حکمرانی قرآن، حکمرانی مردمی است

به گزارش گروه آموزش و دانشگاه خبرگزاری علم و فناوری آنا، عبدالحسین خسروپناه، دبیر شورای عالی انقلاب فرهنگی در نشست آموزشی و راهبردی سازمان دارالقرآن با محوریت مردمی‌سازی فعالیت‌های قرآنی ویژه مدیران و کارشناسان قرآنی که در مجتمع یاوران مهدی قم برگزار شد، اظهار کرد: حکمرانی فناوری نوین و فناوری نرم اجتماعی است، همانطوری که در حوزه علوم طبیعی به فناوری سخت می‌رسیم، در علوم انسانی هم از روانشناسی، جامعه‌شناسی و سایر علوم مختلف انسانی به فناوری نرم اجتماعی می‌رسیم؛ در جامعه ما چند فناوری شکل گرفته اگرچه هنوز الگو و نظریه آن را نداریم در واقع معنای حکمرانی مردمی را نمی‌دانیم، ولی در جامعه تحقق پیدا کرده است.

وی با اشاره به اینکه تجزیه عربستان، عراق، ایران همگی سیاستی است که از گذشته توسط آمریکا بوده، اما انقلاب اسلامی جلو تجزیه ایران را گرفت و این کار حکمرانی مردمی بود همانطور که دفاع مقدس و دفاع هسته‌ای توسط حکمرانی مردمی انجام شد، ادامه داد: مسئولان باید درد مردم را بفهمند و مردمی نبودن در علائم و رفتار مسئولان خودش را نشان می‌دهد، برخی به محض داشتن مسئولیت در میان مردم حضور پیدا نمی‌کنند و یا مردم برای طرح مسائل خویش با آنها، با انبوهی از محافظان مواجه می‌شوند.

در حکمرانی مردمی نظریه و تئوری نداریم

دبیر شورای عالی انقلاب فرهنگی با اشاره به اینکه حکمرانی مردمی را تحقق بخشیدیم، اما تئوری و الگو و نظریه آن را نداریم و باید در این راستا گام برداریم تا تبدیل به آموزش شود، گفت: حکمرانی قرآن را باید به لحاظ نظری تعریف کنیم؛ فناوری نوین در راستای مدیریت منابع سیاسی اقتصادی، مدیریتی، اجتماعی، فرهنگی و سایر عرصه‌ها به‌کار رفته است.

این استاد حوزه و دانشگاه تصریح کرد: فناوری، اعمال قدرت در ساحت قدرت است چه مدیریت خصوصی باشد چه مدیریت دولتی باشد؛ در سال ۱۹۸۰ حکمرانی مطلوب از سوی غرب مطرح شد و شاخص‍ه‌هایی برای آن ذکر شد که حاکمیت قانون، اجماع‌محوری، مسئولیت‌پذیری، پاسخ‌گویی، برابری و شاملیت، شفافیت وکارآیی و اثربخشی و مشارکت‌جویی از جمله ویژگی‌های این حکمرانی بود.

خسروپناه با اشاره به اینکه اگر اصحاب قرآن این شاخصه‌ها را از حکمرانی غربی بگیرند و به‌دنبال مستندات قرآنی آن باشند التقاط ایجاد می‌شود، بیان کرد: غربی‌ها در جنگ‌های صلیبی به‌دنبال قرآن آمدند و با علوم در تمدن اسلامی آشنا شدند؛ رنسانس در ابعادی متأثر از تمدن اسلامی بود و در دوره دیگری غربی‌ها متوجه معارف اسلامی شدند که آن دوره انقلاب اسلامی بود و از قرآن استفاده حکمرانی کردند، اما مفاهیمی به درد آنان می‌خورد که سکولاریسم باشد، ولی اسم قرآن را نمی‌برند.

وی اضافه کرد: اگر شواهد قرآنی برای این شاخصه‌های حکمرانی مطلوب پیدا کنیم آیا اشکالی دارد؟ ما قائل به انسان برای خدا و آخرت‌گرایی و خداگرایی و عقل و وحی‌گرایی هستیم و اکنون باید با این مفاهیم خدمت قرآن برسیم تا مفاهیم جامع‌تری به‌دست بیاوریم؛ باید بدانیم حکمرانی چیست؟ سپس این پرسش را عرضه به قرآن کنیم و پاسخ‌ها را از قرآن و ارتباط شبکه آیات بگیریم تا حکمرانی قرآن را رقم بزنیم.

دبیر شورای عالی انقلاب فرهنگی با اشاره به اینکه حکمرانی به معنای حکومت‌داری مربوط به معنای قرن‌های پیش است، اما سیاست‌گذاری، تنظیم‌گری و تصدی‌گری مدنظر است. سیاست‌گذاری باید و نباید کلان و جهت‌دهنده است، تنظیم‌گری نیز قانون‌گذاری، ساختاری‌سازی، گفتمان‌سازی، تحقق مقررات و نظارت و اصلاح مقررات است، گفت: نسبت حکمرانی با حکومت‌داری نسبت عموم خصوص من وجه است، منظور از حکمرانی فناوری، اعمال قدرت در مدیریت است چه این مدیریت در حوزه حکومت‌داری باشد یا غیرحکومتی. در غرب سه الگوی حکمرانی هرمی، بازاری و شبکه‌ای داریم و مدل غربی حکمرانی شبکه‌ای این است که حکمرانی بازاری، حکمرانی شبکه‌ای را نیز حکمرانی می‌کند.

خسروپناه با بیان اینکه با سؤالات مبانی حکمرانی غربی‌ها چیست؟ اصول این حکمرانی چیست؟ محوریت عدالت است؟ در حکمرانی منبع عقل چقدر نقش دارد؟ سراغ قرآن می‌رویم تا پاسخ‌ها را بیابیم، تصریح کرد: عقل و وحی در منظومه فکری اسلام تقابل ندارد و برخی منبری‌ها در منبر مدام اهل بیت را پررنگ می‌کند، در حالی‌که اهل بیت و قرآن می‌گویند از عقل بهره بگیر و اگر فضای عقل را تعطیل کنیم، به اهل بیت و قرآن هم نمی‌رسیم.

وی با اشاره به اینکه در ساحت حکمرانی قرآن الگوی حکمرانی سایر عرصه‌های اجتماعی نیز به دست می‌آید و این تاکنون انجام نشده است و در واقع از حکومت داری قرآن حرف زدند نه از حکمرانی قرآن سخن نگفتند، ادامه داد: یکی از پرسش‌های مهم حکمرانی قرآنی این است که خدا محور و آخرت محور است یا انسان محور هستیم؟ در آیه ۷۰ سوره قصص خداوند می‌فرماید: «وَهُوَ اللَّهُ لَا إِلَهَ إِلَّا هُوَ لَهُ الْحَمْدُ فِی الْأُولَى وَالْآخِرَةِ وَلَهُ الْحُکْمُ وَإِلَیْهِ تُرْجَعُونَ»؛ «هو» اسم ذات اقدس الهی است و له الحکم بین مبدا و معاد قرار دارد، امیرالمؤمنین (ع) در خطبه دوم نهج البلاغه اول حمد را فرموده بعد توحید را بیان کرده است که این‌ها همگی راز‌هایی است که نیاز به تحقیق دارد.

قرآن‌محوری و حکمت محوری؛ دو شاخصه اصلی حکمرانی قرآنی

دبیر شورای عالی انقلاب فرهنگی گفت: حکمرانی ما بر مبانی خدا محوری استوار است و یکی از مهم‌ترین اصول این حکمرانی قرآنی، قرآن محوری حکمرانی و حکمت محوری قرآنی است که باید بر این دو اصل استوار باشد. قرآن منبع حکمرانی است و حکمت و خیر کثیر حکمت نصیب خردورزان و افرادی می‌شود که دارای خرد ناب هستند و افراد دارای خرد ناب از عقل نظری، عقل معاد و عقل معاش بهره می‌گیرند.

خسروپناه با بیان اینکه تلاوت، قرائت قرآنی است که همراه با اندیشه‌ورزی باشد و قرآن‌شناسی که زیست مردمی نداشته باشد اثری در جامعه ندارد، گفت: حکمرانی عدالت محور و قسط محور باید به دست مردم اتفاق بیفتد و با حکومت اگر بخواهیم این مبانی را جلو ببریم موفق نیستیم، حکومت برای امر به معروف باید بسترسازی کند تا مردم در میدان و عرصه حاضر شوند و گرنه در غیر این صورت شاهد حکمرانی هرمی هستیم.

وی افزود: اگر کارمند را برای ترویج قرآن به‌کار گرفتیم شاهد حکمرانی هرمی می‌شویم و به نتیجه نمی‌رسیم. حکمرانی مردمی را در حوزه دین به حکمرانی اداری تبدیل کردیم و وزارت ارشاد، سازمان تبلیغات و سایر نهاد‌ها همگی دولتی است؛ وقتی جهادی کار کنیم یقین داریم بودجه نیز می‌رسد. گاهی در تبلیغ قرآن خدا را مستمسک قرار می‌دهیم تا حرف خودمان را بزنیم، اما وقتی حرف خدا را بزنیم در قلب‌ها اثر دارد.

این استاد حوزه و دانشگاه با بیان اینکه اگر می‌خواهیم قلب‌ها به خدا تقرب پیدا کند باید تعظیم شعائر داشته باشیم و این تبلیغی نیست بلکه کار فرهنگی است چرا که در این‌صورت عقل و جان آدمی اثر می‌پذیرد، ابراز کرد: خدای سبحان تمام آموزه‌ها و اعتقادات را با «یا ایها الانسان یا ایها المومنون و ایها الناس» خطاب کرده است و آیا بیانی واضح‌تر از این برای مردمی‌سازی حکمرانی داریم؟ این دقیقا نشان می‌دهد حکمرانی قرآن حکمرانی مردمی است و مردمی که محور آن ولایت و آیات ولایت است هم ایجابی هم سلبی.

دبیر شورای عالی انقلاب فرهنگی با اشاره به اینکه باور نکردیم اگر عمق در قرآن پیدا کنیم نیاز‌های دنیا را جواب می‌دهیم و باید سازمان دارالقرآن و سایر نهاد‌های قرآنی با حضور در دانشگاه‌ها، دانشگاه را در حوزه حکمرانی قرآنی فعال کنند، اظهار کرد: حکمرانی قرآنی یعنی در ساحت قرآنی عین قرآن را در جامعه پیاده کنیم و حلقه‌های میانی را درگیر کنیم و مشارکت مردمی داشته باشیم و بردن قرآن در خانه مردم عقل حکمت تدبیر ایمان و اخلاص قوی می‌خواهد نه بودجه.