شهرسازی ناتوان‌ترین دستگاه تغییر و توسعه؛ چه عواملی باعث بروز مشکلات در شهرها هستند؟
به گزارش خبرنگار خبرگزاری آنا، دکتر حمید ماجدی، رئیس دانشکده هنر و معماری این واحد دانشگاهی در نشست برنامه اسکان بشر گفت: «این نشست، سومین جلسه از سلسله نشست‌های سخنرانی شهری است که در پی امضای تفاهم نامه همکاری مشترک میان دفتر اسکان بشر در ایران و واحد علوم و تحقیقات در سال ۱۳۹۴ برگزار می‌شود و اصول شهرنشینی برنامه ریزی شده، موضوع اصلی سومین سخنرانی شهرنشینی را تشکیل می‌دهد.»
ماجدی با توجه به اعتقادات جان پلوز، شهردار موفق شهر بارسلون اسپانیا در دهه۱۹۹۰میلادی، افزود: «به باور پلوز، وضع قوانین و مقررات مناسب، طراحی شهری مطلوب و برنامه ریزی مالی عواملی هستند که موجب ایجاد «شهر خوب» می‌شوند.»
وی وجود قوانین و مقررات شهری از دیرباز در کشور را یادآور شد و گفت: «علی‌رغم وضع قوانینی همچون قوانین شهرسازی، اصلاح قانون شهرداری، تاسیس شورای عالی شهرسازی و معماری و... کشور در دستیابی به توسعه شهری در وضعیت نامطلوبی به سر می‌برد.»
ماجدی از بیش از پنج دهه برنامه ریزی شهری یاد و اظهار کرد: «وضعیت فعلی توسعه شهری در ایران نشان می‌دهد که بخش وسیعی از برنامه ریزی‌های صورت گرفته در سال‌های مختلف ناکارآمد بوده‌اند.»
رئیس دفتر اسکان بشر ملل متحد (هبیتات) در ایران با بیان اینکه این دفتر در زمینه‌هایی نظیر سوانح و بلایای طبیعی بخصوص زلزله چند سالی است که در ایران فعال شده است، گفت: «تا کنون همکاری‌های مناسبی با سازمان‌ها و نهادهای مختلفی نظیر شهرداری‌ها و مراکز علمی بخصوص دانشگاه‌ها داشته‌ایم.»
دکتر سیامک مقدم با توجه به برنامه دفتر اسکان بشر ملل متحد در ایران برای توسعه فعالیت‌ها افزود: «از جمله برنامه‌های این دفتر ورود به حوزه توسعه شهری است که در این راستا می‌توان به سخنرانی‌های شهری اشاره کرد.»
مقدم با بیان اینکه امروز آغاز دوره سوم «سخنرانی شهری» در واحد علوم و تحقیقات است، افزود: «در نشست‌های سخنرانی شهری کارشناسانی از نقاط مختلف دنیا نظریات خود را ارائه می‌دهند که بصورت ویدئو در نشست پخش شده و پس از آن کار‌شناسان و متخصصان به نقد و بررسی آن می‌پردازند.»
وی با بیان اینکه محوریت این سخنرانی «اصول شهرنشینی برنامه ریزی شده» است که از سوی جان کلوس مدیر اجرایی هبیتات ارائه می‌شود، خاطرنشان کرد: «توسعه شهری اگر با برنامه‌ای منظم و مدون صورت گیرد می‌تواند عامل توسعه باشد، در غیر اینصورت خود از عوامل کندی در توسعه خواهد بود.»
جان کلوس مدیر اجرایی هبیتات که سخنرانیش بصورت ویدئوی ضبط شده در این نشست پخش شد، با بیان اینکه شهرنشینی در دنیای در حال توسعه، شهرنشینی خودرو است که مقابل شهرنشینی برنامه ریزی شده قرار دارد، گفت: «در شهرنشینی برنامه ریزی شده ظرفیت‌های تولید ثروت، کار، همزیستی و تبادلات فرهنگی وجود دارد که می‌توان از آنها بهره برد.»
وی ادامه داد: «در شهرنشینی خودرو، فضای عمومی کافی و پیش بینی خدمات پایه وجود ندارد و به اصول شهرنشینی خوب، توجه کافی نمی‌شود. معتقدم شهرنشینی برنامه ریزی شده بر اساس رویکردهای سه‌گانه قوانین و مقررات، طراحی شهری و برنامه ریزی مالی است.»
جان کلوس افزود: «قوانین و مقررات شامل فضای عمومی، حقوق و استانداردهای ساختمان سازی است، همچنین طراحی شهری متضمن طرح فضایی، طراحی فضای باز و الگوی خیابان‌ها می‌شود.»
وی با بیان اینکه در بحث برنامه ریزی مالی در شهرنشینی برنامه ریزی شده، ضروری است که فضای شهری پایدار شود، تصریح کرد: «بودجه، سیستم مالیات حکومت محلی و منابع مالی دولت مرکزی در این حیطه قرار دارند و ایده‌های کلیدی‌ای که باید در برنامه ریزی مالی لحاظ شود شامل اشتراک گذاری ارزش‌ها و تنظیم مجدد زمین است و عملا مثال‌هایی از موقعیت برد برد به شمار می‌روند.»
مهندس سعیدی نیا از استادان برجسته دانشگاه تهران هم در این نشست با بیان اینکه جان کلوس سه فاکتور قوانین و مقررات، طراحی شهری و برنامه ریزی مالی را برای داشتن یک شهر خوب لازم دانسته است، گفت: «با توجه به شرایط موجود در ایران معتقدم این فاکتور‌ها در طراحی شهری ایران، دقیقا به این شکل نیست.»
وی افزود: «شهرسازی و طراحی شهری در ایران متفاوت با دیگر نقاط جهان است، در ایران بین بافت‌های شهری، فرسوده و حاشیه‌ای تفاوت‌های چشمگیری وجود دارد و نگاه سیستم شهرسازی در ایران به این بافت‌ها نگاهی مجزاست، در حالی که در اکثر کشور‌ها یک سیستم برای همه بافت‌ها تعریف شده است.»
سعیدی‌نیا ادامه داد: «از جمله تفاوت‌های مهم بین بافت شهری و بافت فرسوده در ایران بحث مالکیت است. در بافت فرسوده مالکیت اغلب نامشخص و بسیار پیچیده است و این در حالی است که در بافت نرمال شهری با این مشکل روبه‌رو نخواهیم شد.»
وی افزود: «مشاغل مزاحم، سیستم شبکه راه‌ها و ساختمان‌ها و نظم مرتبط با آنها، ریزدانگی (خانه‌هایی با متراژ پایین) و بحث تجمیع ساختمان‌های فرسوده و نوسازی آنها و... از دیگر معضلات و تفاوت‌های موجود بین بافت نرمال شهری و بافت فرسوده است که بر سر راه توسعه شهری قرار گرفته‌اند به نحوی که به جرأت می‌توان گفت شهرسازی ناتوان‌ترین دستگاه تغییر و توسعه است.»
دکتر اسماعیل شیعه از استادان دانشگاه علم و صنعت نیز در این همایش با بیان اینکه با نگاهی به شهرهای سنتی و چگونگی پیداش و توسعه آنها از لحاظ سیمای محیطی، خصوصات محلی، وجود باغ‌ها و ساختمان‌ها و موقعیت آنها، فضاهای عمومی و.... به وضوح می‌توان به مشکلات عدیده در آنها پی برد، افزود: «تأثیرپذیری ایران از نوگرایی و مدرنیسم، فقدان برنامه ریزی منطقه‌ای، تمرکزگرایی، ضعف در برنامه‌های مدریت شهری و منطقه‌ای از جمله عواملی هستند که امروز باعث بروز مشکلات بسیاری در شهرهای ما شده است.»
شیعه با بیان اینکه موضوع شهرسازی و توسعه شهری را می‌توان در چهار بخش کالبدی، اجتماعی، اقتصادی و محیطی مورد بررسی قرار داد، تصریح کرد: «بی‌توجهی به مسائل فرهنگی در ساختمان‌ها، ضعف در مسائل محیط زیست، افزایش مهاجرت روستایی به شهرها، تغییر در ساختار خانواده، افزایش تراکم ساختمانی، فقدان تأسیسات رفاهی، غریبه شدن ساکنان محله‌ها با یکدیگر، دورشدن شهرهای بزرگ از طبیعت، کاهش آرامش در محله‌ها، گسترش مشاجرات و اختلافات، مشرف شدن بر محیط‌های خصوصی یکدیگر، عدم رعایت حقوق شهروندی و... همگی از جمله مشکلات و معضلاتی است که امروزه با آن روبرو هستم.»
وی با بیان اینکه باید به فکر برطرف کردن مشکلات موجود در راه توسعه شهری و شهرسازی ایران باشیم، ادامه داد: «حرکت با دانش روز شهری و شهرسازی، توجه به زیرساخت‌ها، شرایط رفاهی و محیطی، نظارت بر کار ساخت و ساز، توجه به محلات به عنوان واحدی اجتماعی و فرهنگی، پالایش شهری، گسترش آرامش محیط و... از جمله اقداماتی است که معتقدم باید توجه ویژه‌ای به آنها شود.»
دکتر سیمین حناچی عضو هیأت علمی واحد علوم و تحقیقات نیز در این همایش با بیان اینکه نمی‌توان گفت همه سکونت‌گاه‌های سنتی و خودرو فاقد اصول و برنامه بوده‌اند، گفت: «سیاست زدگی شهرسازی که جان کلوس به آن اشاره کرده است، در همه جای دنیا اتفاق افتاده و فقط شدت این سیاست‌زدگی است که متفاوت است و بسته به شرایط حکومتی، نظام اداری و سیاسی کشور‌ها دارد.»
وی تصریح کرد: «باید تجهیز و تأمین منابع مالی برای شهرداران یکی از اولویت‌ها باشد و مباحثی چون ظرفیت سازی، توانمندسازی و نهادسازی در شهرها مدنظر قرار گرفته شود.»
حناچی به بحث حق توسعه اشاره کرد و گفت: «این مبحث بسیار طولانی است و با مسائل توسعه پایدار گره خورده است تا به ما اجازه تخریب منابع طبیعی را ندهد. باید محاکم قضایی با قواعد و محاکمی مختص به منابع طبیعی در شهرها زمینه طرح دعاوی این حق را به دادگاه‌ها ارائه بدهند تا بتوان از حق توسعه آیندگان صیانت کرد.»
دکتر پویا علاءالدینی از استادان دانشگاه تهران نیز در این نشست تخصصی به سه رکن برنامه ریزی شهری اشاره کرد و گفت: «اقتصاد شهری در جوامع در حال توسعه مسائل خاص خود را دارد که بر سه شاخص طراحی، ضوابط، تأمین منابع مالی شهری از ارکان برنامه ریزی شهری تأثیرگذار است.»
وی با توجه به زمین‌خواری‌ها افزود: «داستان زمین خواری و از بین رفتن فضای در دسترس عموم مردم مورد بی‌توجهی شهرداران بوده است و فضای عمومی به نفع فضای خصوصی در کلان شهرها حذف می‌شود.»
علاءالدینی ادامه داد: «برای تحلیل صحیح مسائل شهری باید به اقتصاد سیاسی شهر توجه ویژه کرد و این امر به بازیگران و نقش مردم بستگی دارد، معتقدم مردم باید تقاضای تغییر، پیاده رو و فضای عمومی از شهرداران داشته باشند.»
انتهای پیام/