بازار فرابورس چیست؟ انواع بازار فرابورس و ریسک های آن

در این مقاله ضمن مرور تعریف بازار فرابورس، مزایا و ریسک‌های آن را مرور خواهیم کرد. این بازار خود انواع دیگری تقسیم می‌شود که در ادامه آن‌ها را نیز بررسی خواهیم کرد. با ما همراه شده و با یکی از انواع مهم بازارهای مالی آشنا شوید.

تعریف بازار فرابورس

بازار فرابورس یک بازار غیرمتمرکز برای معامله‌ی انواع ابزارهای مالی اعم از سهام، ارز، کالا و غیره است. همانطورکه می‌دانید در بازارهای مالی، معاملات از طریق بسترهای بورس انجام می‌شود، اما در یک بازار فرابورس، خریدار و فروشنده مستقیما با یکدیگر ارتباط برقرار می‌کنند. آن‌ها با توافق بر سر قیمت و دیگر جزئیات به خریدوفروش ابزارهای مالی می‌پردازند. در حقیقت معامله‌گران این بازارها خود در نقش بازارساز ظاهر می‌شوند. به بازار فرابورس در زبان انگلیسی Over The Counter و به‌اختصار OTC‌ گفته می‌شود.

بازارهای فرابورس مکان فیزیکی مشخصی نداشته و مانند بازار ارزهای دیجیتال دیگر بازارهای غیرمتمرکز به‌صورت دیجیتال عمل می‌کنند. از مزایای معامله در بازارهای OTC برای تریدرها می‌توان به کاهش محدودیت سود، کاهش هزینه‌های معاملاتی و عدم انتشار اطلاعات معامله اعم از قیمت و غیره اشاره کرد.

با‌این‌حال، بازارهای OTC شفافیت کمتری داشت و کمتر مشمول قوانین نظارتی نهادهای متمرکز مانند سازمان بورس اوراق بهادار در ایران یا SEC‌ در آمریکا واقع می‌شوند. به همین دلیل، احتمال نقدشوندگی معاملات در این بازارها نیز کمتر است.

معروف‌ترین بازار فرابورس در دنیا بازار فارکس است. این بازار غیرمتمرکز محلی برای معامله ارزهای بین‌المللی، کالا، سهام و قراردادهای مشتقه و CFD است. نهاد ناظری بر قیمت‌ها و روند انجام معاملات در این بازار نظارتی نداشته و همه‌چیز از طریق یک شبکه‌ی کارگزاری به‌شکل مستقیم، بین خریدار و فروشنده انجام می‌شود. برای فعالیت در بازار ابتدا باید بدانید مکانیسم انجام معاملات در فارکس چیست و چه عواملی بر نوسان قیمت‌ها در آن اثر گذار هستند.

بازار فرابورس سهام

در کشور ایران یکی از اصلی‌ترین بازارهای فرابورس، بازار فرابورس سهام است. همانطورکه می‌دانید شرکت‌ها برای لیست شدن در بازارهای بورس اصلی در سراسر جهان ازجمله در ایران، باید شرایط سخت‌گیرانه‌ای را طی کنند. به‌عنوان مثال آنها باید گزارش‌های سالیانه‌ی‌ بیشتری ارائه کرده، بتوانند حداقلی از سوددهی خود را اثبات کنند و اطلاعات زیادی از خود را به‌طور عمومی منتشر کنند. احراز همه‌ی این شرایط برای هر شرکتی، به‌خصوص شرکت‌های تازه‌تاسیس با بودجه‌ی اندک ممکن نیست. بازار فرابورس سهام، جایی است که آنها می‌توانند همچنان با عرضه‌ی سهام خود، سرمایه جذب کنند.

در همه‌ی کشورهای دنیا بازارهای فرابورس، همچنان مشمول قوانین کلی بورس و مالی همان کشور می‌شوند؛ اما سخت‌گیری کمتری درخصوص شرایط احراز شرکت‌ها شده و نظارت چندانی نیز بر روی معاملات نمی‌شود. در ایران، بازار فرابورس از سال ۱۳۸۷ تحت نظارت سازمان بورس و اوراق بهادار شروع به فعالیت کرد.

مزایای بازار فرابورس برای شرکت‌ها و معامله گران

مزایای بازار فرابورس برای شرکت‌ها همانند شرکت‌های پذیرفته‌شده در بورس اصلی است. مهم‌ترین مزیت‌های این بازار برای شرکت‌ها و معامله‌گران عبارتند از:

• پذیرش سریع‌تر و درنتیجه تسریع فرآیند جذب سرمایه

• امکان فروش اوراق بهادار مختلف اعم از گواهی سپرده‌ی سرمایه‌گذاری خاص و عام و غیره

• معافیت‌های مالیاتی. این مزیت تقریبا در همه‌ی کشورها ازجمله ایران برای شرکت‌های عضو بازار فرابورس صادق است. آن‌ها یا مشمول معافیت مالیاتی یا کاهش آن می‌شوند که بر سود سرمایه‌گذاران نیز اثرگذار است.

• دریافت تسهیلات. مطابق قوانین جمهوری اسلامی ایران شرکت‌های پذیرفته‌شده در فرابورس می‌توانند با سپرده‌گذاری بخشی از سهام خود به‌عنوان وثیقه از تسهیلات بانکی استفاده کنند.

• حذف شرط حجم مبنا

• افزایش شانس ورود به بازار اصلی بورس

• امکان کسب سودهای کلان درصورت انتخاب درست سهام

• آشنایی با روندها و تکنولوژی‌های جدید برای معامله‌گران سهام

• کاهش کارمزد خریدوفروش برای معامله‌گران

• هزینه‌های لیست شدن کمتر برای شرکت‌ها (این مزیت سبب شده است که حتی برخی شرکت‌ها با وجود امکان ورود به بازارهای اصلی، بازارهای فرابورس را ترجیح دهند)

انواع بازارهای فرابورس سهام

در بیشتر کشورهای دنیا و به‌خصوص در آمریکا، بازار فرابورس به سه دسته‌ی اصلی زیر تقسیم می‌شود:

• بازار OTCQX که در آن، سهام شرکت‌های برتر با استانداردهای بالای مالی معامله می‌شود.

• بازار OTCQB که در آن، سهام شرکت‌های جوان و درحال‌رشد معامله می‌شود. سخت‌گیری‌های ورود به این بازار کمتر و مخاطرات آن‌ها نیز برای معامله‌گران بیشتر است.

• بازار صورتی یا pink که پرخطرترین بازار OTC‌ محسوب می‌شود. شرکت‌های حاضر در این بازارها، کمترین شفافیت را ارائه داده و معمولا گزارشی به نهادهای متمرکز ارائه نمی‌کنند. در آمریکا به این بازار، Open Market نیز گفته شده و در آن، سهام شرکت‌های موسوم به Penny Stocks نیز معامله می‌شود.

اما در کشور ایران بازار فرابورس به پنج دسته‌ی اصلی تقسیم می‌شود که در ادامه آن‌ها را بررسی می‌کنیم.

بازار اول فرابورس در ایران

بازار فرابورس اول در ایران، سخت‌گیرانه‌ترین شرایط پذیرش را داشته و مهم‌ترین ویژگی‌هایش موارد زیر هستند:

• ریسک سرمایه‌گذاری کمتر

• دامنه‌ی نوسانات قیمت سهام حداکثر ۱۰ درصدی

• بدون حجم مبنا

• محدود به شرکت‌های سهامی عام، بدون زیان انباشته، با حداقل ۱۰ درصد سهام ثبت‌شده‌ی شناور و با طول عمر حداقل دو سال از زمان بهره‌برداری

• عدم اثبات سابقه‌ی کیفری و سوء شهرت برای اعضای هیئت‌مدیره و مدیرعامل

بازار دوم فرابورس

این بازار، شرایط پذیرش کمتر سخت‌گیرانه‌ای داشته که مهم‌ترین آ‌ن‌ها عبارتند از:

• محدود به شرکت‌های سهامی عام با حداقل پنج درصد سهام ثبت‌شده‌ی شناور و با طول عمر حداقل یک سال از زمان بهره‌برداری

• رسیدن آخرین سرمایه‌ی ثبت‌شده در شرکت به ۱۰۰ میلیون تومان

• عدم اثبات سابقه‌ی کیفری و سوء شهرت برای اعضای شرکت، هیئت‌مدیره و مدیرعامل

• رسیدن تعداد سهام‌داران شرکت به حداقل ۱۰۰ نفر

بازار سوم فرابورس

به این بازار، بازار عرضه نیز گفته شده و در آن، معاملات سهام در قالب بلوک‌هایی انجام می‌شود که شامل تعدادی سهم عمده هستند. امکان معامله‌ی سهام پیش از پذیرش شرکت‌ها در این بازار وجود داشته و پس از فروش اولیه، قیمت‌های پایه تعیین می‌شود.

بازار SME

SME مخفف small and medium-sized enterprises به معنی شرکت‌های کوچک و متوسط است. استارت‌اپ‌های جوان و دانش‌بنیان با بودجه‌ی اندک در این بازار می‌توانند سهام خود را عرضه می‌کنند. مهم‌ترین شرایط پذیرش در این بازار، فعالیت حداقل یک‌ساله و رسیدن مجموع حقوق صاحبان اولیه‌ی سهام به حدنصاب مشخص است. این حدنصاب سالیانه اعلام می‌شود.

بازارهای پایه

ورود به این بازار فرابورس برای شرکت‌ها شرایط خاصی ندارد. بازار پایه، خود به سه دسته‌ی زیر تقسیم می‌شود که به‌ترتیب ریسک خرید سهام شرکت‌ها در آن‌ها افزایش می‌یابد:

• زرد؛ با دامنه‌ی نوسان سه درصد

• نارنجی؛ با دامنه‌ی نوسان دو درصد

• قرمز؛ زرد؛ با دامنه‌ی نوسان یک درصد

علاوه بر این پنج بازار، دو بازار ابزارهای نوین مالی و ابزارهای مشتقه نیز در ایران به‌عنوان بازارهای OTC فعالیت دارند.

سخن آخر

بازار فرابورس یا OTC یکی از انواع بازارهای مالی است که در آن بسترهای متمرکز بورسی حذف شده و خریدار و فروشنده، نقش تعیین‌کننده‌تری در قیمت‌ها و روند انجام معاملاتشان دارند. دخالت نظارت نهادهای متمرکز در بازارهای فرابورس به‌عنوان یک بازار ریسک‌پذیر و غیرمتمرکز کمتر است. نقش این نهادها در بازارهای فرابورس عمدتا به ناظر تقلیل یافته است. معروف‌ترین بازارهای OTC در دنیا، فارکس و سهام فرابورس هستند.