توانمندی دانش‌بنیان‌ها در عرصه انرژی تجدیدپذیر/ وجود چالش‌ها مانع فعالیت می‌شود

خبرگزاری علم و فناوری آنا - گروه علم و فناوری؛ ایران کشوری با وسعت فراوان است که از ۳۶۵ روز سال نزدیک به ۳۰۰ روز آفتابی دارد. طی سالیان اخیر موضوع استفاده از انرژی خورشیدی در رأس کار کشورها قرار گرفته که ایران از این قاعده مستثنا نیست.

روزهای آفتابی ظرفیت بسیار بزرگی است تا از انرژی خورشیدی بهره ببریم. مهم‌ترین انرژی تجدیدپذیر، انرژی خورشیدی است. بر اساس آمارها متوسط انرژی دریافتی ایران از نور خورشید ۴.۵ الی ۵.۵ کیلووات‌ساعت بر متر مربع است که ظرفیت بسیار بالایی در تولید انرژی‌های تجدیدپذیر دارد.

طبق آخرین آمار از ابتدا تا پایان فروردین ۱۴۰۲ سهم ۰.۶ درصدی تولید برق از انرژی‌های تجدیدپذیر و پاک از کل تولید برق کشور ثبت شده است. انرژی‌های تجدیدپذیر همچون انرژی‌های زیست توده، بادی، خورشیدی، زمین‌گرمایی، امواج، جزرومد دریایی، هیدروژن و سوخت‌های زیستی و برق آبی پس از مصرف به‌راحتی جایگزین می‌شود.

این نوع انرژی، هیچ نوع آلودگی و گاز گلخانه‌ای ایجاد نمی‌کند بنابراین آسیبی به محیط زیست نمی‌رساند. منابع اصلی تولید انرژی پاک را انرژی‌های خورشیدی، بادی، زمین‌گرمایی، برق آبی، دریایی، جزرومد و زیست توده بازیافت تلفات حرارتی از توربین‌های انبساطی تشکیل می‌دهد.

جمع انرژی تولیدی مولد‌های برق یک نیروگاه که در طی یک دوره زمانی معین (برای مثال: یک سال) روی پایانه خروجی مولد‌ها برحسب کیلووات‌ساعت یا مگاوات‌ساعت اندازه‌گیری می‌شود تولید ناوویژه نیروگاه‌ها است. طبق آمار وزارت نیرو، سهم تولید تجدیدپذیر از کل تولید برق کشور در ۱۳۹۵ معادل ۰.۰۷ درصد بوده و در ۱۴۰۲ به ۰.۵۴ درصد رسیده است.

بر اساس این آمار، میزان و سهم ظرفیت نیروگاه‌های تجدیدپذیر تا خرداد ۱۴۰۲ به این صورت است که انرژی‌های خورشیدی ۴۳ درصد، بادی ۳۴ درصد، انشعابی ۱۲ درصد، برق آبی ۹ درصد، زیست توده ۱ درصد و توربین انبساطی ۱ درصد است.

استفاده از انرژی‌های خورشیدی در ایران یک‌دهم ترکیه است

محمدرضا نوازنی مدیرعامل یک شرکت دانش‌بنیان فعال در عرصه انرژی‌های تجدیدپذیر مستقر در پارک علم و فناوری استان مرکزی در گفت‌وگو با خبرنگار علم و فناوری خبرگزاری آنا گفت: ظرفیت نصب‌شده نیروگاه‌های تجدیدپذیر در کشور ۶۰۰ مگاوات است درحالی که کشوری مانند ترکیه ۶ هزار مگاوات ظرفیت نصب‌شده نیروگاه خورشیدی و ۴ هزارمگاوات نیز نیروگاه بادی دارد؛ این حساب می‌توان گفت ترکیه در مجموع ۱۰ هزار مگاوات نیروگاه تجدیدپذیر نصب کرده است. اما در ایران به رقم هزار مگاوات در نیروگاه‌های خورشیدی و بادی رسیده‌ایم که یک‌دهم ترکیه است.

در ایران به رقم هزار مگاوات در نیروگاه‌های خورشیدی و بادی رسیده‌ایم که یک‌دهم ترکیه است

به گفته وی، هدف وزارت نیرو تولید برق بوده و راحت‌ترین راهکار برای این وزارتخانه، استفاده از سوخت‌های فسیلی است. هدفگذاری‌های وزارت نیرو بر توسعه انرژی‌های مرتبط با سوخت‌های فسیلی است و همین امر باعث شده که تا از دنیا عقب بمانیم!

این فعال دانش‌بنیان تأکید کرد: ایران از لحاظ آب و هوایی در یک منطقه خشک قرار دارد و با کمبود آب مواجه است؛ برق کشور از طریق اندک آبی که در پُشت سد‌ها جمع‌ شده، تولید می‌‌شود به همین خاطر حتماً بایستی روی «فرهنگ صرفه‌جویی در حوزه انرژی» کار کنیم.

وی گفت: دولت در سال جاری طرحی ارائه کرد تا در قبال صرفه‌جویی، پاداشی را برای مصرف‌کنندگان و مشترکین برق اعطا کند که این طرح با شکست مواجه شد به طوری که در هفته‌های قبل شاهد مصرف ۷۲ هزار مگاواتی بودیم که بالاترین مصرف کشور در سال‌های گذشته بوده است. حامل‌های انرژی نباید با قیمت پایین در اختیار مصرف‌کنندگان قرار بگیرد.

مدیرعامل این شرکت دانش‌بنیان گفت: قیمت‌گذاری حامل‌های انرژی موضوع بسیار مهمی است و نباید با قیمت پایین در اختیار مصرف‌کنندگان قرار بگیرد. حمایت مختص افرادی است که صرفه‌جویی می‌کنند و نباید از کسانی که صرفه‌جویی نمی‌کنند، حمایت شود.

وی گفت: دولت برق را با نرخ مشخص از شرکت‌های دانش‌بنیان و سرمایه‌گذاران حوزه انرژی‌های تجدیدپذیر خریداری می‌کند، اما مشکل بزرگ آنجاست که نرخ‌گذاری تضمینی همچنان مربوط به سال گذشته است! درواقع دولت یک قرارداد تضمینی ۲۰ ساله با شرکت دانش‌بنیان امضا کرده و به مدت ۲۰ سال برق را از این شرکت خریداری می‌کند، اما این نرخ از تورم جاری در کشور عقب است.

نوازنی ادامه داد: نرخ سال جاری، همان نرخ آذر ۱۴۰۱ است که این مورد حتماً بایستی اصلاح شود. یک مسئله مهم دیگر این است که خرید برق در ایران به صورت انحصاری در اختیار دولت است، اما شبکه‌های برق در کشور‌های دیگر خصوصی است. به عنوان مثال، انرژی را به بورس برده‌اند و در آنجا خرید و فروش انرژی و برق انجام می‌شود، اما در کشور ما نرخ در دست دولت است. از نگاه دولت، اگر سرمایه‌گذاری در بخش نیروگاه‌های فسیلی انجام شود، برگشت تولید برق بیشتری را خواهیم داشت و ناترازی ما سریع‌تر تأمین خواهد شد، اما به قیمت جهانی آن سوخت توجهی ندارند! و امروز ما با یک بازار نابرابر رقابت می‌کنیم.

از نگاه دولت، اگر سرمایه‌گذاری در بخش نیروگاه‌های فسیلی انجام شود، برگشت تولید برق بیشتری را خواهیم داشت

اشتباه در سیاست‌گذاری‌های انرژی‌های تجدیدپذیر کشور

وی ادامه داد: اکثر نیروگاه‌های ما و فناوری‌های آن‌ها قدیمی است. البته نیروگاه‌های جدید با فناوری‌های جدید توسط گروه مپنا ساخته شده است، اما اکثر نیروگاه‌های کشور قدیمی هستند و فقط ۲۵ تا ۳۰ درصد سوخت را به برق تبدیل می‌کنند. دولت در ۱۴۰۰ اعلام کرد که ۱۰ هزار مگاوات نیروگاه تجدیدپذیر در کشور ایجاد می شود؛ این در حالی است که بعد از دو سال در ۱۴۰۲ به رقم هزار رسیدیم یعنی طی دو سال فقط ۲۰۰ مگاوات افزایش داشته است که این نشان می‌دهد سیاست‌گذاری‌های دولت در این حوزه دچار ایرادات اساسی است.

نوازنی گفت: سال گذشته قرادادی مبنی بر راه‌اندازی ۱۱۰ هزار نیروگاه برای افراد کم‌برخوردار منعقد شد تا درآمدی برای این افراد از فروش برق حاصل شود؛ اما بعد از یک سال از گذشت این پروژه، کمتر از هزار پروژه اجرایی شد. اگر دولت برق را ۲ هزار تومان خریداری کند، بسیاری از سرمایه‌گذاران در این حوزه سرمایه‌گذاری خواهند کرد، اما بررسی‌ها نشان می‌دهد که برگشت سرمایه این پول به ۵ تا ۶ سال زمان نیاز دارد به همین دلیل، سرمایه‌گذاران در این حوزه ورود نمی کنند.

حذف دانش‌بنیان‌ها و بخش خصوصی در حوزه انرژی‌های تجدیدپذیر

وی ادامه داد: همچنین شرکت‌های بخش خصوصی و دانش‌بنیان نیز در این حوزه ورود کرده، اما به دلیل اینکه بازار خوبی ندارند، علی‌رغم نیاز مبرم در صنعت برق، به صورت اتوماتیک حذف خواهند شد.

وی با اشاره به قیمت انرژی‌های خورشیدی و بادی تصریح کرد: انرژی‌های بادی قیمت بسیار بالایی دارند لذا هیچ سرمایه‌گذاری به این حوزه ورود نمی‌کند، اما انرژی‌های خورشیدی قیمت مناسبتری دارند که این برای مصارف خانگی پتانسیل خوبی به شمار می‌رود ضمن آنکه قیمت نیروگاه‌های خانگی ۱۵۰ میلیون تومان است.

نوازنی تأکید کرد: در حال حاضر تعدادی از شرکت‌های دانش‌بنیان به سرمایه‌گذاری انرژی های تجدیدپذیر ورود کردند که قادر به فروش نیستند به همین دلیل از این عرصه حذف می‌شوند. چندین شرکت ایرانی امروز در حال ساخت پنل‌های خورشیدی هستند که یکی از این شرکت‌ها در شیراز، دو شرکت در مشهد و دو شرکت نیز در استان مرکزی و خمین راه‌اندازی شده که بزرگترین شرکت خاورمیانه از نظر طراحی به شمار می رود؛ اما این شرکت‌ها سلول‌های خورشیدی را به صورت وارداتی از چین وارد کرده و پنل خورشیدی تولید می‌کنند؛ این شرکت تولید اقلام وارداتی سلول های خورشیدی را در برنامه خود دارد.

وی ادامه داد: شرکت دانش‌بنیان در خمین به دلیل اینکه درآمد‌های خود را از صنعت پتروشیمی دریافت می‌کند هنوز به فعالیت خود ادامه می‌دهد. نکته مهم این است که این شرکت دانش‌بنیان از طریق پنل‌های خورشیدی قطعاً به سود نخواهند رسید و مازاد سرمایه خود را از هلدینگ پتروشیمی در ساخت پنل‌های خورشیدی سرمایه‌گذاری کرده است. هدفگذاری این شرکت نیز احداث نیروگاه بزرگ ۱۰۰ مگاواتی است که در کشور نیروگاه ۱۰۰ مگاواتی نداریم!

این فعال دانش‌بنیان گفت: بام صنایع، فضای بسیار مستعدی برای نیروگاه‌های خورشیدی است. امروز در شهرک‌های صنعتی حداقل یک روز در هفته به خاطر کمبود برق تعطیل است. راهکار این معضل، نصب نیروگاه خورشیدی در پشت‌بام آن صنعت است و انتظار می‌رود حداقل ۲۰ درصد برق را تولید کند؛ قرار نیست که بیش از آن تولید شود چرا که ناترازی برق در کشور ۲۰ درصد بوده به این معنا که ۲۰ درصد، مصرف از تولید بیشتر است.

وی گفت: در این شرکت قصد داریم نیروگاه‌های خورشیدی در سقف سوله‌ها احداث کنیم تا ناترازی برق در بخش صنعت حل شود. ما به‌راحتی می‌توانیم با توسعه انرژی‌های تجدیدپذیر، مشکل کمبود برق کشور را حل کنیم.

وی با بیان اینکه ایران برای توسعه اقتصادی خود نیازمند انرژی است، تأکید کرد: الزام صنایع پرمصرف به تولید برق بسیار مهم است و این صنایع نباید صرفاً آلومینیم و فولاد تولید کنند بلکه بایستی از سود حامل‌های انرژی یارانه‌ای که دولت در اختیار آن‌ها قرار می‌دهد بر اساس الزام قانونی، برق مورد نیاز خود را تولید کنند.

مدیرعامل این شرکت دانش‌بنیان گفت: ایران ۲.۵ برابر دنیا انرژی مصرف می‌کند که ابتدا باید این مصرف را کاهش دهد و سپس در زمینه تولید به سمت تجدیدپذیر حرکت کند؛ امروز شرکت‌های دانش‌بنیان زیادی وجود دارند که در حوزه کاهش مصرف انرژی فعالیت می‌کنند، اما چون انرژی در ایران رایگان است مشتری ندارد! شما زمانی که به یک کارخانه‌ای انرژی رایگان می‌دهید به هیچ عنوان به سمت تغییر خط فناوری خود حرکت نخواهد کرد.

توانایی نصب نیروگاه‌های خورشیدی و بادی 

از سوی دیگر، یک شرکت دانش‌بنیانی اعلام کرد که می‌تواند در عرصه انرژی‌های تجدیدپذیر ورود کند و سال‌هاست که در این زمینه فعالیت می‌کند. یعنی علاوه بر ساخت بدنه پنل‌های خورشیدی، قابلیت نصب آن توسط فناوران در کشور وجود دارد. لذا محسن تاتاری، مدیر توسعه بازار یک شرکت دانش‌بنیان مستقر در پارک علم و فناوری مشهد به خبرنگار علم و فناوری آنا اظهار کرد: فعالیت این شرکت در حوزه نصب نیروگاه‌های بادی و خورشیدی است.

وی گفت: نقطه قوت سیستم‌های خورشیدی کشور وجود نیروی انسانی بسیار زبده با تجربه و فنی است بنابراین در این زمینه هیچ مشکلی نداریم و جزو ۱۰ کشور برتر در حوزه نیروی متخصص این حوزه هستیم. اما متأسفانه از لحاظ تجهیزات فنی به دلیل وجود تحریم‌ها و انحصارات در تنگنا هستیم و تجهیزات باکیفیت در اختیار کشور نیست. محصولات زیادی توسط شرکت‌های دانش‌بنیان ایرانی در حوزه انرژی‌های خورشیدی تولید شده است، اما متأسفانه قابل رقابت با محصولات گرید A دنیا نیستند.

تاتاری ادامه داد: تا زمانی که این شرکت‌های دانش‌بنیان قادر به فروش محصولات خود نباشند و بخش تحقیق و توسعه خود را فعال کنند، کاهش هزینه‌ها و تولید باکیفیت وجود نخواهد داشت؛ البته تعدادی از شرکت‌های دانش‌بنیان و بخش خصوصی به سراغ بعضی از تولیدکنندگان گرید A رفته و همکاری‌هایی آغاز کردند که نتایج آن در سال‌های آتی مشخص خواهد شد.

این فعال دانش‌بنیان تأکید کرد: در بحث توسعه انرژی‌های تجدیدپذیر در مرحله اول خود دولت باید پیش‌قدم باشد و از طرف دولت باید سرمایه‌گذاری صورت بگیرد؛ درحال حاضر رغبت سرمایه‌گذاری و بخش خصوصی و شرکت‌های دانش‌بنیان برای ورود به این حوزه کافی نیست! یکی از حمایت‌های دولت می‌تواند ارائه وام‌های کم‌بهره و بلندمدت به شرکت‌های دانش‌بنیان این حوزه باشد.

تمایل دانش‌‌بنیان‌ها برای ورود به عرصه انرژی‌های تجدیدپذیر

وی ادامه داد: امروز بسیاری از شرکت‌های دانش‌بنیان تمایل ورود به حوزه انرژی‌های تجدیدپذیر را دارند، اما به دلیل فاصله خود از ترانس یا شبکه، شرکت توزیع همکاری لازم را ندارد و این پروژه‌ها به سرانجام نمی رسد.

عدم سرمایه‌گذاری دولت و فقدان همکاری وزارت نیرو چالش اساسی انرژی‌های تجدیدپذیر

این فعال دانش‌بنیان تاکید کرد: درواقع ۲ مسئله و چالش اصلی در این حوزه وجود دارد که سرمایه‌گذاری دولت و عدم همکاری وزارت نیرو است که باید هرچه زودتر حل شود. متأسفانه دولت خود نیروگاه را به‌عنوان وثیقه قبول نمی‌کند که این لطمه بزرگی به صنعت است؛ شرکت‌های توزیع با سرمایه‌گذاران این حوزه همکاری لازم را ندارند و در ارائه خدمات و انشعاب به آن‌ها تعلل و عدم هماهنگی وجود دارد.

وی با بیان راهکار‌هایی برای این مشکلات این حوزه تصریح کرد: دولت باید بخشی از منابع صندوق توسعه ملی را به موضوع انرژی‌های تجدیدپذیر اختصاص دهد که این باعث می‌شود که بعضی از مناطق کمتر برخوردار کشور که دارای نور خورشید بهتری هستند فعالیت خود را آغاز کنند و به این واسطه پراکندگی ثروت در کشور متعادل‌تر شود. وزارت نیرو و شرکت‌های توزیع نیز بایستی در انشعاب و کشیدن خطوط انتقال به مناطق و مزارع خورشیدی همکاری‌های بیشتری انجام دهند.

توسعه فناوری انرژی‌های تجدیدپذیر در گرو نظارت مسئولان

در این گزارش توانایی شرکت‌های دانش‌بنیان در ساخت و راه‌اندازی پنل های خورشیدی مطرح شد؛ این تنها دو، سه نمونه از دستاوردهای محققان هستند که در زمینه تولید انرژی‌های تجدیدپذیر گام برداشته‌اند؛ بنابراین می‌توان چنین انگاشت تعداد فناورانی که قصد ورود به این عرصه را داشته باشند بی‌شمار است؛ اما بسیاری از سهل‌انگاری‌ها و عدم وجود قوانین درست در این عرصه مانع از بهره‌برداری از فناوری در عرصه‌های مختلف منجمله انرژی تجدیدپذیر می‌شود.

انتظار می‌رود مسئولان شرایط لازم را برای این دسته از تکنولوژی‌ها که انرژی‌های تجدیدپذیر را به میدان نوآوری فرا می‌خواند، فراهم کنند تا بیش از گذشته شاهد استفاده از دستاوردهای محققان و بهره‌مندی از انرژی خورشیدی؛ این نعمت خدادادی باشیم.