورد توجه هستند. پس از واگذاری مأموریت مهارتی به واحد یادگار، ۷۴ رشته‌های مهارتی جدیدی در مقاطع کاردانی و کارشناسی به واحد یادگار واگذار شد.

در ادامه نیز بیش از ۵۰ رشته جدید در برنامه توسعه  دانشگاه آزاد اسلامی واحد یادگارامام خمینی شهرری قرار گرفت که اصولاً از نوع مهارت‌های نوین و مورد استقبال یا مقاطع بالاتر رشته‌های مهارتی است که مقطع کاردانی آن در دانشگاه آزاد اسلامی واحد یادگارامام خمینی شهرری مورد استقبال قرار گرفته است و با حمایت مسئولان استان تهران و شورای گسترس دانشگاه آزاد اسلامی به سبد رشته‌های دانشگاه آزاد اسلامی واحد یادگارامام خمینی شهرری اضافه می‌شود.

پذیرش دانشجویان در رشته‌های مهارتی عموماً براساس سوابق تحصیلی و ثبت‌ نام در محل تحصیل است، به‌عبارتی دانشجویان بدون شرکت در آزمون برای ثبت‌نام در زمان مقرر که در سایت  دانشگاه آزاد اسلامی واحد یادگارامام خمینی شهرری اطلاع‌رسانی می‌شود، به ساختمان‌های آموزشی شامل مجتمع این دانشگاه واقع در بزرگراه خلیج فارس و روبه‌روی حرم حضرت امام خمینی (ره) یا مجتمع ابوالفتوح رازی و ساختمان شیخ صدوق در شهرری و همچنین ساختمان‌های آموزشی جنت‌آباد، تهرانسر، کَن، قلهک و پاسداران مراجعه کرده و براساس رشته‌های مستقر در آن ساختمان‌ها به ثبت‌نام اقدام می‌کنند و در همان ساختمان‌ها ادامه تحصیل می‌دهند.

اقدامات برای انجام فعالیت‌های آموزشی و ستادی در ساختمان‌ها مهیا شده و اصولاً نیازی به حضور در سایت اصلی دانشگاه آزاد اسلامی واحد یادگارامام خمینی شهرری در مجتمع نیست و این موضوع کمک زیادی به جذب دانشجویان بومی محلات کرده و هزینه ایاب و ذهاب دانشجویان را بسیار کاهش داده است.

اما در آموزش‌های کوتاه‌مدت، برنامه دانشگاه توسعه مدارس عالی مهارتی است و این مدارس عموماً با مشارکت بخش خصوصی دایر می‌شود. مخاطبین این دوره‌ها دانشجویان و مخاطبین مهارتی هستند و این مدارس گپ بین مفاهیم آکادمیک و نیاز بازار کار و جامعه را با مطالب و مهارت‌ها پوشش می‌دهند.

به‌عنوان مثال ممکن است در صنعتی دانش‌آموختگان رشته‌ای خاص با آشنایی به مهارتی موردنیاز باشد که این مهارت فقط از تجربه قابل حصول است یا مهارت نوینی که در سرفصل دروس دانشگاهی نیامده است.

این مهارت‌ها یا به صورت گواهی حضور یا مدرک معتبر و با نظارت معاونت آموزش‌های عمومی و مهارت تأیید می‌شوند. مخاطبان این دوره‌ها با ثبت‌ نام در سامانه مشکات می‌توانند مهارت‌های لازم را دریافت کنند.

اکنون ۲۳ مدرسه عالی مهارتی در دانشگاه آزاد اسلامی واحد یادگار امام خمینی شهرری تأسیس شده‌اند که می‌توان به مدارس نگهداری پوست و مو، روانشناسی، حقوق، زبان انگلیسی و ساختمان اشاره کرد.

البته آموزش‌های کوتاه‌مدت مستقیماً از طریق واحد دانشگاهی و عوامل آن نیز در قالب دوره‌های توانا امکانپذیر است و استادان ماهر می‌توانند دوره‌های خود را در سامانه مشکات ارائه و اقدام به برگزاری دوره کنند.

آنا: نحوه تعامل‌تان با سازمان فنی و حرفه‌ای چگونه است؟

باقرزاده ولمی: دیدگاه دانشگاه آزاد اسلامی واحد یادگارامام خمینی شهرری برای توسعه مهارت‌آموزی و توسعه اشتغال، تشکیل زنجیره تأمین است. این زنجیره شامل حلقه‌هایی است که به صورت هم‌افزا کنار هم قرار دارند.

دوره‌های آکادمیک، مدارس عالی مهارتی، شرکت‌های کاربنیان، شرکت‌های فناور و سازمان فنی و حرفه‌ای ازجمله حلقه‌های این زنجیره هستند.

درباره تعامل با سازمان فنی و حرفه‌ای باید خدمتتان عرض کنم که با توجه به سابقه و تجارب ارزنده این سازمان در مهارت‌آموزی، دانشگاه آزاد اسلامی واحد یادگارامام خمینی شهرری به راه‌اندازی مرکز مدیریت مهارت‌آموزی و مشاوره شغلی TMC با مشارکت سازمان فنی حرفه‌ای اقدام کرده است.

این مرکز مشاوره انتخاب رشته براساس خصوصیات کسب و کار را برای داوطلبان مهیا می‌کند و امکان استفاده از مدرسان باتجربه سازمان فنی و حرفه‌ای در دوره‌های مهارتی و استفاده از زیرساخت‌های سازمان فنی حرفه‌ای برای دانشجویان در قالب شرکت‌های کاربنیان ازجمله تعاملات دانشگاه آزاد با سازمان فنی حرفه‌ای است.

تجربه تحصیل همراه به اشتغال برگرفته از سیاست‌های حمایتی وزارت تعاون، کار و رفاه اجتماعی از سازمان فنی و حرفه‌ای مقوله‌ای است که در قالب طرح پویش در دانشگاه آزاد اسلامی مورد استفاده قرار گرفته است.

شرکت صنعتی می‌توانند در قالب طرح پویش از اشتغال بدون محدودیت قانونی از همکاری دانشجویان بهره‌مند شوند و این موضوع یک استراتژی برد - برد را برای شرکت صنعتی و دانشجو مهیا می‌کند. شرکت از نیروی ارزان استفاده می‌کند و دانشجو در زمان تحصیل با اشتغال در محل کار به مهارت‌آموزی می‌پردازد و براساس توافقات، کارفرما در قبال اشتغال دانشجو شهریه او را تأمین می‌کند.

از تأسیس ۲۳ مدرسه عالی مهارتی - توسعه تا راه‌اندازی ۷۴ رشته مهارتی

آنا: جایگاه رشته‌های جدید آماری (تحلیل داده و هوش مصنوعی) از منظر آینده شغلی دانشجویان چگونه است؟

باقرزاده ولمی: جمع‌آوری داده و تحلیل آن پدیده‌ای است که اثرات مفیدی در علوم مختلف مهیا کرده است تا جایی که اگر کسب و کاری اطلاعات مرتبط با خود را جمع‌آوری و تحلیل نکند، محکوم به فناست.

مهم‌ترین بخش هر کسب و کاری، بازاریابی و ایجاد کردن سهم بازار مربوط به آن است و اطلاعات مختلف از ویژگی‌های کسب و کار کمک شایانی به توسعه آن می‌کند.

اصولاً ماشین‌ها با به خدمت گرفتن داده‌ها بهترین تصمیم، سریع‌ترین و باکیفیت‌ترین عملکرد را ارائه می‌کنند تا جایی که ماشین‌ها با الگو‌های یادگیری قادر شده‌اند، رفتار‌های را بروز دهند که از آن به عنوان هوش مصنوعی یاد می‌کنیم.

گزارش‌های منتشر شده از درآمد بالای متخصصان این حوزه و گستره فعالیت آن‌ها در علوم مختلف نشان از اهمیت پرداختن به مهارت مرتبط دارد.

آنا: در راستای به‌روزرسانی و تبدیل شیوه‌های سنتی و کهن مدل‌های آموزشی به شیوه‌هایی که نیاز روز جامعه است، چه اقداماتی داشته‌اید؟ (تبدیل شیوه‌های سنتی و کهن به علوم روز)

باقرزاده ولمی: تشکیل زنجیره تأمین مهارت‌آموزی اقدامی است که در پیاده‌سازی مهارت مورد توجه قرار دارد، هرچند در ابتدای این مسیر قرار داریم، اما تجارب خوبی را کسب کرده‌ایم. ۲۳ مدرسه عالی مهارتی - توسعه، ۷۴ رشته مهارتی، راه‌اندازی مرکز TMC، جذب قابل توجه دانشجویان مهارتی در دو سال گذشته ازجمله تجارب خوب دانشگاه آزاد اسلامی واحد یادگارامام خمینی شهرری است.

در این زنجیره تأمین به همراهی شرکت‌های فناور و بخش خصوصی که به مهارت‌های نوین مجهزند، نیازمندیم و این شرکت‌ها نه‌تنها در آموزش مهارت به ما کمک می‌کنند، بلکه به ورود دانش‌آموختگان به بازار کسب و کار و در راستای کاهش دانش‌آموختگان بیکار بسیار مؤثر خواهند بود.

یکی از مراکزی که دنبال راه‌اندازی آن هستیم، مرکز عالی مهارت و کاربنیان سلامت روان در یکی از ساختمان‌های مهارتی دانشگاه آزاد اسلامی واحد یادگارامام خمینی شهرری است و این مرکز با مشارکت بخش خصوصی دایر می‌شود.

تجهیز امکانات روز دنیا و ارائه خدمات در حوزه نروساینس Neuroscience ازجمله وجه تمایز این مرکز است و مهم‌ترین اهدافی که در این مرکز دنبال آن هستیم، آموزش تخصصی دانشجویان روانشناسی برای مهارت‌آموزی علوم شناختی، کاردرمانی و گفتاردرمانی با روش‌ها و فناوری‌های جدید در قالب کارآموزی و فعالیت‌های کاربنیان است.

آنا: برای تغییر فرآیند آموزشی در برخی دانشگاه‌ها که به شاخصه‌های غربی اهمیت می‌دهند و شاخصه‌های غربی در این دانشگاه‌ها پیاده می‌شود و تبدیل آن به شاخصه‌های اسلامی و ایرانی چه پیشنهادی دارید؟

باقرزاده ولمی: یکی از فعالیت‌های آینده دانشگاه آزاد اسلامی واحد یادگارامام خمینی شهرری راه‌اندازی دانشکده علوم تربیتی است که در راستای توسعه شاخص‌های تربیتی اسلامی - ایرانی فعالیت خواهد کرد.

برنامه‌های تحول‌آفرین از ناکارآمدی فرهنگی و تربیتی به اجتماع تربیتی، فرهنگی و هویتی ارزش‌مدارو درون‌زا که در سند تحول و تعالی دانشگاه آزاد اسلامی به آن توجه شده در این دانشکده برنامه‌ریزی و اجرا خواهد شد.

آنا: آیا در حرکت به سمت مهارت‌محوری به ایده‌آل‌ها دست پیدا کرده‌اید؟

باقرزاده ولمی: هنوز زود است که به این سؤال پاسخ روشنی بدهیم؛ اما ایده‌آل فعالیت مهارت‌آموزی می‌تواند عبارت زیبای رئیس دانشگاه آزاد اسلامی باشد که «هر دانشجو یک مهارت».

آنا: چند درصد رشته‌های منسوخ شده دانشگاه متبوع شما کنار گذاشته شده‌اند و چه رشته‌های جدید ایجاد کرده‌اید؟

باقرزاده ولمی: عدد رشته‌های منسوخ شده در دانشگاه آزاد اسلامی واحد یادگارامام خمینی شهرری بسیار بزرگ است؛ البته عبارت منسوخ شده را به معنی عدم جذب دانشجو در سال‌های اخیر در نظر می‌گیریم، از حدود ۲۸۰ رشته واحد یادگار امام در مقاطع مختلف تحصیلی از کاردانی تا دکتری ۱۷۰ رشته فاقد دانشجو هستند، یعنی حدود ۶۰ درصد رشته‌های این واحد منسوخ شده و کنار گذاشته شده‌اند.

این در حالی است که رشته‌هایی مانند حسابداری، روانشناسی، کامپیوتر، مدیریت، حقوق و تربیت‌بدنی در سال‌های اخیر مورد توجه بیشتر دانشجویان قرار داشتند.

درباره رشته‌های جدید مهارتی می‌توان به رشته‌های مراقبت‌های پوست و مو، گرافیک و رشته‌های مرتبط با کامپیوتر می‌توان اشاره کرد که بیش از سایر رشته‌ها مورد اقبال قرار گرفته‌اند.