دانشگاه تهران جزو ۲۰۰ دانشگاه برتر دنیا در مرجعیت علمی شناخته شد

به گزارش گروه آموزش و دانشگاه خبرگزاری علم و فناوری آنا، بر اساس نتایج رتبه‌بندی تایمز دانشگاه‌های آسیایی سال ۲۰۲۳، رتبه دانشگاه تهران طی یکسال اخیر به میزان بیش از ۹۰ پله نسبت به سال قبل میلادی بهبود پیدا کرده است. دانشگاه تهران در رتبه‌بندی تایمز دانشگاه‌های آسیایی در سال ۲۰۲۲ در بین ۳۰۰-۲۵۱ دانشگاه برتر آسیا قرار گرفته بود، که بر اساس ویرایش ۲۰۲۳ این رتبه‌بندی، دانشگاه تهران در جایگاه ۱۵۷ دانشگاه‌های آسیا قرار گرفته است.

در رتبه‌بندی تایمز دانشگاه‌های آسیایی سال ۲۰۲۳ از میان ۴۱ دانشگاه غیرپزشکی حاضر در این فهرست، پنج دانشگاه شامل دانشگاه‌های تهران، صنعتی شریف، علم و صنعت ایران، صنعتی شیراز و حکیم سبزواری موفق به ارتقای رتبه نسبت ویرایش ۲۰۲۲ این نظام رتبه‌بندی شده‌اند. همچنین نزدیک به ۳۰ درصد دانشگاه‌های غیرپزشکی به حفظ رتبه‌ای که در ویرایش ۲۰۲۲ این رتبه‌بندی کسب کرده بودند پرداخته و ۳ دانشگاه (اصفهان، زنجان و پیام‌نور) که در ویرایش ۲۰۲۲ رتبه‌بندی تایمز دانشگاه‌های آسیایی حضور نداشته‌اند، در ویرایش ۲۰۲۳ موفق به ورود در این رتبه‌بندی شده‌اند.

پایگاه رتبه‌بندی تایمز یکی از نظام‌های رتبه‌بندی معتبر در سطح بین‌المللی است که در ۲۰۱۳ میلادی برای اولین بار رتبه‌بندی دانشگاه‌های آسیایی را در کنار رتبه‌بندی‌های بین‌المللی خود انجام داد. روش‌شناسی این رتبه‌بندی همانند روش‌شناسی رتبه‌بندی جهانی تایمز است که از ۱۳ شاخص در قالب ۵ معیار آموزش (۲۵)، پژوهش (۳۰)، استنادات (۳۰)، درآمد صنعتی (۷.۵) و وجهه بین‌المللی (۷.۵) استفاده کرده است.

سهم جمهوری اسلامی ایران از نظر تعداد دانشگاه‌های رتبه‌بندی تایمز آسیایی ۲۰۲۳، برابر با ۶۵ دانشگاه است که حدود ۱۰ درصد دانشگاه‌های این رتبه‌بندی را شامل می‌شود. از میان کشور‌های اسلامی قاره آسیا، در مجموع ۲۵۳ دانشگاه از ۱۷ کشور اسلامی در رتبه‌بندی ۲۰۲۳ حضور دارند، این در حالی است که در رتبه‌بندی ۲۰۲۲ این تعداد برابر ۲۰۹ دانشگاه بوده است. ایران با ۶۵ دانشگاه رتبه اول و ترکیه و پاکستان به ترتیب با ۶۱ و ۲۹ دانشگاه رتبه دوم و سوم را از نظر تعداد دانشگاه‌های کشور‌های اسلامی حاضر در رتبه‌بندی تایمز آسیایی ۲۰۲۳ به خود اختصاص داده‌اند.

**بهبود وضعیت دانشگاه‌های ایران در رتبه‌بندی ۲۰۲۴ کیو اس

ویرایش ۲۰۲۴ رتبه‌بندی جهانی کیو اس نیز هفتم تیر ماه ۱۴۰۲ منتشر شد و ۷ دانشگاه از جمهوری اسلامی ایران در جدیدترین نتایج این رتبه‌بندی حضور دارند که رتبه‌های بهتری نسبت به ویرایش ۲۰۲۳ این رتبه‌بندی کسب کرده‌اند. ۷ دانشگاه از جمهوری اسلامی ایران در رتبه‌بندی سال ۲۰۲۴ بهترین‌های جهان حضور دارند. در رتبه‌بندی سال ۲۰۲۳ تعداد ۶ دانشگاه ایرانی حضور داشته‌اند که در ویرایش ۲۰۲۴ این رتبه‌بندی، دانشگاه فردوسی مشهد نیز به جمع دانشگاه‌های ایرانی حاضر در رتبه‌بندی دانشگاه‌های جهان QS پیوسته است.

دانشگاه تهران در ویرایش ۲۰۲۳ رتبه‌بندی QS در جایگاه ۵۱۰-۵۰۱ جهانی و پس از دو دانشگاه صنعتی شریف و صنعتی امیرکبیر، در جایگاه سوم ملی قرار گرفته بود. با انتشار ویرایش ۲۰۲۴ این نظام رتبه‌بندی، دانشگاه تهران حداقل با ۱۴۱ پله ارتقا نسبت به ویرایش ۲۰۲۳ این رتبه‌بندی، اکنون در رتبه ۳۶۰ جهانی و پس از دانشگاه صنعتی شریف در جایگاه دوم ملی قرار گرفته است.

دانشگاه صنعتی شریف که در ویرایش ۲۰۲۳ نظام رتبه‌بندی QS در جایگاه ۳۸۰ جهانی قرار گرفته بود، پس از یکسال با ۴۶ پله رشد در جایگاه ۳۳۴ جهانی قرار گرفته است. میزان رشد رتبه جهانی دانشگاه صنعتی امیرکبیر در یکسال گذشته ۶۸ پله، میزان رشد رتبه جهانی دانشگاه علم و صنعت ایران در این یکسال برابر با ۸۰ پله و این رشد و بهبود وضعیت برای دانشگاه شیراز برابر ۱۱۹ پله بوده است؛ بنابراین در جمع این دانشگاه‌ها، دانشگاه تهران از بیشترین بهبود وضعیت در رتبه جهانی طی یکسال گذشته برخوردار بوده است (جهش ۱۴۱ پله‌ای)، به گونه‌ای که رتبه ملی آن نیز با جهش مواجه شده است. هر چند که تغییر وضعیت دانشگاه شهید بهشتی نیز چشمگیر بوده؛ به گونه‌ای که از کانال ۱۲۰۰-۱۰۰۱ در سال ۲۰۲۳ به کانال ۱۰۰۰-۹۵۱ راه پیدا کرده است.

در نظام رتبه‌بندی QS، دانشگاه‌ها توسط ۶ شاخص در قالب ۴ حوزه کلی آموزش، پژوهش، قابلیت جذب در بازار کار و بین‌المللی‌سازی ارزیابی می‌شوند. این رتبه‌بندی از بررسی شهرت دانشگاه با وزن ۴۰ درصد، ارزیابی کارفرمایان با وزن ۱۰ درصد، نسبت اعضای هیأت علمی بین‌المللی با وزن ۵ درصد، نسبت دانشجویان بین‌المللی با وزن ۵ درصد، میزان استنادات به ازای هر عضو هیأت علمی با وزن ۲۰ درصد و نسبت اعضای هیأت علمی به دانشجو با وزن ۲۰ درصد جهت ارزیابی عملکرد دانشگاه‌ها بهره برده است. نظام رتبه‌بندی QS، در ارزیابی خود در شاخص مربوطه به اندازه‌گیری تأثیر پژوهش، اطلاعات پنج ساله موجود دانشگاه‌ها را در پایگاه استنادی اسکوپوس مورد بررسی قرار می‌دهد.

**دانشگاه تهران در چهار رده اصلی و ۲۵ حوزه موضوعی علم موفق به کسب رتبه اول ملی شد

در رتبه‌بندی موضوعی ISC در ۲۰۲۲، که رتبه‌بندی در شش رده اصلی علوم طبیعی، مهندسی و فناوری، پزشکی و بهداشت، علوم کشاورزی، علوم اجتماعی و علوم انسانی صورت گرفته است، دانشگاه تهران در حوزه علوم طبیعی (Natural Sciences) با قرارگیری در جایگاه ۳۵۰-۳۰۱ دانشگاه‌های جهان، در حوزه مهندسی و فناوری (Engineering and Technology) با رتبه ۱۴۱ جهانی، در حوزه علوم کشاورزی و دامپزشکی (Agricultural and Veterinary Sciences) با رتبه ۱۰۲ جهانی و در حوزه علوم اجتماعی (Social Sciences) با کسب رتبه ۴۵۰-۴۰۱ در جایگاه نخست ملی قرار گرفته است. دانشگاه تهران علاوه بر اینکه موفق به کسب جایگاه اول ملی در این چهار رده اصلی رتبه‌بندی موضوعی ISC شده است، تنها دانشگاه ایرانی حاضر در حوزه علوم اجتماعی این رتبه‌بندی نیز محسوب می‌شود.

بر اساس این رتبه‌بندی، دانشگاه تهران در ۲۵ رشته (زیر رده) شامل رشته علوم کامپیوتر و اطلاعات دانشگاه تهران، علوم شیمی، رشته زمین و علوم محیطی، رشته کشاورزی، جنگلداری و شیلات، رشته علوم دامپزشکی، رشته بیوتکنولوژی کشاورزی، سایر رشته‌های علوم کشاورزی (شامل مهندسی کشاورزی، اقتصاد و سیاستگذاری کشاورزی، علوم و فنون غذایی)، مهندسی عمران، مهندسی برق و الکترونیک، مهندسی مکانیک، مهندسی شیمی، مهندسی مواد، مهندسی محیط زیست، مهندسی بیوتکنولوژی صنعتی، رشته مهندسی فناوری نانو و در سایر رشته‌های مهندسی و فناوری (شامل: مهندسی چند رشته‌ای، مهندسی صنایع، مهندسی تولید، علوم و فنون غذایی، مهندسی ابزار دقیق، ریزبینی، علوم تصویربرداری و فناوری عکاسی، طیف‌سنجی)، رشته اقتصاد و تجارت و رشته جغرافیای اجتماعی و اقتصادی رتبه اول ملی و در چهار رشته (زیر رده) ریاضیات، علوم فیزیک، رشته علوم زیستی، مهندسی بیوتکنولوژی محیطی رتبه دوم ملی را به خود اختصاص داده است.

گفتنی است که دانشگاه تهران بر اساس ویرایش ۲۰۲۲ رتبه‌بندی موضوعی ISC، در سه رشته (زیر رده) شامل جغرافیای اجتماعی و اقتصادی، علوم دامپزشکی و مهندسی بیوتکنولوژی صنعتی در میان دانشگاه‌های وزارت علوم، تحقیقات و فناوری، بی‌رقیب است.

در رتبه‌بندی موضوعی ISC، کلیه حوزه‌های موضوعی ۶ رده اصلی، در ۴۲ زیر رده مورد بررسی قرار می‌گیرند که وضعیت دانشگاه تهران در رده‌های اصلی و زیر رده‌ها به این شرح گزارش شده است:

دانشگاه تهران در رتبه‌بندی موضوعی سال ۲۰۲۲ موسسه ISC (موسسه استنادی و پایش علم و فناوری جهان اسلام)، در حوزه علوم طبیعی (Natural Sciences) با قرارگیری در جایگاه ۳۵۰-۳۰۱ دانشگاه‌های جهان، رتبه اول ملی را به خود اختصاص داده و دانشگاه‌های صنعتی امیرکبیر، تربیت مدرس و علوم پزشکی تهران (۶۰۰-۵۰۱) به طور مشترک رتبه دوم ملی را کسب کردند.

در حوزه علوم طبیعی؛ در رشته علوم کامپیوتر و اطلاعات دانشگاه تهران ۲۱۲ رتبه اول و صنعتی امیرکبیر ۳۵۰-۳۰۱ رتبه دوم و صنعتی شریف ۴۰۰-۳۵۱ رتبه سوم را کسب کردند. در رشته ریاضیات، دانشگاه صنعتی امیرکبیر ۲۱۷ رتبه اول، دانشگاه تهران ۴۰۱-۳۵۱ رتبه دوم، دانشگاه علم و صنعت ایران ۴۵۰-۴۰۱ رتبه سوم را بدست آوردند. در رشته علوم فیزیک نیز دانشگاه صنعتی اصفهان ۵۰۰-۴۵۱ رتبه اول و دانشگاه‌های تهران و صنعتی شریف ۶۰۰-۵۰۱ به طور مشترک رتبه دوم را کسب کردند.

در رشته علوم شیمی دانشگاه تهران با رتبه ۱۳۰ رتبه اول و تربیت مدرس ۳۵۰-۳۰۱ رتبه دوم و صنعتی امیرکبیر و صنعتی شریف، علوم پزشکی تهران و تبریز ۴۰۰-۳۵۱ به صورت مشترک رتبه سوم را کسب نمودند. در رشته زمین و علوم محیطی دانشگاه تهران ۱۲۶ رتبه اول و دانشگاه تربیت مدرس و تبریز ۴۰۰-۳۵۱ به طور مشترک رتبه دوم و دانشگاه شیراز ۴۵۰-۴۰۱ رتبه چهارم را کسب کردند. در رشته علوم زیستی هم دانشگاه علوم پزشکی تهران ۴۵۰-۴۰۱ رتبه اول و دانشگاه تهران ۵۰۰-۴۵۱ رتبه دوم کسب کردند.

در حوزه مهندسی و فناوری (Engineering and Technology) نیز در ۱۱ رشته رتبه‌بندی صورت پذیرفته است که دانشگاه تهران با رتبه ۱۴۱ جهان موفق به قرارگیری در رتبه اول ملی و دانشگاه‌های صنعتی امیرکبیر و صنعتی شریف (۳۰۰-۲۵۱) رتبه دوم ملی را کسب کردند.

در حوزه مهندسی و فناوری؛ در رشته مهندسی عمران دانشگاه‌های تهران با رتبه ۵۴، علم و صنعت ایران با رتبه ۱۱۹، دانشگاه تبریز با رتبه ۱۵۴، صنعتی شریف با رتبه ۱۵۷، صنعتی امیرکبیر با رتبه ۱۶۴ جایگاه اول تا پنجم را کسب کردند.

در رشته مهندسی برق و الکترونیک دانشگاه تهران با رتبه ۲۳۶ رتبه اول، صنعتی امیرکبیر و صنعتی شریف با رتبه ۳۰۰-۲۵۱ به طور مشترک در رتبه دوم قرار گرفتند.

در رشته مهندسی مکانیک دانشگاه‌های تهران ۳۳، صنعتی نوشیروانی بابل ۶۸، علم و صنعت ایران ۷۰، صنعتی امیرکبیر ۷۸، صنعتی شریف ۸۹ به ترتیب جایگاه اول تا پنجم کشور را کسب کردند.

در رشته مهندسی شیمی دانشگاه تهران ۷۸، علم و صنعت ایران ۱۶۹، صنعتی امیرکبیر ۱۸۳، صنعتی شریف ۲۰۶، تربیت مدرس ۲۲۷ به ترتیب رتبه‌های اول تا پنجم کشور را کسب کرده‌اند.

در رشته مهندسی مواد دانشگاه تهران ۱۵۰، صنعتی شریف ۲۳۸، صنعتی امیرکبیر ۲۴۰ به ترتیب رتبه اول تا سوم کشور را کسب کردند.

در رشته مهندسی پزشکی دانشگاه علوم پزشکی ایران ۶۷، علوم پزشکی تهران ۱۱۴، دانشگاه تهران ۱۵۲، علوم پزشکی شهید بهشتی ۲۱۳ و صنعتی امیرکبیر ۲۳۴ به ترتیب رتبه اول تا پنجم کشور را کسب کردند.

در رشته مهندسی محیط زیست دانشگاه تهران ۵۳ رتبه اول، علم و صنعت ایران ۲۴۱ رتبه دوم، صنعتی شریف با رتبه ۲۴۸ در جایگاه سوم قرار گرفت.

در رشته مهندسی بیوتکنولوژی محیطی دانشگاه پزشکی تهران ۱۴۵، دانشگاه تهران ۱۵۵، پزشکی تبریز ۲۱۹، تربیت مدرس ۲۴۰، پزشکی شهید بهشتی ۳۰۰-۲۵۱ به ترتیب در رتبه‌های اول تا پنجم قرار گرفتند.

در رشته مهندسی بیوتکنولوژی صنعتی دو دانشگاه از ایران حضور داشتند: دانشگاه تهران ۶ و دانشگاه علوم پزشکی تهران ۲۶ را کسب کردند.

در رشته مهندسی فناوری نانو دانشگاه تهران ۳۰۰-۲۵۱ در رتبه اول و صنعتی شریف ۳۵۰-۳۰۱ رتبه دوم و پزشکی تهران ۴۰۰-۳۵۱ در جایگاه سوم قرار گرفتند.

در سایر رشته‌های مهندسی و فناوری (شامل: مهندسی چند رشته‌ای، مهندسی صنایع، مهندسی تولید، علوم و فنون غذایی، مهندسی ابزار دقیق، ریزبینی، علوم تصویربرداری و فناوری عکاسی، طیف‌سنجی) دانشگاه تهران ۹۰، دانشگاه تبریز ۲۲۷ و دانشگاه صنعتی امیرکبیر ۳۵۰-۳۰۱ در رتبه اول تا سوم قرار گرفتند.

در حوزه علوم کشاورزی و دامپزشکی (Agricultural and Veterinary Sciences)، دانشگاه تهران ۱۰۲ در رتبه اول، دانشگاه شیراز ۲۳۰ در رتبه دوم و دانشگاه تربیت مدرس ۲۳۸ رتبه سوم را کسب کردند.

در حوزه علوم کشاورزی و دامپزشکی؛ در رشته کشاورزی، جنگلداری و شیلات دانشگاه تهران ۶۲، تربیت مدرس ۱۵۹، شیراز ۱۶۰، صنعتی اصفهان ۲۵۰ به ترتیب رتبه اول تا چهارم را کسب کردند. در رشته علوم دامپزشکی دانشگاه تهران موفق به کسب رتبه ۱۱۹ شد که تنها دانشگاه کشور در این رشته است.

در رشته بیوتکنولوژی کشاورزی دانشگاه تهران ۱۹۵ رتبه اول، دانشگاه فردوسی مشهد، شیراز و تربیت مدرس ۳۰۰-۲۵۱ به طور مشترک رتبه دوم را کسب کردند.

در سایر رشته‌های علوم کشاورزی (شامل مهندسی کشاورزی، اقتصاد و سیاستگذاری کشاورزی، علوم و فنون غذایی) دانشگاه تهران ۸۹، دانشگاه علوم پزشکی شهیدبهشتی ۱۲۲، دانشگاه تبریز ۱۵۲، دانشگاه علوم پزشکی تهران ۱۶۱ و دانشگاه پزشکی تبریز ۱۸۳ به ترتیب رتبه اول تا پنجم کشور را کسب کردند.

در حوزه علوم اجتماعی (Social Sciences)، تنها دانشگاه تهران حضور دارد و موفق به کسب رتبه ۴۵۰-۴۰۱ شد. در حوزه علوم اجتماعی؛ در رشته اقتصاد و تجارت دانشگاه تهران ۱۹۰ و علم و صنعت ایران ۶۰۰-۵۰۱ تنها دانشگاه‌های کشور در این رشته هستند و در رشته جغرافیای اجتماعی و اقتصادی تنها دانشگاه تهران موفق به کسب رتبه ۳۵۰ -۳۰۱ شده است.

در حوزه علوم انسانی و هنر نیز دانشگاه تهران موفق به کسب رتبه ۶۰۰-۵۰۱ شده است و در هیچ کدام از رشته‌های این حوزه، دانشگاهی از ایران حضور ندارد.

**بررسی وضعیت دانشگاه‌های ایران در ویرایش ۲۰۲۳ رتبه‌بندی لایدن 

نظام رتبه‌بندی لایدن در سال ۲۰۲۳، دانشگاه‌های جهان را در قالب چهار معیار کلی مرجعیت علمی، دیپلماسی علمی، دسترسی آزاد به انتشارات و تنوع جنسیتی رتبه‌بندی کرده است. این ارزیابی‌ها بر اساس تولیدات علمی دانشگاه‌ها در سال‌های ۲۰۱۸ الی ۲۰۲۱ از پایگاه اطلاعاتی Web of Science صورت گرفته است.

وضعیت دانشگاه‌های ایران در معیار مرجعیت علمی (Scientific Impact) بر اساس ویرایش ۲۰۲۳ رتبه‌بندی لایدن نشان می‌دهد که دانشگاه تهران با رتبه جهانی ۱۴۲، دانشگاه علوم پزشکی تهران ۲۴۷، دانشگاه تربیت مدرس ۳۲۸، دانشگاه صنعتی امیرکبیر ۳۴۴، دانشگاه علم و صنعت ایران ۳۵۰، دانشگاه علوم پزشکی شهیدبهشتی ۴۱۳، دانشگاه صنعتی شریف ۴۲۳، دانشگاه فردوسی مشهد ۴۶۶، دانشگاه تبریز ۴۷۷، دانشگاه شیراز ۴۷۹ و دانشگاه صنعتی اصفهان ۴۸۶، تنها دانشگاه‌های کشورمان هستند که جزو ۵۰۰ دانشگاه برتر دنیا در معیار مرجعیت علمی قرار دارند و دانشگاه تهران تنها دانشگاه ایرانی حاضر در میان ۲۰۰ دانشگاه برتر جهان از نظر مرجعیت علمی است.

بر اساس نتایج این رتبه‌بندی، دانشگاه تهران از نظر مرجعیت علمی در چهار گروه علمی دارای جایگاه نخست ملی است و تنها در در گروه علمی «زیست پزشکی و علوم بهداشت» رتبه اول ملی را واگذار کرده است. ویرایش ۲۰۲۳ رتبه‌بندی لایدن نشان می‌دهد که دانشگاه تهران در گروه علمی «علوم زمین و زمین شناسی» دارای رتبه ۵۴ جهانی، در گروه «ریاضیات و علوم کامپیوتر» دارای رتبه ۸۰ جهانی، در گروه «علوم فیزیکی و مهندسی» دارای رتبه ۶۳ جهانی و در گروه «علوم اجتماعی و علوم انسانی» دارای رتبه ۵۱۶ جهانی و در هر چهار گروه نام برده شده، دارای رتبه نخست ملی است.

در رتبه‌بندی سال ۲۰۲۳ لایدن در معیار‌های دیپلماسی علمی (Collaboration) و دسترسی آزاد به انتشارات (Open Access) نیز پنج دانشگاه کشورمان شامل دانشگاه تهران با رتبه جهانی ۲۰۰، دانشگاه علوم پزشکی تهران با رتبه جهانی ۲۵۱، دانشگاه علوم پزشکی شهید بهشتی با رتبه جهانی ۴۰۴، دانشگاه تربیت مدرس با رتبه جهانی ۴۱۲ و دانشگاه صنعتی امیرکبیر با رتبه جهانی ۴۸۵ جزو ۵۰۰ دانشگاه برتر دنیا در این معیار‌ها قرار گرفته‌اند. در این معیار‌ها نیز دانشگاه تهران تنها دانشگاه برتر ایرانی است که جزو ۲۰۰ دانشگاه برتر دنیا قرار دارد.

بررسی وضعیت دانشگاه‌های ایران در ویرایش ۲۰۲۳ رتبه‌بندی لایدن در معیار تنوع جنسیتی (Gender) نیز نشان می‌دهد که به ترتیب ۹ دانشگاه دانشگاه علوم پزشکی تهران، دانشگاه تهران، علوم پزشکی شهید بهشتی، دانشگاه علوم پزشکی تبریز، دانشگاه تربیت مدرس، دانشگاه علوم پزشکی مشهد، دانشگاه علوم پزشکی ایران، دانشگاه علوم پزشکی شیراز و دانشگاه صنعتی امیرکبیر تنها دانشگاه‌های ایرانی هستند که از نظر این معیار جزو ۵۰۰ دانشگاه برتر دنیا قرار دارند و دانشگاه تهران فقط با چند پله فاصله از ۲۰۰ دانشگاه اول دنیا تلاش می‌کند که خود را به حضور در دایره ۲۰۰ دانشگاه اول دنیا در این شاخص نزدیک کند.