سودی که به جیب ناشر می‌رود، دودی که به چشم مخاطب می‌رود
به گزارش خبرنگار کتاب و ادبیات گروه فرهنگ خبرگزاری آنا، امروز دیگر بر کسی پوشیده نیست که سهم کتاب در سبد خانوار ایرانی در سال‌های اخیر رفته رفته اندک و اندک‌تر شده است، تاجایی که در برخی از اقشار به طور کلی حذف و در برخی دیگر تنها برای قشر کودک و نوجوان باقی مانده است. فارغ از تبعات فرهنگی و اجتماعی این فاجعه، تبعات اقتصادی بسیاری نیز برای صنعت نشر در این زمینه به وجود آمده است.
** قیمت کتاب؛ عنصری تعیین‌کننده در بازار نشر
بر اساس آمار‌های رسمی نشر، در سال ۱۴۰۱ بالغ بر ۹۸ هزار و ۹۰۹ عنوان کتاب منتشر شده است که ۷۱ هزار و ۳۶۸ عنوان آن تالیفی و ۲۷ هزار و ۵۴۱ عنوان آن ترجمه بوده است. اما این تعداد عناوین منتشره کتاب در سال چه اندازه توانسته به دست مخاطب برسد؟ اساسا مخاطب چه وقعی به کتاب و کتابخوانی در سال‌های اخیر داشته است.
بررسی‌ها نشان می‌دهد که ارتباط مستقیمی بین قیمت کتاب و خرید آن از سوی مصرف‌کننده وجود دارد، به طور مشخص آنچه که در سال‌های اخیر نقش تعیین‌کننده در بازار نشر ایفا کرده قیمت کتاب است که از سال‌های ابتدایی دهه ۹۰ با افزیش روز افزون قیمت کاغذ روند افزایشی به خود گرفته است، تا جایی که آمار‌ها حکایت از افزایش بیش از ۳۰۰ درصدی قیمت کتاب در دهه ۹۰ داشته‌اند.
بر اساس آمار‌های نشر، میانگین قیمت کتاب در سال ۱۴۰۱ به ۸۳ هزار و ۶۰۰ تومان رسیده است، این در حالی است که قیمت کتاب در سال ۱۴۰۰ به ۵۷ هزار و ۷۰۰ تومان رسیده بود. مقایسه این دو رقم با هم حکایت از افزایش ۴۴ درصدی قیمت کتاب در سال جاری دارد.
وقتی به این رقم افزایش قیمت بیش از ۵۰ درصدی سال‌های اخیر را نیز بیافزاییم، متوجه خواهیم شد که چرا کتاب جایی در سبد خانوار ایرانی ندارد.
از طرف دیگر، وضعیت کاغذ در بازار آزاد، تولید کاغذ ایرانی و کاغذ یارانه‌ای برای سال آینده نوید خوشی برای بازار نشر به همراه ندارد، بنابراین به نظر می‌رسد، قیمت کتاب در نمایشگاه کتاب پیش رو با افزایش بیشتری نیز روبرو باشد، چرا که بسیاری از ناشران حالا در اقدامی پیشگیرانه اقدام به انتشار کتاب‌ها بدون قیمت پشت جلد کرده‌اند و مشخص است که قرار است، قیمت کتاب در هر ماه بنا به مقتضیات نشر قیمت‌گذاری شود، اما آیا این منصفانه است؟
** چاپ کتاب بدون قیمت پشت جلد
بر اساس شنیده‌های خبرنگار آنا، بسیاری از ناشران مطرح و بنام بازار نشر از هفته‌ها قبل و بدنبال افزایش قیمت کاغذ در بازار اقدام به انتشار کتاب‌های خود بدون قیمت پشت جلد کرده‌اند و در مقابل ناشر کتاب‌ها را با برچسب قیمت عرضه خواهد کرد. این اقدام اگرچه ممکن است سود و ضرر ناشر در انتشار کتاب را جبران کند،، اما در درجه نخست موجب بی‌اعتمادی همان نیمچه مخاطبی که برای بازار نشر باقی مانده است، می‌شود.
مشخص است که در وضعیت فعلی تنها فشار افزایش قیمت بر دوش مخاطبی است که همچنان وفادارانه در این بازار مانده است.
از سوی دیگر انتشار بدون قیمت کتاب موجب سوء استفاده کتابفروشانی می‌شود که بدنبال سود بیشتر اقدام به تغییر قیمت‌ها خواهند کرد و طبیعتا از آنجایی که نظارت هر روزه و دقیقی بر فعالیت کتابفروشان نیز وجود ندارد، این موضوع چندان قابل احصاء نیست.
پس به نظر می‌رسد که برای سال آینده با مشکل بسیار جدی در بازار نشر مواجه خواهیم بود و آن سردرگمی مخاطب در خرید کتاب‌هایی است که هر روز و هز ساعت ممکن است دچار افزایش قیمت شوند و مشخص نیست چه میزان از این افزایش قیمت منطقی و قانونی است.
در عین حال برخی ناشران در ماه‌های اخیر اقدام به گران کردن قیمت کتاب‌هایی کرده‌اند که سال‌ها از انتشار آن‌ها می‌گذرد، اما به دلیل نداشتن مخاطب جدی هنوز نسخه‌هایی از آن‌ها موجود است و مخاطب باید کتابی که جندین سال پیش با نرخ کاغذ و خدمات چاپ آن سال‌ها منتشر شده را با قیمت فعلی خریداری کند.
این موضوع در سی و سومین نمایشگاه کتاب تهران که اردیبهشت ۱۴۰۱ برگزار شد، نیز خود را به خوبی نشان داد، بسیاری از کتاب‌های چاپ قدیم ناشران با برچسب قیمت عرضه شده بودندو مسئولان دولتی و سیاسیون نیز به افزایش قیت کتاب و کاهش قدرت خرید مردم اشاره کردند، از جمله جهرمی سخنگوی دولت در جریان بازدید از نمایشگاه کتاب تهران به به این موضوع اشاره کرد و گفت: موضوع گرانی کاغذ سبب گرانی کتاب شده و این امر سبب بروز مشکل برای علاقه‌مندان کتاب و کتابخوانی شده است. ما هم از این قاعده مستثنی نیستیم و هزینه خرید کتاب را بخشی با هزینه شخصی و بخشی را هم توسط یارانه کتاب که به اهالی فرهنگ پرداخت می‌کنند.
برخی از سیاسیون نیز در بازدید از نمایشگاه کتاب این نکته را مطرح کردند که با روند فعلی افزایش قیمت کتاب دیگر، نمایشگاه کتاب تهران که بزرگترین فروشگاه کتاب ایران است، خود به خود تبدیل به نمایشگاه خواهد شد چرا که کمتر کسی قدرت خرید کتاب را پیدا می‌کند.
این موضوع البته در میان ناشران نیز انتقاداتی را داشته است، بسیاری از ناشران به ویژه در بخش کودک و نوجوان به کاهش عناوین فروش خود به دلیل افزایش قیمت‌ها اشاره داشتند.
در مجموع باید گفت، اقتصاد فرهنگ به‌دلیل اینکه معمولاً از حاشیه درآمد مردم ارتزاق می‌کند، در سال‌های اخیر که اقتصاد خانواده نیز با تهدید مواجه شده است، همواره در معرض تهدید قرار گرفته است، رکود اقتصادی و افزایش مستمر تورم و در نتیجه رشد قیمت‌ها اقتصاد فرهنگ را به‌ویژه در حوزه کتاب با ریزش قابل‌توجهی روبه‌رو کرده است.
ناشران و مسئولان فرهنگی باید توجه دلاشته باشند که ادامه وضعیت فعلی در بازار نشر و افزایش بی‌رویه قیمت کتاب منجر به گرم‌تر شدن بازار ناشران کتاب‌ساز که از درصد تخفیف‌های عجیب و غریب استفاده می‌کنند خواهد شد.
حسن خاکبازان
انتهای پیام/