دلیل علمی مرگ با مشروبات الکلی/ زمان طلایی را از دست ندهید

گروه آموزش و دانشگاه خبرگزاری علم و فناوری آنا - زهرا اردشیری: تعداد افرادی که هر ساله با مصرف مشروبات الکلی با مرگ دست و پنجه نرم می‌کنند یا دچار عارضه‌های جدی می‌شوند بسیار زیاد و آمار آن تکان‌دهنده است. طی ماه‌های گذشته نیز در رسانه‌ها و فضای مجازی هر روزه آماری از مرگ و میر افرادی که با مصرف مشروبات الکلی فوت شده‌اند منتشر شده است. مصرف مشروبات الکلی حتی اگر منجر به مرگ نشود عوارض جبران‌ناپذیری خواهد داشت.

در این رابطه سپیده اربابی بیدگلی، عضو هیئت علمی دانشگاه علوم پزشکی دانشگاه آزاد اسلامی به آنا گفت: در مشروبات الکلی تقلبی خطر ورود الکل‌های سمی یا انواع مواد روانگردان یا ترکیبات دارویی مثل بنزو دیازپین‌ها، باربیتورات‌ها و ترامادول و سایر مخدر‌ها وجود دارد که هریک به شکلی خاص می‌تواند شرایط را پیچیده و باعث مسمومیت‌های شدید یا مرگ و میر شود.

وی افزود: اگر نخواهیم اینجا به مصرف همزمان الکل‌های تقلبی با مواد روانگردان دیگر مثل گل و شیشه و کوکائین و تریاک بپردازیم که هریک می‌تواند مشکلات و خطرات خاص خودرا درپی داشته باشد،  پس باید توجه را صرفا روی ناخالصی‌های نمونه‌ الکل‌های ظاهرا خوراکی معطوف کنیم که به شکل غیر قانونی در دسترس مصرف کنندگان قرار می‌گیرند.

استاد سم شناسی واخلاق داروسازی ادامه می‌دهد: این ناخالصی‌ها برخی سهوا در فرایند ساخت نوشیدنی‌های الکلی در کارگاه‌های غیر استاندارد، بواسطه امکانات ناکافی بودن شرایط ساخت یا ناشی بودن سازنده اتفاق می‌افتند و یا سازنده‌ها عمدا ترکیباتی را اضافه می‌کنند بنابراین پیش فرض اولیه درخصوص تمام الکل‌های دست ساز باید این باشد که آن‌ها یا محتوی ناخالصی‌های سمی یا محتوی ترکیبات افزودنی یا هردو باشند.

اربابی بیدگلی گفت: ضمن  اینکه  هیچکس در هیچ شرایطی نمی‌تواند منکر این پیش فرض باشد مگر اینکه یک برگه آنالیز معتبر (نه جعلی و ساختگی) با امضا و تایید یک متخصص اخلاق مدار ضمیمه‌ی  نمونه‌ی مشروب الکلی دست ساز وغیر قانونی باشد که این گواهی فقط مشمول همان نمونه است نه نمونه‌ی دیگری.

وی توضیح داد: مشروبات الکلی دست‌ساز، بدون سازنده مشخص، محل ساخت مشخص، شماره سری ساخت، تاریخ ساخت و بارکد  قاعدتا همه سمی هستند مگر عکس آن قابل اثبات براساس مستندات علمی و ازمایشگاهی باشد.

این عضو هیئت علمی دانشگاه علوم پزشکی دانشگاه آزاد اسلامی با اشاره به اختلال و عارضه کوری ناشی از الکل‌های تقلبی و عوارض شدید کلیوی مربوط به آن گفت: تبدیل شدن متانل و سایر الکل‌های توکسیک باعث فلجی یک طرفه یا دو طرفه اعصاب بینایی و اعصاب کلیه و نهایتا کوری موقت یا دائمی یا آسیب‌های عضوی موقت یا دائمی خواهد شد.

استاد سم شناسی فارماکولوژی و اخلاق داروسازی افزود: برای توضیح بیشتر باید بدانید که الکل‌های توکسیک معمولا متانل، اتیلن گلیکول، ایزوپروپیل الکل، دی اتیلن گلیکول و پروپیلن گلیکول هستند که هیچ یک  نوشیدنی و قابل مصرف خوراکی نیستند، اما می‌توانند در مشروبات الکلی تقلبی سهواورود پیدا کنند و ان را الوده کنند البته از این مواد به عنوان افزودنی در محصولات ضد عفونی کننده کف و سطح الکلی و دترجنت‌های خانگی جهت ممانعت از سوء مصرف آن‌ها استفاده می‌کنند.

*متانول و اتیلن گلیکول با بدن چه می‌کند؟

عضو هیئت علمی دانشگاه علوم پزشکی دانشگاه آزاد اسلامی با بیان اینکه متانول و اتیلن گلیکول هردو در اثر فعل و انفعال انزیم الکل دهیدروژناز تبدیل به واسطه‌های فعال می‌شوند که هم می‌تواند در  شبکیه چشم و هم در غده‌های قاعده‌ای تجمع پیدا کنند، گفت: در این شرایط مسموم گاهی به تدریج و گاهی یک باره دچار تاری دید و دچار اختلال در دید و دچار کوری یه طرفه یا دو طرفه می‌شود.

وی افزود: البته اتیلن گلیکول کارش به همین جا ختم نمی‌شود و تبدیل به اگزالیک اسیدخواهد شد  که اعصاب کلیه و اعصاب کرانیال را بواسطه رسوب شدید کلسیم اگزالات تخریب می‌کند که هم بر عملکرد دفعی و هم برحواس پنجگانه بطور موقت یا دائمی تاثیر می‌گذارد. این وضعیت بسیار بحرانی و حاد است و اگر با انتی دوت تراپی با اتانل یا فومپیزول به شکل اورژانسی درمان نشود، انجام همودیالیز تنها راهکارباقیمانده است. استاد تمام سم شناسی فارماکولوژی و اخلاق داروسازی تاکید می‌کند: اگر این کار با تاخیر انجام شود  بیمار حتی اگر زنده بماند تا پایان عمر باید با اسیب‌های عضوی جبران ناپذیر دست‌وپنجه نرم کند.    

اربابی گفت: نکته‌ وحتشناک در خصوص مسمومیت با این قبیل الکل‌ها تاخیر در بروز علائم کلینیکی است و اینکه مسموم ساعت‌ها ممکن است کاملا  بدون علامت باشد این زمان از یک ساعت تا ۷۲ ساعت ممکن است طول بکشد، اما معمولا بین ۸ تا ۳۵ ساعت زمان می‌برد.

 ستاد سم شناسی واخلاق داروسازی گفت: در این میان ممکن است بیمار کمی علائم اولیه داشته باشد، اما بعد از بروز علائم اولیه، اگر مسموم در فاز انکار و پنهان کاری باشد و به اطرافیانش یا به کادر درمان به هر دلیلی اعلام نکند که الکل خورده است تشخیص مسمومیت به اتکای علامت‌های اولیه خیلی سخت خواهد بود.

وی افرود: بیمار ممکن است همراه با الکل، مواد دیگری نیز مصرف کرده باشد و این موضوع تابلوی تشخیص کلینیکی مسمومیت را پیچیده‌تر از قبل خواهد کرد و حتی ممکن است زمان بروز علائم را پس و پیش کند و باز نکته‌ مهم دیگر این که این الکل‌ها خود به شکل اولیه باعث آسیب سمی نمی‌شوند، اما تاثیرات متابولیسم‌های آنزیمی تعیین کننده شدت و حدت آسیب‌های آنهاست.  

 هر فردی واکنش متفاوتی به مصرف الکل نشان خواهد داد

رییس انجمن جهش‌زای محیط زیست ایران افزود: بنابراین اگر چند نفر کنار هم و باهم از یک نوع نوشیدنی الکلی دست‌ساز خورده باشند، اینکه یکی از این چند نفر کور شود  یا کلیه‌هاش از کار بیفتد یا دچار اسیدوز و دچار تشنج ومرگ شود و دیگری عوارض خفیفی را بروز دهد. هیچ جای تعجب و شگفتی ندارد، چون سطح و مقدار فعالیت آنزیم‌های الکل دهیدروژناز و آلدئید دهیدروژناز و انزیم‌های که حول و حوش این دوآنزیم کلیدی کار متابولیسم الکل‌ها را انجام می‌دهند در افراد تفاوت دارد و ازسن و عوامل ژنتیکی، جنسیت، وزن و میزان اب بدن و فعالیت فیزیکی فرد تاثیر پذیر است که در کنار این فاکتور‌ها از مصرف همزمان الکل بامخدر‌ها و دارو‌ها و غذا‌ها و کلا سبک زندگی نیز می‌تواند نشات بگیرد و شدت مسمومیت تغییر پیدا کند.

پروفسور سم شناسی فارماکولوژی و اخلاق داروسازی گفت: تفاوت‌های جدی در شدت و زمان آسیب پذیری نسبت به نوشیدن الکل بدیهی‌ترین نکته‌ای هست که در خصوص مصرف نوشیدنی‌های الکلی باید دانست. نکته وحشتناک دیگر در این داستان این است که ست اپ ازمایشگاهی شناسایی مواد اولیه یعنی همین الکل‌های سمی در خون افراد مسموم همه جا نیست و بعضی وقت‌ها در مسیر متابولیزه شدن به مواد  واکنش پذیر  بعدی، ممکن است جواب آزمایشات منفی کاذب باشند و کادر درمان را به این اشتباه بیندازد و این تصور را ایجاد کنه که علائم و اختلالات بیمار ربطی به خوردن الکل‌ ندارد.

اربابی افزود: یکی از تبعات مسمومیت حاد با الکل‌های ناخالص به ویژه متانل که باعث کوری می شود از کار افتادن کلیه‌هاست و مسموم را نیازمند پیوند کلیه می‌کند ضمن اینکه از بین الکل‌های توکسیک ایزوپرپیل الکل که بیشتر بعنوان افزودنی به محصولات الکلی ضد‌عفونی‌کننده و دترجنت‌ها اضافه می‌شود نیازی به متابولیسم ندارد و شبیه متانل و سایر الکل‌های سمی نیست.

*نگذارید زمان طلایی از دست برود

عضو هیئت علمی دانشگاه علوم پزشکی دانشگاه آزاد اسلامی افزود: بنابراین ناهنجاری‌هایی که الکل به طور عمومی ایجاد می‌کند که هیچکدام ممکن است بصورت اختصاصی و افتراقی هشداردهنده نباشند و مشکلاتی را با کاهش سطح هوشیاری و خواب آلودگی، دپرسیون تنفسی و التهاب معده، التهاب شدید و حاد پانکراس، افت فشار خون و اسیدوز لاکتیک بیاورند، اگر بیمار یا اطرافیان او به کادر درمان اعلام نکنند که چه نوع مشروبات الکلی و چه زمانی مصرف کرده است و کمکی ندهند و امکانات ازمایشگاهی لازم نیز در دسترس نباشند شاید هر مرکزی نتواند در زمان مناسب به مسمومیت با الکل شک کند و زمانی ممکن است پزشکان به مسمومیت شک کنند که به اصطلاح زمان طلایی برای
کمک به بیمار و نجات جانش از دست رفته باشد.

وی با اشاره به اینکه در باره‌ی احتمال وجود نا خالص‌های دیگه از جمله پروپیلن گلیکول و دی تیلن گلیکول در منابع کمتر توضیحات وجود دارد گفت: پروپیلن گلیکول خودش یک حلال پر مصرف در تولید فراورده‌های دارویی تزریقی مثل لورازپامه که گاهی با دوز خیلی بالا بصورت وریدی تزریق می‌شود. این دارو و متابولیت‌های آن در صورت وجود درنمونه مشروب تقلبی می‌توانند باعث اسیدوزمتابولیک شدید و اسیب‌های شدید کلیه شوند  و چاره‌ای که هست صرفا و با تعجیل زیاد انجام دیالیز است و همچنین باید از روش‌هایی که ذکر شد  و به کمک انتی دوت‌های استاندارد برای مهار انزیم الکل دهیدروژناز استفاده شود.

اربابی گفت: در مسمومیت حاد با الکل‌های غیر تقلبی عوارضی از جمله کاهش  سطح هوشیاری و توانایی‌های معمول و قابل انتظار سیستم عصبی رخ می‌دهند که می‌توانند تغییر در شاخص‌ها‌ی همودینامیکی، با کاهش شدید آب بدن، با تهوع و استفراغ و خطرات آسپیره شدن محتویات معده به مجاری تنفسی، با افت شدید عملکرد سیستم تنفسی و عملکرد سیستم قلبی عروقی، کاهش شدید فشار خون و قند خون همراه باشد.

*اختلالات فیزیکی و روانی مصرف الکل

استاد سم شناسی فارماکولوژی و اخلاق داروسازی گفت: مصرف طولانی مدت انواع نوشیدنی‌های الکلی از انواع شراب یا نوشیدنی‌های با درصد‌های مختلفی از الکل، همه می‌توانند سرطان‌زا باشند. همه می‌توانند عملکرد کوتاه‌مدت و بلند‌مدت سیستم عصبی را تحت تاثیر قرار دهند  وخطر ابتلای فرد به بیماری‌هایی مثل الزایمر و پارکینسون را افزایش دهند. کاهش میزان حافظه و یادگیری نیز عارضه دیگر مصرف طولانی مدت الکل است. نوشیدن الکل با هر الگویی به شدت می‌تواند  باعث افزایش خطر تغییرات هورمونی، کاهش شانس باروری در زن و مرد، افزایش خطر ناهنجاری‌های جنینی در زوجین الکلی، پیری زودرس و سایر اسیب‌های پوستی از نوع لک  و راش‌های پوستی، ریزش یا سفیدی مو زودرس مو‌های سر و پوسیدگی دندان‌ها و اختلال در فعالیت جنسی طبیعی فرد شود. الکل خطر ابتلا به زخم‌های گوارشی را زیاد کرده و احتمال بروز کبد چرب یا آسیب‌های جدی دیگر کبد با عوارض سیستمیک را بالا می‌برد.

وی در پایان اشاره کرد: الکل با طیف وسیعی از دارو‌های نسخه‌ای و بدون نسخه تداخل ایجاد می‌کند که بعضی حتی می‌توانند خطرناک یا کشنده باشند. الکل به شدت ایجادوابستگی می‌کند و ترک کردن آن کار ساده‌ای نیست و در افراد الکلی اختلال شدید در یادگیری، اختلالات شخصیت، اختلال در حافظه، اختلال در انجام تفکر منطقی، برنامه ریزی، سازماندهی، قوه تشخیص و قضاوت و مهارت‌های اجتماعی، اختلال در تعادل فیزیکی و فقدان خودجوشی و اعتماد به نفس قابل انتظار است.