فرایند جذب دانشجوی خارجی در ایران طولانی است/ در توسعه شعب دانشگاهی موفقیت چندانی نداشتیم

به گزارش خبرنگار گروه آموزش و دانشگاه خبرگزاری علم و فناوری آنا، پذیرش و جذب دانشجو و توسعه شعب دانشگاهی، برای کشورهای دنیا حائز اهمیت است. دانشگاه‌های مطرح جهان سالیانه میلیاردها دلار از این محل کسب درآمد دارند. از طرفی، تعداد و تنوع دانشجویان خارجی در رتبه‌بندی‌های علمی و دانشگاهی هر کشوری موثر است همچنین توسعه شعب دانشگاهی در کشورهای دیگر نیز منجر به صدور علم و فرهنگ آن کشور خواهد شد. ایران سال‌ها است روی موضوع جذب دانشجویان بین‌المللی فکر می‌کند و در پیِ آن است تا از چشم‌اندازها پیشی بگیرد و خود را به دانشگاه‌های مطرح جهان نزدیک کند. ملاحظات فرهنگی، تاکید بر تدریس به زبان اصلی در دانشگاه‌ها و محدودیت‌های بین‌المللی ناشی از تحریم‌‌ها برخی از مشکلات پیش‌رو است که باید حل شود.

با توجه به پیگیری سوژه جذب دانشجویان غیرایرانی توسط خبرگزاری آنا در قالب «پرونده»، با فرج‌الله طالبی مدیرکل دفتر همکاری‌های علمی و بین‌المللی دانشگاه فنی و حرفه‌ای در مورد موضوع پذیرش و جذب دانشجویان و توسعه شعب دانشگاهی به گفت‌وگو نشسته‌ایم.

آنا؛ چرا در دانشگاه‌های ایران، از ملیت‌های مختلف دانشجوی غیرایرانی نداریم؟

طالبی: کشوری مثل ایران و یا کشورهای اسلامی دیگر به نسبتِ کشورهایی که پایبندی اعتقادی و دینی کمتری دارند اقتضائات و ملاحظاتی دارند. این موجب می‌شود تنوع دانشجویی زیادی در ایران نداشته باشیم. علت دیگر عدم تنوع دانشجویی، تدریس کلاس‌های دانشگاه‌ها، به زبان فارسی است. الان در کشورهای اروپایی مثل بلژیک، آلمان یا فرانسه یا کشورهای بزرگ دنیا مثل چین، در کنار تدریس به زبان اصلی آن کشور، از تدریس به زبان‌ بین‌المللی نیز استفاده می‌شود.

باید مشخص شود که هدف ما از تدریس به زبان فارسی چیست. طبعا اگر هدف، یادگیری زبان فارسی است که دانشجوی غیرایرانی در طول چند سالی که در ایران تحصیل می‌کند ناخودآگاه این زبان را می‌آموزد. بنابراین اگر بتوانیم در کنار تدریس به زبان فارسی تدریس به زبان انگلیسی را حداقل برای برخی دروس تخصصی داشته باشیم تا حدی می‌تواند مشکل انحصاری بودن تدریس به یک زبان را کم کند.

یکی از مشکلات دیگر، مربوط به زیرساخت‌های نرم‌افزاری پذیرش دانشجو است. مسائلی مرتبط با ویزای تحصیلی و ویزای الکترونیکی و استعلام‌های مربوطه که در مقایسه با کشورهای دیگر، فرآیند اینگونه امور در ایران، طولانی است.

آنا؛ همانطور که اشاره کردید خیلی از کشورهای دنیا علاوه بر تدریس به زبان فارسی تدریس به زبان انگلیسی را نیز در دانشگاه‌های خود دارند. درحالیکه در ایران دانشجوی خارجی باید حتما قبل از شرکت در کلاس‌های دانشگاهی، زبان فارسی را بیاموزد به نظر شما آیا نباید بازنگری در این بخش صورت گیرد؟

فرآیند پذیرش و جذب دانشجوی خارجی در ایران نسبت به کشورهای دیگر بسیار طولانی است

طالبی: فکر می‌کنم باید تصمیمی برای این موضوع گرفته شود. بنده حدود 17 سال مسئول گسترش زبان فارسی در وزارت علوم بودم. در آئین‌نامه‌ای که در آن زمان تدوین کرده بودیم به این موضوع اشاره شد؛ مبنی بر اینکه دانشجوی خارجی موظف است تا پایان دوره تحصیل خود، در آزمون زبان فارسی شرکت کند. خوب، الان باتوجه به اینکه برگزاری کلاس‌های دانشگاهی فقط به زبان فارسی است دانشجوی غیرایرانی چاره‌ای ندارد تا اول، فارسی را بیاموزد بعدا در کلاس‌های دانشگاهی شرکت کند و انتخاب دیگری ندارد. بالاخره این مشکل باید یک‌بار برای همیشه حل شود. درواقع اصرار بر آموزش زبان فارسی در بدو آموزش، موجب ریزش دانشجوی خارجی در دانشگا‌های کشور خواهد شد.

آنا؛ یعنی مهمترین چالش‌های پیش‌رو در حوزه جذب دانشجو، مربوط به عدم تدریس به زبان انگلیسی و نبود زیرساخت‌های مناسب است؟

طالبی: بله این دو مورد مهم است. البته بحث معرفی دانشگاه‌های ایران در نمایشگاه‌های بین‌المللی نیز از مسائلی است که نباید از آن غفلت کرد. خیلی از کشورها شناختی از دانشگاه‌های ایران ندارند. من خودم قبل از اینکه در دانشگاه فنی حرفه‌ای مسئولیت بگیرم اطلاع نداشتم که این دانشگاه چقدر از ظرفیت‌های خوبی در زمینه همکاری‌های بین‌المللی برخوردار است. وضعیت معرفی بقیه دانشگاه‌های دیگر هم شبیه به همین است.

در واقع دانشگاه‌ها با استفاده از نمایشگاه‌هایی که هر ساله در کشورهای مختلف برگزار می‌شوند می‌توانند با معرفی خود و امکانات و تجهیزاتی که دراختیار دارند نسبت به جذب دانشجوی بیشتر، از کشورهایی که مدنظر آنها است اقدام کنند.

آنا؛ حضور دانشگاه‌های ایران در این نمایشگاه‌ها در حال حاضر، در چه سطحی است؟

طالبی: چندان حضور خوبی دراین نمایشگاه‌ها نداریم. یکی از علت‌های آن هم مشکلات ناشی از مبادلات پولی ناشی از تحریم‌ها است. تامین ارز برای حضور در نمایشگاه‌ها، آماده‌سازی غرفه‌ها و هزینه‌های جانبی دیگر، هزینه‌بَر است. باید بحث‌های ارزی حل شود و نیز معرفی بهتری از دانشگاه‌های ایران در معرکه‌های نمایشگاهی صورت گیرد.

در حال حاضر حضور ما در این نمایشگاه‌ها اصلا موثر نیست. البته شاید هم حضور دانشگاه‌های ایران در این نمایشگاه‌ها جزء سیاست‌های وزارت علوم نباشد!

آنا؛ اگر این مشکلات ارزی و تدریس فقط به زبان فارسی که شما به آن اشاره کردید را ندیده بگیریم، چه عاملی موجب می‌شود تا یک دانشجوی اروپایی بین دانشگاه‌های منطقه، ایران را برای تحصیل انتخاب کند؟

سطح علمی کشورهای منطقه اصلاً قابل مقایسه با ایران نیست علاوه بر این هزینه شهریه و اقامت دانشجوی خارجی در ایران بسیار پایین است
این دو وجه تمایز ایران نسبت به کشورهای دیگر است

طالبی: سطح علمی ایران در منطقه جایگاه خوبی است. حدود 40 تا 50 تا از دانشگاه‌های ما در رتبه‌های خوب بین‌المللی هستند. سطح علمی ایران قابل مقایسه با کشورهای همسایه مثل ترکیه یا همسایه‌های دیگر نیست. از طرفی میزان شهریه دانشجوی خارجی در ایران خیلی پایین‌تر از نُرم هزینه در کشورهای دیگر است. پس مطمئن باشید اگر این مشکلات حل شود توجه دانشجویان خارجی برای تحصیل به ایران بیشتر خواهد شد.

آنا؛ بیش از 3 میلیون دانشجو در کشور داریم و طبق برنامه توسعه هفتم برخی دستگاه‌ها مکلف شدند تا  به میزان 10 درصد از تعداد کل دانشجویان کشور، دانشجوی غیرایرانی جذب شود. با توجه به آمار حدود 100 هزار نفری دانشجوی غیرایرانی در کشور، چه میزان به اهداف تعیین شده رسیده‌ایم؟

طالبی: ظرفیت پذیرش و جذب این تعداد دانشجو در کشور وجود دارد. اما باید اول از همه موانع برطرف شود. البته باز هم عرض کنم اگر تمرکز بر ایجاد و توسعه زیرساخت‌ها باشد و مشکلاتی که پیش‌تر گفتم رفع شود نتایج خوبی خواهیم گرفت.

آنا؛ نمایشگاه‌هایی که برای معرفی دانشگاه‌ها در کشورهای جهان برگزار می‌شود در چه کشورهایی برگزار می‌شود؟

طالبی: این نمایشگاه‌ها همه ساله در کشورهای مختلف برگزار می‌شود. از جمله در دبی، ترکیه و آلمان و کشورهای مختلف هر ساله این نمایشگاه‌ها برگزار می‌شود. ما هم تجربه برگزاری این نمایشگاه‌ها را در تاجیکستان و ترکیه را داشتیم. بعد از برگزاری نمایشگاه‌ها نیز شاهد بودیم که آمار علاقمندان حضور در دانشگاه‌های کشور بیشتر شده است. اگر دانشگاه های ایران در این نمایشگاه‌ها حضور و معرفی درستی هم داشته باشند زمینه‌های جذب دانشجوی خارجی فراهم‌تر خواهد شد.

آنا؛ به نظر می‌آید بیشترین وجه تمایز دانشگاه‌های ایران نسبت به دانشگاه‌های کشورهای دیگر، هزینه‌های پایین شهریه و اقامت در ایران باشد؟

در بخش توسعه شعب دانشگاهی موفقیت چندانی نداشتیم ایجاد شعب در کشورهای دیگر نیازمند سرمایه‌گذاری بالایی است

طالبی: بله، هزینه‌های تحصیلی دانشجویان خارجی در ایران، قابل مقایسه با کشورهای دیگر نیست. باید اضافه کنم که هزینه‌های اقامت یک دانشجوی خارجی نیز در ایران بسیار پایین است. در حال حاضر اگر یک دانشجوی بین‌المللی بخواهد در یک دانشگاه اروپایی تحصیل کند حداقل باید سالانه حدود بین 15 تا 30 هزار یورو هزینه کند در حالیکه این هزینه در ایران به 5000 یورو هم نمی‌رسد.

آنا؛ ارزیابی شما از توسعه شعب دانشگاه‌ها در کشورهای دیگر چیست؟

طالبی: در این بخش به نظرم موفقیتی نداشته‌ایم. علت آن هم این است که ایجاد شعب در کشورهای دیگر نیازمند سرمایه‌گذاری بالایی است. یک دانشگاه وقتی بخواهد در کشور دیگری شعبه ایجاد کند علاوه بر انتقال زیرساخت‌های نرم‌افزاری به کشور هدف، نیاز است تا سرمایه‌گذاری قابل توجه‌ای در آن کشور انجام دهد. دانشگاه‌هایی بودند که در کشور دیگری این سرمایه‌گذاری را انجام داده‌اند اما به نتیجه‌ای نرسیدند. به عنوان نمونه، دانشگاه شیراز که در امارات شروع به ایجاد شعبه کرده بود مجبور شد آن را جمع کند. دانشگاه پیام نور نیز در چند کشور شعب خود را بست. بنابراین نیاز به سرمایه‌گذاری اولیه باعث می‌شود تا دانشگاه‌ها یا در بحث توسعه شعب ورود نداشته باشند یا کمتر توفیق داشته باشند.

آنا؛ دانشگاه فنی و حرفه‌ای در زمینه جذب دانشجو و تعاملات دانشگاهی چه اقداماتی انجام داده است؟

طالبی: دانشگاه فنی و حرفه‌ای در چند سال اخیر 22 تفاهم‌نامه با کشورهای آلمان، فرانسه، رومانی و لبنان و کشورهای دیگر منعقد کرده است. بیش از 600 دانشجوی خارجی شهریه پرداز ارزی جذب این دانشگاه شده‌اند. موفق شدیم عضو کالج‌های دنیا شویم و در بخش استفاده از فرصت‌های بین‌المللی نیز در سه سال گذشته حدود 200 هزار یورو از گرنت بین‌المللی استفاده کردیم. قریب به 50 تا از اساتید دانشگاه برای طی دوره‌های آموزشی به آلمان و رومانی عزیمت کردند. در تلاش هستیم تا شعبه دانشگاهی در کشور مالی ایجاد کنیم؛ ساختمان آن تامین شده است و به زودی دانشکده مشترک فنی و حرفه‌ای در مالی شروع به کار خواهد کرد.

آنا؛ علت خاصی داشته است که کشور مالی را برای ایجاد شعبه دانشگاهی انتخاب کردید؟

طالبی: ظرفیت خوبی در کشورهای آفریقایی در زمینه جذب دانشجو وجود دارد. امتیاز مرکزیت مالی نسبت به کشورهای دیگر منطقه و هم مرز بودن آن با 5 کشور آفریقایی دیگر نیز در انتخاب موثر بوده است. کشور مالی می‌تواند در زمینه جذب دانشجو به عنوان هاب منطقه آفریقا عمل کند.

آنا؛ مفاد تفاهم‌نامه‌های دانشگاهی که با کشورهای مختلف بسته شده در چه حوزه‌ای است؟

طالبی: این تفاهم‌نامه‌ها بیشتر در زمینه تبادل اساتید و برگزاری دوره‌های بین‌المللی است. بخشی از  دوره‌ها در دانشگاه‌های داخلی و بخشی از آن در دانشگاه‌های خارج از کشور برگزار می‌شود. همه اینها منجر به شناخته‌تر شدن دانشگاه‌های ایران و جذب دانشجوی خارجی موثر باشد.