احیای زاینده‌رود در گرو ملاحظات و پیچ و خم تصمیمات
خبرگزاری علم و فناوری آنا؛ در طول دهه‌های گذشته مسئله آب در ایران، یکی از اصلی‌ترین و اولویت‌دارترین مباحث پیش‌روی مجموعه تصمیم‌ساز کشور و دولت‌های مختلف بوده و این چالش در منطقه مرکزی ایران که دارای آب و هوایی نسبتا گرم و خشک‌تر نسبت به دیگر مناطق دارد، ملموس‌تر و حساس‌تر می‌‌کتد.
سالیان درازیست که حیات زاینده‌رود به عنوان بزرگترین رودخانه ایران مرکزی که نقش اساسی در تداوم حیات اجتماعی، فرهنگی، سیاسی و اقتصادی استان‌های اصفهان، یزد، چهارمحال و بختیاری و خوزستان بازی می‌کند، به علل مختلف و متعدد از جمله برداشت‌های غیر اصولی، عدم استفاده صحیح در نحوه استفاده، پراکندگی نامتناسب صنایع وابسته به آب مانند صنایع فولاد، پرهیز از مدرنیزه و مکانیزه کردن کشاورزی و تداوم آن به شکل سنتی و دلایل دیگر، دچار مخاطره شده و رسیدگی به این شریان حیاتی همت و حمیتی خاص و ویژه از سوی مسئولان و دولتمردان استانی و کشوری می‌طلبد.
توجه به این مسئله مهم است که عدم رسیدگی به احیای زنده‌رود می‌تواند خسارت‌های غیرقابل جبران و بحران‌های مهارناپذیری را در کشور باعث شود و هر کدام به نوبه خود می‌تواند زمینه‌ساز مشکلات و مسائل مختلف گردد که بحران آلودگی هوا و پدیده ریزگرد‌ها و یا فرونشست زمین کمترین آنهاست.
متاسفانه با این همه تفاسیر و وجود مشکلاتی که بر هیچ یک از دست‌اندرکاران امر پوشیده نیست، رسیدگی به این ابر بحران ملی هنوز به اولویت مسئولان تبدیل نشده و در پیچ و خم تصمیمات و چانه‌زنی‌های سیاسی و ملاحظات استانی و منطقه‌ای مانده و هرازگاهی آنهم برای خالی نماندن عریضه و عملیات تبلیغاتی، جلسات و تصمیماتی در حد کتابت مباحث و مناسب برای بایگانی در ادارات ذیربط برگزار می‌گردد که هیچ نقشی در حل این مشکل ندارد و شاهد این ادعا، تداوم این بحران و مداوا نشدن این بیماری مرگ‌آور تا کنون است.
دانشگاه آزاد اسلامی واحد اصفهان (خوراسگان) بر اساس رسالت اجتماعی خود و تحقق شعار مسئله‌محوری و حل مسائل اجتماعی و به عنوان یک نهاد تصمیم‌ساز، این‌بار با پشتوانه برخورداری از صاحب‌نظران، دانشمندان، محققان و پژوهشگران حوزه آب، زمین‌شناسی، کشاورزی و رشته‌های مرتبط، در صدد برگزاری همایش ملی زاینده‌رود و گاوخونی با هدف هدایت افکار عمومی و مسئولان امر به مسئله آب و زاینده‌رود و گام نهادن در جهت حل این بحران بوده و برگزاری پیش‌همایش‌ها و نشست‌های تخصصی با موضوع آب در دستور کار این دانشگاه است.
در همین راستا نشست تخصصی بررسی راهکار‌های احیای زاینده‌رود با حضور کارشناسان و متخصصان با هدف بررسی ابعاد مختلف آن از جمله بعد تاریخی، حقوقی، سیاسی، اجتماعی و ... در دانشگاه آزاد اسلامی واحد اصفهان (خوراسگان) برگزار شد.
در این نشست تخصصی که به همت مرکز تحقیقات مطالعات آب دانشگاه آزاد واحد اصفهان برگزار شد، دلایل خشکی زاینده‌رود، پیامد‌ها و عوارض خشکی و تمرکز بر رفع موانع توسط کارشناسان مربوطه بررسی شد و راهکار‌های برون‌رفت آن به بحث و تبادل نظر گذاشته شد.
مهدی فصیحی هرندی معاون سابق برنامه‌ریزی مرکز بررسی‌های استراتژیک ریاست جمهوری، سجاد انتشاری دبیر کارگروه احیاء زاینده‌رود و محمدرضا حق‌شناس عضو هیات علمی گروه فقه و حقوق دانشگاه معارف قرآن و عترت از سخنرانان این نشست بودند که هر یک از منظری خاص به این موضوع پرداختند.
مهدی فصیحی هرندی گفت: در مسئله زاینده‌رود در نگاه اول باید به مسائلی مثل خشکی آن و بروز و زایش تنش‌های اجتماعی درون و برون استانی و منطقه‌ای، اعتراضات اجتماعی از جمله کشاورزان، افزایش شکاف بین منابع و مصارف حوضه آبی زاینده‌رود، تعییر نظم زمانی و مکانی تسهیم رودخانه و تبدیل آن به نظام تخصیص توجه کرد.
وی با تأکید بر اثرات شکاف منابع و مصارف زاینده‌رود بر محیط زیست افزود: متاسفانه در چند سال اخیر به علت عدم همخوانی بین منابع و مصارف حوضه آبی زاینده‌رود شاهد اتفاقات ناگوار و بحران‌زا از جمله خشک شدن اراضی کشاورزی، بستر رودخانه و تالاب گاوخونی و در نتیجه ایجاد خطر برخاستن ریزگرد از سطح تالاب، فرونشست سالانه ۵۵ میلیمتری زمین و تخلیه آبخوان این منطقه، از بین رفتن کیفیت خاک به دلیل انباشت شوری و فرسایش و همچنین ایجاد مشکل آلودگی آب و هوا و کاهش کیفیت محصولات کشاورزی به علت جریان فاضلاب اصفهان در زاینده‌رود بوده‌ایم.
این کارشناس تأثیر شکاف منابع و مصارف بر اقتصاد منطقه را بررسی و بیان کرد: خشکی زاینده‌رود در کنار همه تاثیرات خود، با اثرگذاری منفی بر روی اقتصاد منطقه، باعث کاهش عملکرد تولید محصولات کشاورزی، از بین رفتن سرمایه‌گذاری‌های گذشته برای خرید تجهیزات کشاورزی، احداث باغات و گلخانه‌ها و تهدید و از بین رفتن امکان سرمایه‌گذاری‌های جدید به دلیل عدم تخصیص آب و اختلال در توسعه منطقه‌ای شرق اصفهان و مناطق شرق اصفهان با خشکی حدود ۷۰ هزار هکتار زمین کشاورزی و در نتیجه ایجاد مشکل اشتغال و معیشت برای جمعیتی در حدود ۳۰۰ هزار نفری و مهاجرت به شهر‌های بزرگتر اطراف شده است.
فصیحی تأثیر منفی این پدیده بر عدالت اجتماعی را از دیگر آثار و نتایج آن دانست و خاطرنشان کرد: با گسترش و تشدید بحران زاینده‌رود، شاهد بروز مشکلاتی گریزناپذیر دیگر از جمله ایجاد تعارضات بین استانی در استان‌های درگیر این پدیده، بی عدالتی در توزیع آب رهاشده برای مناطق شرقی اصفهان، ایجاد فاصله زیاد بین جامعه و دولت و ایجاد حس بی اعتمادی شدید نسبت به وعده‌ها و در نهایت افزایش مهاجرت از مناطق شرق به اصفهان هستیم.
وی تأکید کرد: در ۴ دهه اخیر دولت‌ها نیز اشتباهات و ناتوانی‌هایی در اجرای سیاست‌های احیای زاینده‌رود داشته‌اند که به عنوان مثال می‌توان نبود شناخت نهاد‌های تاثیرگذار بر مصرف بیشتر آب و ساده‌انگاری در اثربخشی راهکار‌های دستوری، سیاستگذاری توسعه منطقه‌ای مبتنی بر مصرف بیشتر آب، ارائه و پیگیری راهکار‌ها بدون مذاکره با ذینفعان، جابجایی آب از پایین دست به بالادست رودخانه و از بخش کشاورزی به سایر مصارف و بدون جلب توافق حقابه‌داران و عدم پرداخت خسارت انتقال حقابه و جبران از بین رفتن سرمایه‌گذاری‌ها را ذکر کرد.
این استاد دانشگاه بیان کرد: توجه به این نکته مهم است که در حوزه زاینده‌رود در گذشته، بر مفاهیم و موضوعاتی ناقص و نادرست مثل احیای فیزیکی، مقیاس‌های مداخلات در حد حوضه‌ای و استانی و هدف‌گذاری منطقه‌ای مختص بالادست رودخانه تمرکز و تاکید می‌شد که لازم است در حال حاضر جای آن مفاهیم با مفاهیمی جامع‌نگرتر و درست‌تر همچون احیای همزمان فیزیکی، اجتماعی، اقتصادی و ساختار اداری، مقیاس مزرعه تا حوضه‌ای متناسب با ضرورت‌ها و اقتضائات زمانی و مکانی و هدف‌گذاری مختص کل حوضه از بالادست تا پایین‌دست به صورت همزمان عوض شود.
در ادامه محمدرضا حق‌شناس عضو هیئت علمی گروه فقه و حقوق دانشگاه معارف قرآن و عترت به بیان ابعاد حقوقی، محدودیت‌ها و مسئولیت‌های اجتماعی و سیاسی مردم، مسئولان و ذینفعان آن و سجاد انتشاری دبیر کارگروه احیاء زاینده‌رود به مجموع اقدامات کارگروه در این حوزه و تصمیمات آینده پرداختند و در پایان شنوای نظر و انتقاد و پیشنهاد اعضای حاضر بودند.
انتهای پیام/